Problemlərə “çarə”
Həkim-narkoloq Namiq Süleymanovun Milli.Az dediyi sözlərə görə, narkotik və psixotrop dərman vasitələrinin tərkibində əqli və ruhi vəziyyətə təsir edən bəzi maddələr mövcuddur. Tibbdə belə maddələrdən antidepressantlar, mərkəzi sinir sisteminə təsir edərək beynin fəaliyyətini yavaşladır. Psixi problemlərin həllində, həyəcanı azaltmaq və sakitləşdirici olan sedafiv peraparatlardan, qorxunu və narahatlığı aradan qaldıran və sinir sisteminin sakitləşdirən dərmanlardan, ağrıkəsicilər olan analjeziklərdən istifadə olunur.
Tərkibində narkotik maddələr olan peraparatların həkim təyinatı olmadan, özbaşına və başqasının tövsiyəsi ilə qəbulu acı nəticələrə gətirib çıxarır. Belə dərmanlardan uzunmüddətli istifadə insanda asılılıq, bəzən isə ömür boyu istifadə zərurəti yaradır.
Psixoloji və fiziki asılılıq
Narkoloq deyir ki, asılılıq psixoloji və fiziki olaraq iki növə bölünür:
Psixoloji asılılıq, zərərli təsiri məlum olduğu halda belə maddələrə həddən artıq istəyin və ehtiyacın duyulmasıdır. Bu vəziyyətdə insan dərmanı qəbul edərək psixi təzyiqdən, ruh düşkünlüyündən qurtulmağa çalışır. Ancaq onun yoxluğunda insan depresiyaya düşür, həyatının məhv olacağı fikrinə qapılır. İstifadədən sonra isə zövq alır və heç bir şey olmamış kimi həyatına davam edir.
Fiziki asılılıqda isə hüceyrələrin uzun müddət belə maddələrlə qidalanması nəticəsində orqanizmin normal fəaliyyəti üçün asılı olduğu belə peraparatlara ehtiyac duymasıdır. Belə vəziyyətdə qəbul olunan narkotik və ya psixotrop maddədən sonra orqanizmdə müxtəlif reaksiyalar baş verir. Bu zaman yuxusuzluq, əsnəmə, nəfəs almada çətinlik, burun və gözlərdə axıntı, tərləmə, titrəmə, qıcolmalar, beldə, ayaqlarda şiddətli ağrı, təzyiqin qalxması və hərarətin artması kimi problemlər ortaya çıxır. Əsasən, narkotik tərkibli analjeziklərdən istifadə zamanı fiziki asılılıq daha çox yaranır.
Ağlı başdan çıxaran vasitələr
N.Süleymanovun dediyinə görə, istifadəsinə və təsirinə görə bu peraparatlar bir neçə qrupa bölünür:
Narkotiklər: Bu tərkibli maddələr mərkəzi sinir sistemini keyidərək güclü ağrıkəsici təsirə malikdir. Tibbdə belə tərkibli, morfin və kodein peraparatlarından daha çox ağrıkəsici və sinir sistemini sakitləşdirici vasitə kimi istifadə olunur. Morfin ağ rəngli kristal həb və inyeksiya şəklində olub, iysizdir və rəngini tədricən dəyişir. Əsasən, cərrahi əməliyyatlardan öncə və sonra, sümük qırıqlarında, yanıqlar zamanı şiddətli ağrının qarşısının alınmasında istifadə edilir. Kodein təsirinə görə, morfindən zəif olsa da, istifadə olunur. Güclü öskürək kəsici olan bu dərman fiziki və psixaloji asılılıq yaradır.
Psixotrop maddələr: Bu tip dərman vasitələri mərkəzi sinir sisteminə təsir edərək insanda yuxululuq və əzginlik yaradır. Bura antidepresant və sedativ tərkibli sakitləşdirici, həyacanı götürən və yuxugətirici, mevlokvalon, metakvalon, deksasmfentamin maddələr daxildir.
Stimulyatorlar: Belə pereparatları insanda yuxusuzluq və aktivlik yaradır. Bunlar, əsasən, amfetaminlər və kokaindir. Amfetamin yuxusuzluq, iştahsızlıq, aqressivlik yaratmaqla yanaşı arıqlamağa da səbəb olur. Belə tərkibli dərmanlardan (dopinq) idmançılar da istifadə edir. Kokain isə tibbdə anestezik məqsədlə istifadə olunur. Ancaq sistematik istifadə zamanı sinir sisteminə təsir edir, insanda ləzzət duyğusunu həddən artıq çoxaldır, yorğunluğu, yuxusuzluğu aradan götürür, soyuğa qarşı dözümü artırır. Yüksək dozada qəbulu iflic edir, ya da öldürür.
Hallusinasion vasitələr: İstifadə olunduqda insanı real dünyadan qopararaq xəyallar aləminə aparan dərman vasitələridir. Düşünmə və anlama qabiliyyətinə təsir edərək pozğunluq yaradan bu pereparatlar daha çox psixoloji problemlər zamanı tətbiq olunur. Bunun üçün tətbiq olunan d-lizergid (LCD) peraparatı birbaşa beyinə təsir edir. İnsan özünü xəyallar aləmində hiss edir, göz bəbəkləri böyüyür, təzyiq artır, qızdırma və titrəmə verir.
Qaydalara riayət
Azərbaycanda narkotik tərkibli psixotrop və sedativ preparatların satışına nəzarəti Səhiyyə Nazirliyinin Dərman vəsaitlərinin Ekspertiza Mərkəzi həyata keçirir.
Mərkəzdən Milli.Az-a verilən məlumata görə, bu preparatlar apteklərdə bir neçə kriteriyaya əsasən satılır. Həkim tərəfindən təyin olunan narkotik tərkibli dərmanlar çəhrayı rəngli xüsusi reseptlərə yazılmalı və yalnız bir ədəd belə pereparatın təyinatına icazə verilir. Reseptdə həkimin imzası, möhürü, reseptin nömrəsi və yazıldığı tarix, dərmanın dozası mütləq qeyd edilməlidir. Belə resept nüsxələri yalnız dövlət apteklərinin anbarlarından aylıq normaya uyğun olaraq verilir.
Həmin nüsxələrin, saxlanılması, istifadə olunması və uçotunun aparılması qaydalarına ciddi nəzarət olunur. Həmçinin psixotrop və sedativ preparatalara aid reseptlərin həkim tərəfindən yazılması zamanı yalnız bir dərman vasitəsi təyin olunmalı, adı və dozası aydın görünməli, üzərində tibb müəssisəsinin və həkimin möhürü, imzası olmalıdır. Belə dərmanların adı yazılmış reseptlər 15 gün ərzində etibarlıdır. Bütün bu kriteriyalar nəzərə alınaraq apteklərdə narkotik tərkibli dərman pereparatlarının satışı həyata keçirilir. Əgər reseptin yazılışında göstərilən qaydalardan biri pozulubsa, reseptin üzərinə “resept etibarsızdır” möhürü vurulur və uçot kitabında qeydə alınır. Bununla bağlı əczaçı həkimlə əlaqə saxlayaraq vəziyyəti ona bildirməli, həkim isə yenidən resept yazmalıdır.
Miqdarı və uçotu aparılan narkotik tərkibli dərman vasitələrinə aid reseptlər və ya onların surəti aptekdə bir il müddətində saxlanılır, uçotu aparılmayan pereparatlara aid reseptlər isə 3 gün müddətində saxlanıldıqdan sonra məhv edilir. Apteklərin belə dərmanların satış qaydasına riayət etməmələri qanun pozuntusudur və məsul şəxs məsuliyyət daşıyır.
Ciddi nəzarət
Səhiyyə Nazirliyinin 2001 və 2003-cü ildə verdiyi əmrə əsasən, narkotik vasitələr, psixotrop maddələr və onların prekursorları üçün siyahı təsdiqlənib. Burada ölkə ərazisində dövriyyəsinə nəzarət edilən, məhdudlaşdırılan narkotik vasitələr, psixatrop maddələr və prekursorların sayı, həmçinin dövriyyəsi qadağan olunan peraparatların adı göstərilib. Hər il siyahıya edilən əlavə və dəyişikliklərdən aptek sahibləri məlumatlı olmalıdır, əks təqdirdə onları ciddi cəza gözləyir.
Ölkə ərazisində dövriyyəsi məhdudlaşdırılan narkotik maddələr:Buprenorfin, butorfenol (stadol), etilmorfin hidroxlorid (dionin), fetanil, metadol, metilmorfin (kodein), morfin, morfin hidroxlorid, pantopan, pentazosin, pritramid, tramadol və sair.
Dövriyyəsinə nəzarət edilən psixotrop maddələr: Barbitol, bromozepamin, fludiazepamin, diazepam, ketanin, qalotan, midazolam, nitrozepam, tetrazepam, mefenoreks, loprazolam və. s.
Dövriyyəsi məhdudlaşdırılan psixotrop maddələr: Alprazolan, aminoreks, estazolam, fenobarbitol, ketazolam, klobazam, qlyutetimid,temazepam, triazolam. Siyahıda göstərilən psixotrop maddələrin beynəlxalq adı göstərilmədən, başqa adlarla respublikaya idxalı qadağandır və onlar ancaq dövlət orqanları tərəfindən gətirilir.
Ölkə ərazisində dövriyyəsi məhdudlaşdırılan prekursorlar: Erqometrin, erqotamin, etil efiri, psevdoefedrin, sirkə turşusunun anhidridi. Bu peraparatların ölkəyə gətirilməsi qadağandır və yalnız dövlət orqanları tərəfindən idxal olunur.
Dövriyyəsinə nəzarət edilən prekursorlar: Aseton, efedrin, xlorid turşusu, kalium permanqanat, sulfat turşusu, toluol.
XƏBƏR LENTİ
Bu rəsm əsərinin ilkin qiyməti 120 milyon dollardır - FOTOLAR
Yay Geyimləri
Yaşayış yerini qanunsuz tərk edən aktiv COVID-19 xəstələri barədə cinayət işi başlanıldı
Göz deyil, rəsm əsəridir
İlham Əliyev bir qrup şəxsi təltif etdi - ADLAR
2019 Çanta Dəbi
Türkiyə Avropaya şərt qoydu
Bankomatlarda koronavirus təhlükəsi: toxunduqda... - XƏBƏRDARLIQ
Qısqanc kişi ilə nə etməli!?
Tanınmış aktrisa xəstəxanalıq oldu-SƏBƏB
Bayramlar gəlir: neçə gün evdəyik?
İrem Dericidən Qalmaqallı Sözlər:"Həyatımdakı bütün kişilər...."
Pyer Rişarın 85 yaş müsahibəsi
Rəngarəng qablar
Gözəllik Müsabiqələrindəki Qalmaqallar-FOTO
XİNGAL (foto resept)
Ətirlər haqqında məlumat(1)
Avstraliyada qəribə görüntü: şəlalənin suyu aşağıdan yuxarı axır - VİDEO
Millimiz İndoneziyada 9-cu medalını qazandı
Hava şarı yanaraq yerə düşdü
ABŞ "11 sentyabr"ı 4 milyardla dəyişdi
Həftə sonunun HAVAsı
Dəbli, yarım boğazlı çəkmələr
İlaxır çərşənbəyə aid el adətləri
Bakı metrosunda pulsuz internet?
Putin buz üstündə yıxıldı-FOTO
Azərbaycanda 3 gün İŞ OLMAYACAQ
Derya Tuna Tatlısəsin evliliyindən danışdı
Rəsul Çunayev planetin ən güclüsü seçildi
Əli Əsədovdan yeni TƏYİNAT
Süd sudan ucuzdur
ABŞ-da 3G şəbəkəsi dayandırılır
“Virus 5G dalğaları ilə yayılmır” - AÇIQLAMA
Dərini ölü hüceyrələrdən təmizləyən maskalar
İlham Əliyev, Putin və Paşinyan görüşü “Haber Global”da - VİDEO
AZAL uçuşlarda endirim etdi
Ayaqların kökdürsə
İlham Əliyev səfiri geri çağırdı: Yeni vəzifə verdi - SƏRƏNCAM
Kişilər aşiq olarsa
Silahlı Qüvvələrin Yardım Fonduna yığılan vəsaitin həcmi açıqlandı
Milli komandamız Qazaxıstana qarşı
Merve Bolğur paylaşımı ilə diqqət çəkdi-FOTO
Putinin Qarabağ səyləri
Son günlər sürətlə yayılan virusdan necə qorunmalı?
Badamın inanılmaz faydaları
Dırnaqlara boya cəkilməsi qaydası
Riyazi məntiq - 7
Kraliçanın əri görünüşü ilə hər kəsi qorxudur-FOTO
Ömrünüzü kəsənləri niyə bu qədər sevirsiniz?
Ən çox bu avtomobillər oğurlanır