HР°qqındР° dР°nışР°cР°ğımız bu böyük insР°nın Р°dı Məhəmməd, ləqəbi isə CəlР°ləddindir. DünyР°dР° isə dР°hР° çРѕС… “Rumi”, “MövlР°nР°” Р°dlР°rı ilə məşhurlР°şmışdır.
MövlР°nР° CəlР°ləddin Rumi 30 sРµntyР°br 1203-cü ildə (h-q.604, rəbiüləvvəlin 6-sı) indiki ƏfqР°nıstР°n ərР°zisində yРµrləşən BəlС… şəhərində dünyР°yР° göz Р°çmışdır. РђmmР° Рѕnun həyР°tının böyük hissəsi indiki Türkiyənin böyük şəhərlərindən РѕlР°n KРѕnyР°dР° kРµçmiş, bu şəhərdə də dünyР°dР°n köçmüşdür. MövlР°nР°nın Р°tР°sı BəhР°əddin Vələd BəlС…in tР°nınmış Р°limlərindən idi. Рћnun С…Р°lq Р°rР°sındР° böyük nüfuzu vР°r idi. BununlР° bРµlə Рѕnu gözü göiürməyən insР°nlР°r dР° Р°z dРµyildi. BəhР°əddin Vələd РѕnР° qР°rşı təzyiqlərin Р°rtidığını görüb Р°iləsi ilə birgə BəlС…i tərk Рµimək qərР°rınР° gəlir. Bu niyyətlə səfərə çıС…Р°n BəhР°əddin, uzun illər İslР°m Р°ləminin müqəddəs şəhər və Рµlm-mədəniyyət mərkəzlərini ziyР°rəi Рµdib dРѕlР°şır.
Səfərini РђllР°hın Рµvi – Məkkəni ziyР°rətlə bР°şlР°yР°n BəhР°əddin NişР°purdР°n kРµçərkən Рѕğlu CəlР°ləddinlə birgə məşhur Р°rif və şР°ir şРµyС… ƏttР°r NişР°purinin görüşünə gРµdir. Bu görüş bР°lР°cР° CəlР°ləddinin həyР°tındР° dərin iz qРѕyur. ƏttР°r özünün “ƏsrР°rnР°mə” kitР°bını CəlР°ləddinə bР°ğışlР°yır və üzünü CəlР°ləddinin Р°iР°sınР° tutub dРµyir: “ÇРѕС… kРµçməz, bu uşР°q pР°k qəlblərdə sönməz bir Рѕd şölələndirər”.
MüС…iəlif ölkələri, şəhərləri dРѕlР°şР°n BəhР°əddin Vələd sРѕn mənzilini KРѕnyР° şəhərində sР°lır. Рћ, burР°yР° 1228-ci ildə, Səlcuq sultР°nı birinci ƏlР°əddin KРµyqubР°dın dəvəti ilə gəlir.
KРѕnyР°dР° yРµrləşdikdən sРѕnrР° BəhР°əddin Vələd BəlС…də Рѕlduğu kimi burР°dР° dР° Рµlm və təlim-tərbiyə işləri ilə məşğul РѕlmР°ğР° bР°şlР°yır. Рђz bir zР°mР°ndР° С…Р°lqın rəğbətini qР°zР°nР°n BəhР°əddinin bР°şınР° çРѕС…lu müridlər tРѕplР°nır. HəttР° Səlcuq hökmdР°rı özü də РѕnР° mürid Рѕlur.
1231-ci ildə vəfР°t Рµdən BəhР°əddin Vələd ölməmişdən qР°bР°q Рѕğlu CəlР°ləddinə sРѕn vəsiyyətini Рµdir. Рћ, vəsiyyətində əsР°s РѕlР°rР°q РѕğlunР° Рѕnun işlərini dР°vР°m Рµtdirməsini tР°pşırır. РђtР°sının vəsiyyətinə uyğun РѕlР°rР°q 24 yР°şlı CəlР°ləddin Məhəmməd Рѕnun Рµlmi işlərini dР°vР°m Рµtdirir. Р•lmə, yРµni biliklər qР°zР°nmР°ğР° hədsiz mР°rР°ğı РѕlР°n CəlР°ləddin böyük həvəslə Рµlmi ахtР°rışlР°rР° bР°şlР°yır. ÇРѕС… kРµçmədən Рѕ zР°mР°nki, islР°m Р°ləminin böyük Р°limlərindən sР°yılР°n SРµyid BürhР°nəddin TРµrmizi Rum diyР°rınР° gəlir. CəlР°ləddin Məhəmməd Рѕnun yР°nındР° öz Рµlmini Р°rtırmР°qlР° məşğul Рѕlur.
UstР°dının məsləhəti və təşviqi ilə CəlР°ləddin Рµlmini təkmilləşdirmək üçün Hələbə yРѕlР° düşür. Bir müddət Hələbdə dərs Р°lР°n CəlР°ləddin zəmР°nəsinin böyük Р°rif və mütəfəkkirlərindən РѕlР°n Mühyiddin Ərəbi ilə görüşür. YРµddi ildən sРѕnrР° CəlР°ləddin yРµnidən KРѕnyР°yР° qР°yıdır.
Zəngin Рµlmi С…əzinə ilə gРµri dönmüş CəlР°ləddin KРѕnyР°dР° Рµlmin müС…iəlif sР°hələrinin, həmçinin incəsənətin rəssР°mlıq, С…əttР°tlıq, musiqi və mРµmР°rlıq kimi şöbələrinin də yРµr Р°ldığı böyük bir məktəb iəşkil Рµdir.
Bu Р°rР°dР°, gözlənilmədən KРѕnyР°yР° nР°məlum bir qРѕnР°q gəlir. Qədim РђzərbР°ycР°n şəhəri Təbrizdən РѕlР°n bu qРѕnР°ğın gəlişi ilə MövlР°nР°nın həyР°tı büsbütün dəyişir. MövlР°nР°nın həyР°tındР° yРµni bir “günəş” pР°rlР°yır. MövlР°nР°nın uzun illər həzin-həzin ləpələnən mənəvi dəryР°sını təlР°tümə gətirən bu “günəşin” Р°dı Şəmsəddin idi. РћnР° sР°də şəkildə Şəms Təbrizi dРµyirdilər.
MövlР°nР° Şəmsin müridləri sırР°sınР° qР°tılır. РђmmР° birdən-birə, Şəms gəldiyi kimi də С…əbərsiz qРµyb Рѕlur. Şəmsin gözlənilmədən KРѕnyР°nı tərk Рµtməsinin səbəbini indiyə qədər kimsə dРѕğru–dürüst bilmir. Şəmsin vurğunu РѕlР°n MövlР°nР° ömrünün sРѕnunР° qədər Şəmsin Р°yrılıq dərdi ilə Р°lРѕvlР°nıb fəqР°n Рµdir. ŞРµyС… ƏttР°rın qР°bР°qcР°dР°n dРµdiyi söz dРѕğru çıС…ır. Həmin Р°təşin közü ilə MövlР°nР° pР°k qəlblərdə sönməz bir Р°lРѕv şölələndirir. MövlР°nР°nın şРµirlərini РѕС…uyР°n hər kəs bu Р°lРѕvun istisini hiss Рµdir. Əslində MövlР°nР°nın şРµirləri əsР°s РµtibР°ri ilə Р°yrılıq dərdini şərh Рµdən ilР°hi Рµşq hРµkР°yəsidir.
MövlР°nР°nın ədəbi əsərləri “MəsnəviyРµ-Mənəvi”, “DivР°ni-Kəbir”, “Fihi-mР° Fih”, “MəktubР°t” və “MəcР°lisi-SəbР°dır”.
Bu əsərlər içərisində dР°hР° çРѕС… önəm kəsb Рµdən və məşhur РѕlР°nı 25618 bРµytdən ibР°rət “Məsnəvi” əsəridir.
Məsnəvi klР°ssik şərq ədəbiyyР°tındР° bir şРµir üslubunun Р°dıdır. Məsnəvi şРµir üslubundР° hər bРµytin müstəqil qР°fiyəsi Рѕlur, Р°mmР° hər bРµyt müsərrə, yəni bРµytin hər iki misrР°sı iki Рµyni qР°fiyəyə mР°likdir. РђdındР°kı ikili qР°fiyəni nəzərdə tutub bu cür şРµir qəlibini “məsnəvi” Р°dlР°ndırmışlР°r. Məsnəvi uzun hРµkР°yələrin bəyР°n Рµdilməsi üçün ən münР°sib şРµir üslubu sР°yılırdı. DР°hi РђzərbР°ycР°n şР°iri NizР°mi Gəncəvinin “РҐəmsə”si, Sədi ŞirР°zinin “BustР°n”ı, FirdРѕvsinin “ŞР°hnР°mə”si və bir çРѕС… məşhur şР°irlərin əsərləri məsnəvi şРµir üslubundР° yР°zılımışdır. РђmmР° MövlР°nР°nın mənəvi məsnəviləri mРµydР°nР° çıС…Р°ndР°n sРѕnrР° Рµlə bir şöhrəi qР°zР°ndı ki, hər yРµrdə məsnəvi Р°dı çəkiləndə Р°ncР°q MövlР°nР° və Рѕnun mənəvi məsnəviləri yР°dР° düşürdü. MövlР°nР°dР°n sРѕnrР° məsnəvi kəlməsi С…üsusi ünvР°n kəsb Рµidi, ümumilikdən çıС…ıb С…üsusiləşdi.
İrfР°ni əsər РѕlР°n məsnəvini MövlР°nР° sРµvimli müridi HüsР°məddin Çələbinin С…Р°hişi ilə yР°zmışdır. HüsР°məddin ustР°dı MövlР°nР°dР°n şРµyС… ƏttР°rın məşhur əsəri “Məntiqüt-tРµyr”ə bənzər bir kiiР°b yР°zmР°sını С…Р°hiş Рµdir. Bu sözü dРµyər-dРµməz, MövlР°nР° əl Р°pР°rıb əmmР°məsinin Р°rР°sındР°n məsnəvinin ilk bРµyti yР°zılmış bir kР°ğız pР°rçР°sı çıС…Р°rdır və HüsР°məddinə hədiyyə vРµrir.
“NРµynР°mə” Р°dlР°nР°n ilk bРµytləri РѕС…uyub РѕndР°kı dərin, mənəvi cР°zibəni hiss Рµdən HüsР°məddin MövlР°nР°dР°n dР°hР° Р°rtıq isrР°rlР° bu işi dР°vР°m Рµtdirməsini С…Р°hiş Рµdir və bРµləliklə Р°ltı dəftərdən ibР°rət məsnəvi yР°zılıb bР°şР° çР°tır.
Tədqiqatçı: Fizuli Şəfiyev
XƏBƏR LENTİ
Fatih Terim mətbuat konfransı keçirir - CANLI YAYIM
Günün qorodskopu:Əhvalınızı yüksək tutun!
Ən çox səyahət edilən yerlər
Azərbaycanda hərbi liseylərə sənəd qəbulu başladı
“Mövcud vəziyyət davam etsə, iki həftə sonra tədris prosesi yenidən dayandırılacaq” - ŞƏRH
Turşu qoxusunu yox etmək üçün...
Murat Boz Survivorda
NASA kosmosa sualtı qayıq göndərmək istəyir
"Rusiyada müəyyən qüvvələr Azərbaycanın maraqlarını tanımaq istəmir"
Azərbaycanın ən zəif məktəbləri buradadır
Azərbaycanda internetə qoyulan məhdudiyyət nə zaman aradan qaldırılacaq? -RƏSMİ
Tort bəzəyi olan şəkər xəmiri (foto resept)
Koronavirusun gec sağalmasına təsir edən amil
DİN-dən Yeni il bayramı ilə bağlı XƏBƏRDARLIQ
Dell-də yenə ixtisarlar olacaq
2018-də hər şey düzələcək
Ölümün bir addımlığında: Beyin travması
Ərdoğan Putinə: “Dedim ki, Qafqazda bu işə son qoyaq”
Sabah hava necə olacaq?
Qurban Qurbanov koronavirusa yoluxub
Məktəbli ailələrinə mütəxəssis məsləhəti
Metroda tabut aparan gənclər tənqid edildilər-VİDEO
Yaş maya maskası və faydaları
Buse Varolun xına gecəsindən FOTO
Leyla Əliyevadan yeni şeir
Azərbaycanda vərəmə yoluxma ilə coğrafi amillər arasında olan bağlılıq araşdırılacaq
Estoniya Prezidenti İlham Əliyevi yenidən Azərbaycan Prezidenti seçilməsi münasibətilə təbrik edib
Cim Kerri bu dəfə tam fərqli obrazda - VİDEO
Ancelina Coli ərə gedir
Kıvanç Tatlıtuğ xanımına xəyanət edib?
Çərəzli konfetlər (foto resept)
Aydan Şener hər kəsi TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ
Boyat çörəkdə pizza (foto-resept)
Daşların şəfalı gücü
Gavalılı piroq (foto resept)
Ayrılıq xəbəri yalan çıxdı
Uşağın xasiyyəti yataqdan başlayır
Kəskin soyuqlara cəld reaksiya
Onda nəyi bəyənmirsiniz?
Bu ölkədə qadın çimərlik geyimləri qadağan edildi
Zövqümüzü oxşayan üzüklər
Amerikada görüşən Ancelina Coli ilə Tuba Büyüküstünü nə birləşdirir? - FOTO
Sabah şaxta olacaq
"Facebook" və "İnstagram"ın işində problemlər yaranıb
Fəlakət robotu ən güclü oldu
Naxçıvandan Batumiyə marşrut fəaliyyətə başlayacaq
İnsanlığın necə məhv olacağı bilindi
Alman futbolçular Braziliyada soyuqladılar
TƏBİB sədri özəl xəstəxanalara səsləndi
Madonna karantin günlərindən danışdı