Yetkinlik dövrü, uşaqların hormonal və fiziki dəyişikliklər nəticəsində bioloji olaraq yetkin olma müddətidir. Bu müddətdə bədəndə cinsiyyətə xas dəyişikliklər, boy uzanmasında sürətlənmə müşahidə olunur. Yetkinliyin başlanğıcına hansı faktorlar təsir edər? Qızlarda və kişilərdə yetkinlik əlamətləri nələrdir? Uşaqların boyları necə dəyişər? Erkən yetkinlik nədir? Erkən yetkinliyə səbəb nədir? Amerikan Xəstəxanası Pediatrik Endokrinoloji Mütəxəssisi Dr. Nihal Memioğlu izah edir:
Yetkinliyin başlanğıcına hansı faktorlar təsir edir?
Yetkinlik qızlarda kişilərdən 1,5-2 il erkən başlar. Yetkinliyin başlamasına təsir edən faktorlar genetik (50-75%), bəslənmə, iqlim və fəaliyyətdir. Bu faktorların təsiri ilə sümük yaşı qızlarda 10, kişilərdə 11 yaşa çatsa və kafi kiloya sahibsə beynin hipotalamus bölgəsinə siqnallar gedər. Oradan hipofize, hipofizden də gonadlara (yumurtalıq və testis) xəbərdarlıq gedər. Bu dövrdə meydana gələn genital və qolaltı nahiyənin tüklənməsi, dəri yağlanması, akne, tər qoxusu orqanizmdə androgen hormon istehsalının artması nəticəsində meydana gələr.
Qızlarda yetkinlik əlamətləri
Qızlarda ilk yetkinlik əlaməti məmə nahiyəsindəki çəhrayı bölgenin altında noxud böyüklüyündəki ağrılı şişlik şəklində özünü müəyyən edən məmə böyüməsidir. Bundan 3-6 ay sonra genital bölgede tüklənmə başlayır, böyümə sürətlənir. Təxminən 1 il sonra ən sürətli böyümə, 2 il sonra ilk menstrual tsikl baş verir.
Kişilərdə yetkinlik əlamətləri
Kişilərdə ilk yetkinlik əlaməti testislərin böyüməsidir. 6 ay qədər sonra genital tüklənmə başlayır. Təxminən 2 il sonra səsdə qalınlaşma , boyun sürətli uzanması, sonrakı illərdə saqqal çıxmağa və yetkin bədən quruluşu formalaşmağa başlayır. Ümumilikdə kişilərdə yetkinlik dövrünün inkişafı 4-5 ildə tamamlanır.
Uşaqların boyları necə dəyişir?
Yetkinlik dövrünə qədər uşaqlar artıq boylarının 80-85%inə çatmış vəziyyətdə olurlar. Yetkinlik müddətində ümumilikdə qızlar 16-25sm, kişilər isə 20-28 sm uzanırlar.
Erkən yetkinlik nədir?
Normal yetkinlik başlama yaşı qızlarda 9-11 (8-13) yaş, kişilərdə isə 10-12 (9-14) yaşdır. Qızlarda 8, kişilərdə 9 yaşından əvvəl başlayan yetkinliyə erkən yetkinlik deyilir. Erkən yetkinliyik orqanizmdə hormonal tarazlığın pozulması nəticəsində meydana gəlir.
Muasir dövrdə yetkinliyin dəyişməsinin səbəbləri
Son illərdə ən çox üzərində durulan faktorlar endokrin pozucular deyilən, hormonal tarazlığı pozan təbii, ya da sintetik kimyəvi maddələrdir. Bisfenol A (BPA), fitalatlar, DDT, PCB, Dioxinler ən çox üzərində durulan endokrin pozuculardır. BPA plastik istehsalında istifadə edilər. Əmziklərdə, konserv qutusunun iç tərəflərində, qida-süd qablarında bu kimyəvi maddəyə rast gəlinir. Avropa Birliyi 1 iyun 2011də etibarən BPA ehtiva edən əmzik satışını qadağan etdi, Türkiyədə də Sağlamlıq Nazirliyi tərəfindən bu mövzuda araşdırma başladıldığı haqda mətbuatda məlumatlar yayılıb. Fitalatlar plastik maddələrin elastiklikliyini təmin etmək üçün istifadə edilir. Əsasən oyuncaq istehsalında istifadə edilir. DDT inkişaf etmiş ölkələrdə istifadəsi qadağan edilmiş bir əkinçilik dərmanıdır. Təbiətdə uzun müddət qalır, qida zəncirlərində yığılır. PCB boya sənayesində istifadə edilir, dioxinler başda PVC olmaq üzrə tullantıların yandırılmasında ortaya çıxan endokrin pozuculardır.
Əkinçilik məhsulları və heyvan yetişdirilməsində istifadə edilən hormonlar insanlarda piylənməyə səbəbolur.Bundan əlavə Xroniki stress, övladlıq verilmə, narahat ailə, pis ata-qız əlaqəsi, əsəb xəstəsi ana və s. qız uşaqlarında erkən yetkinliyə səbəb olur.
XƏBƏR LENTİ
Ceyk "Facebook" yaradıcısı Markın atdığı zibillərlə dolanır-FOTO
Hamiləlikdə dəridə yaranan çatlardan necə xilas olmaq olar?
XƏBƏRDARLIQ: Avropa suyun altında qalacaq
"Çukur"un ulduzu TANINMAZ HALDA-FOTO
Dəbli kostyumlar (1)
Köhnə telefon köşkləri indi...
Pəhrizi pozan bəhanələr
BÜRCLƏR bizə nə vəd edir?- 3 fevral
Azərbaycanda koronavirusdan rekord ölüm qeydə alındı
"Bakı-2015"-də əcnəbi idmançıların xərclərini Azərbaycan ödəyəcək
İrəvanda böyük partlayış olacaq
Pəhrizsiz və idmansız arıqlayın
Qışda hansı ətirlərdən istifadə etməli?
İsti havalarda tərlətməyən saç modelləri
Aya Sofyaya imam və müəzzin təyinatı olub
Günün ulduz falı
Məryəm Uzerli Al Paçino ilə - FOTO
Dünyanın ən mistik körpüləri
Körpənizi hovuza nə vaxt apara bilərsiniz?
Ermənistana yeni Xarici İşlər naziri təyin olundu
Bu da uçan maşın
DİM abituriyentlərə müraciət etdi
Çuğundur və gavalı salatı (foto resept)
Xanımlarımız üçün babetlər
"Köhnə bakılılara yeni ev" fırıldağı açıldı
Adrina və Metin evlənirlər-FOTO
Baş infeksionist Azərbaycanda COVID-19-a yoluxanların vəziyyətini açıqladı
Gözəllik sirləri
Azərbaycanda daha altı nəfər koronavirusdan öldü: 396 yeni yoluxma
Erməni terroru-3 (Xocalı soyqırımı)
Qadın.Net-lilərin ilk şərhləri (1-ci hissə)
Yayda formada olmaq üçün 5 məsləhət
Bayraq Meydanı Kompleksinə tur
Atomdakı qüsursuz nizam
Düşmənin başına od ələyən qəhrəman artilleriyaçılarımız - VİDEO
"FaceApp" iddialara cavab verdi
Azərbaycan Avropa Parlamentinin seçkiləri müşahidə missiyalarının göndəriləcəyi prioritet ölkələr siyahısına salındı
Lənkəran şəhər 5 saylı uşaq bağçası bu yaxınlarda istifadəyə veriləcək
Dünya ustadları Şəkidə
"Qalatasaray"da ciddi itki
Limon mürəbbəsi (foto-resept)
Sirli məkanlar
Dəbli kəmər kombinləri
Bu gün Azərbaycanda Gənclər Günü qeyd olunur
Fransanın xarici işlər naziri istefa verdi
Günəş tutulması baş verəcək
Öz təbibin ol
İdman edərkən diqqət etməli olduğunuz 5 qayda
Ermənistan ordusu bir neçə istiqamətdən mövqelərimizi atəşə tutub
Günün qoroskopu: başqalarının işlərinə qarışmalı olacaqsınız
- ŞƏRHLƏR