Yetkinlik dövrü, uşaqların hormonal və fiziki dəyişikliklər nəticəsində bioloji olaraq yetkin olma müddətidir. Bu müddətdə bədəndə cinsiyyətə xas dəyişikliklər, boy uzanmasında sürətlənmə müşahidə olunur. Yetkinliyin başlanğıcına hansı faktorlar təsir edər? Qızlarda və kişilərdə yetkinlik əlamətləri nələrdir? Uşaqların boyları necə dəyişər? Erkən yetkinlik nədir? Erkən yetkinliyə səbəb nədir? Amerikan Xəstəxanası Pediatrik Endokrinoloji Mütəxəssisi Dr. Nihal Memioğlu izah edir:
Yetkinliyin başlanğıcına hansı faktorlar təsir edir?
Yetkinlik qızlarda kişilərdən 1,5-2 il erkən başlar. Yetkinliyin başlamasına təsir edən faktorlar genetik (50-75%), bəslənmə, iqlim və fəaliyyətdir. Bu faktorların təsiri ilə sümük yaşı qızlarda 10, kişilərdə 11 yaşa çatsa və kafi kiloya sahibsə beynin hipotalamus bölgəsinə siqnallar gedər. Oradan hipofize, hipofizden də gonadlara (yumurtalıq və testis) xəbərdarlıq gedər. Bu dövrdə meydana gələn genital və qolaltı nahiyənin tüklənməsi, dəri yağlanması, akne, tər qoxusu orqanizmdə androgen hormon istehsalının artması nəticəsində meydana gələr.
Qızlarda yetkinlik əlamətləri
Qızlarda ilk yetkinlik əlaməti məmə nahiyəsindəki çəhrayı bölgenin altında noxud böyüklüyündəki ağrılı şişlik şəklində özünü müəyyən edən məmə böyüməsidir. Bundan 3-6 ay sonra genital bölgede tüklənmə başlayır, böyümə sürətlənir. Təxminən 1 il sonra ən sürətli böyümə, 2 il sonra ilk menstrual tsikl baş verir.
Kişilərdə yetkinlik əlamətləri
Kişilərdə ilk yetkinlik əlaməti testislərin böyüməsidir. 6 ay qədər sonra genital tüklənmə başlayır. Təxminən 2 il sonra səsdə qalınlaşma , boyun sürətli uzanması, sonrakı illərdə saqqal çıxmağa və yetkin bədən quruluşu formalaşmağa başlayır. Ümumilikdə kişilərdə yetkinlik dövrünün inkişafı 4-5 ildə tamamlanır.
Uşaqların boyları necə dəyişir?
Yetkinlik dövrünə qədər uşaqlar artıq boylarının 80-85%inə çatmış vəziyyətdə olurlar. Yetkinlik müddətində ümumilikdə qızlar 16-25sm, kişilər isə 20-28 sm uzanırlar.
Erkən yetkinlik nədir?
Normal yetkinlik başlama yaşı qızlarda 9-11 (8-13) yaş, kişilərdə isə 10-12 (9-14) yaşdır. Qızlarda 8, kişilərdə 9 yaşından əvvəl başlayan yetkinliyə erkən yetkinlik deyilir. Erkən yetkinliyik orqanizmdə hormonal tarazlığın pozulması nəticəsində meydana gəlir.
Muasir dövrdə yetkinliyin dəyişməsinin səbəbləri
Son illərdə ən çox üzərində durulan faktorlar endokrin pozucular deyilən, hormonal tarazlığı pozan təbii, ya da sintetik kimyəvi maddələrdir. Bisfenol A (BPA), fitalatlar, DDT, PCB, Dioxinler ən çox üzərində durulan endokrin pozuculardır. BPA plastik istehsalında istifadə edilər. Əmziklərdə, konserv qutusunun iç tərəflərində, qida-süd qablarında bu kimyəvi maddəyə rast gəlinir. Avropa Birliyi 1 iyun 2011də etibarən BPA ehtiva edən əmzik satışını qadağan etdi, Türkiyədə də Sağlamlıq Nazirliyi tərəfindən bu mövzuda araşdırma başladıldığı haqda mətbuatda məlumatlar yayılıb. Fitalatlar plastik maddələrin elastiklikliyini təmin etmək üçün istifadə edilir. Əsasən oyuncaq istehsalında istifadə edilir. DDT inkişaf etmiş ölkələrdə istifadəsi qadağan edilmiş bir əkinçilik dərmanıdır. Təbiətdə uzun müddət qalır, qida zəncirlərində yığılır. PCB boya sənayesində istifadə edilir, dioxinler başda PVC olmaq üzrə tullantıların yandırılmasında ortaya çıxan endokrin pozuculardır.
Əkinçilik məhsulları və heyvan yetişdirilməsində istifadə edilən hormonlar insanlarda piylənməyə səbəbolur.Bundan əlavə Xroniki stress, övladlıq verilmə, narahat ailə, pis ata-qız əlaqəsi, əsəb xəstəsi ana və s. qız uşaqlarında erkən yetkinliyə səbəb olur.
XƏBƏR LENTİ
Bölgələrimizin mətbəxi - paytaxtımız Bakı
Kolumbiyada güclü zəlzələ
Ramazanın 17-ci gününün duası
Bu mühəndis o mühəndisdən deyil
Şirin əl işlərim - 2
Şahinin Aleyna Tilki AÇIQLAMASI
Avropa Ukraynaya qoşun yeridir
Dərini nəmləndirən təbii yağ
Muncuqdan üzük hazırlayaq
Hər zövqə uyğun donlar
Hava haqqında - 08.10.2013
Kağız halva (3)
"Kupça"lar qapınıza gətiriləcək - Abşeronlulara şad xəbər
Azərbaycanda həkim koronavirusdan vəfat edib - FOTO
Günün ulduz falı - 20.09.2013
Közlənmiş badımcan qızartması (foto resept)
Əkizlər 97 gün fərqlə doğuldular-FOTO
Məşhur cütlük toydan sonra İLK DƏFƏ-FOTO
“Ermənistanda təşviş yaranıb”
Ekspress xətt avtobuslarının fəaliyyəti davam etdiriləcək - RƏSMİ
Türkan Şoraydan ÜZÜCÜ XƏBƏR
Yuxusuzluğun sağlamlığa mənfi təsirləri
Dünyanın ən nüfuzlu şirkətləri seçildi
Çimərlik geyimi trendləri
Didmə salat (foto resept)
Həccə gedən Azərbaycan zəvvarlarını həkimlər müşayiət edəcəklər
Culiya Roberts BOŞANIR
Gürcüstandan gətirilən avtomobillərlə bağlı şok faktlar
Yerə 4,5 milyard il yaşı olan meteorit parçası düşüb
Mənim əl işlərim
Təəccübləndirən və güldürən şəkillər
Azərbaycanda evlilər bu halda cinayət məsuliyyətinə cəlb olunacaqlar
Göydələn qəbiristanlıq tikiləcək
Ufoloqlar Antarktikada UFO aşkar etdilər-FOTO
İbrahim Kalın və Süleyman Soylu koronavirusa yoluxub
Aksesuar dizaynında son dəb
Böyük döyüş baş tutacaq
Mikayıl Cabbarovdan rektorlara sərt xəbərdarlıq
Avtomobillərin icbari siğortasının əhəmiyyəti
Sergey Lavrov Azərbaycan Prezidenti ilə görüşün nəticələrindən danışıb
TQDK keçid ballarını AÇIQLADI
Hikmət Hacıyev: “Şəhidlərimiz geosiyasi oyunları darmadağın etdilər”
Yel çərşənbəniz mübarək!
Dinc sakinlərin qətlə yetirilməsi yolverilməzdir
Sobada südlaç (foto resept)
Yerin altından zinət əşyaları ilə dolu iri küplər tapıldı
Xüsusi dəvətlər üçün tüllü don dəbi
Bakıda “Kitab dayanacaqları” yaradıldı - Açıqlama/Foto
Son 1000 ildə ilk dəfə: vikinq toyunda evləndilər-FOTO
Erməni silahı susmur
- ŞƏRHLƏR