Hz. İsmayıl Qurani Kərimdə adı zikr edilən peyğəmbərlərdən biridir. Ona həm də "Allahın qurbanı" mənasına gələn "Zebihatullah" da deyilir. İsmayıl Hz. İbrahimin Həcərdən olan böyük oğludur. Quranda on iki yerdə adı zikr edilmiş və eyni zamanda da Hz. İsmayıla vəhy endirildiyi bildirilmişdir (əl-Bəqərə, 2/136; Ali İmran, 3/84; ən-Nisa, 4/163). Qurandan Hz. İsmayılın atası Hz. İbrahim və Hz. İshaq ilə birlikdə Yaqub (a.s) peyğəmbərin əcdadlarından biri olduğu (əl-Bəqərə, 2/133) və İsmayılın (a.s.) atası İbrahim (a.s.) ilə birlikdə Kəbənin təməlini qoyan və Onun təmizliyindən məsul kəslərdən olduğu məlumdur (əl-Bəqərə, 2/125 və 127).
Hz. İsmayıl Məkkədə yaşayan Cürhümilərin uşaqları ilə böyümüş və onlardan ox atıcılığını öyrənmişdir. Əsləm qəbiləsindən bir qrup, yarış üçün ox atışarkən Muhəmməd Peyğəmbər (s.ə.s) onlara belə demişdir: "Ey İsmayıl oğulları! Ox atın, sizin təyin edildiyiniz də mahir bir ox atıcısı idi" (Buxari, Ənbiya, 12). Hz. İsmayıl yaxşı bir atıcı və ovçu idi. Məkkənin haram bölgəsinin xaricində ova çıxmağı və ata minməyi, vəhşi atları əhliləşdirib minməyi çox sevərdi. Peyğəmbər (s.a.s.): "At əldə edin! Onu miras olaraq alın və miras olaraq buraxın! Çünki bu sizə atanız İsmayılın mirasıdır" (Əbul-Fida, əl-Bidaye vən-Nihayə, l, 192) buyurmuşdur. Hz. İsmayıl ərəb dilini çox gözəl danışan bir insan idi.
Hz. İbrahim Allah Təalanın əmriylə xanımı Həcər və oğulu İsmayılı Fələstindən alıb Hicaza apardı. Hz. İsmayıl hələ süddən kəsilməmişdi. Kəbənin daha sonra tikildiyi yerə yaxın bir yerdə böyük bir ağacın yanında, özlərinə bir dağarcıq xurma və bir az su qoydu. O zamanlar hələ Məkkə şəhəri qurulmamışdı, hər tərəf kimsəsiz idi. Hətta su da yox idi. Hz. İbrahim dönüb gedərkən Həcər, "Ey İbrahim, bizi bu kimsəsiz və susuz vadidə buraxıb hara gedirsən?" dedi. Cavab gəlməyincə Həcər təkrar: "Ey İbrahim! Bizi burada buraxmağını sənə Allahmı əmr etdi?" deyə səsləndi. Hz. İbrahim, "Bəli, Allah əmr etdi" deyincə, Həcər: "Elə isə Allah bizə yetər, bizi o qoruyar" deyərək Allaha təvəkkül etdi. İbrahim üzünü belə dua etmişdir: "Ey Rəbbimiz! Mən nəslimdən bəzisini Sənin mühafizə olunan Evinin yaxınlığında, heç bir bitki olmayan bir vadidə sakin etdim. Ey Rəbbimiz! Onlar namaz qılsınlar deyə (belə etdim). İnsanların bir qisminin qəlbini onlara meylli et və onlara (növbənöv) məhsullardan ruzi ver ki, bəlkə şükür etsinlər" (İbrahim, 14/37).
Aradan günlər keçdi. Yanlarındakı su və xurma bitdi. Ətrafda bir kəs yox idi, uşaq susuzluqdan ağlayırdı. Həcər su axtarışına başladı. Səfa təpəsinə çıxdı, ətrafa baxsa da bir kimsəni görə bilmədi. Qaçaraq Mərvaya gəldi, ətrafına baxdı, kimsəni görmədi. Bir qurtum su tapmaq üçün Səfa ilə Mərva arasındakı bu gediş gəlişi yeddi dəfə təkrar etdi. Yeddinci dəfə Mərvaya çıxanda indiki Zəmzəm quyusunun tapıldığı yerdə bir mələk gördü. Ayağının dabanıyla yeri eşələyirdi. Oradan su çıxmışdı. Digər bir rəvayətə görə isə uşaq ayağı ilə (və ya əli ilə) qumları eşələməyə başlamış və oradan bir su çıxmışdır. Həcər gəlib sudan özü də içdi, uşağına da içirtdi.
Həcər suyun havayı yerə axmasının qarşısını almaq məqsədilə suyu mühafizə etməyə çalışır, bir tərəfdən də ovuclarıyla tuluğunu doldururdu. Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) bunu belə izah etmişdir: "Allah İsmayılın anası Həcərə rəhmət etsin! Əgər o Zəmzəmi öz halına buraxsaydı, suyu ovuclamasaydı, şübhəsiz ki, Zəmzəm axar bir qaynaq olardı" (Buxari, Ənbiya, 9).
Hz. İbrahim vaxtaşırı Şamdan gəlib oğlunu və xanımı Həcəri ziyarət edərdi. Bir dəfə yuxusunda oğlu İsmayılı qurban etdiyini görmüşdü. Yuxu üç gecə eynilə təkrarlama edincə Hz. İbrahim vəziyyətini oğluna açıb: "Ey oğlum, yuxumda səni qurban etdiyimi gördüm, buna nə deyərsən? dedi. Hz. İsmayıl; "Atacan, əmr olunduğu şeyi et, İnşallah məni səbr edənlərdən görəcəksən" - deyə cavab verdi (əs-Saffat, 37/102). Hz. İbrahim və İsmayılın bu təslimiyyətini Allah mükafatlandırdı. İsmayılın yerinə böyük bir qurbanlıq verdi (əs-Saffat, 37/107).
Həcərin suyu tapmasından sonra Məkkə vadisindən keçən Cürhümilərdən bir dəstə adam vadinin üstündə bir quş gördülər. Bu quşun su olan yerdə uçduğunu başa düşən Cürhümiler daha əvvəllər bu vadidə suyun olmadığını bilirdilər və yeni bir su mənbəyinin tapıldığını düşünərək, xəbəri təsdiqləmək üçün içlərindən bir nəfəri ora göndərdilər. Həqiqətən, burada bir su mənbəyinin olduğunu təsdiqləyincə gəlib bu suyun ətrafında yerləşmək üçün Həcərdən izn istədilər. Sudan bir haqq iddia etməmək şərtiylə Hz. Həcər onlara icazə verdi. Hz. İsmayıl fasih ərəbcəni bunlardan öyrəndi, gənclik yaşına çatanda Cürhümilərdən bir qızla Hz. İsmayılı evləndirdilər. Bu evlilikdən sonra Hz. Həcər vəfat etdi.
Hz. İbrahim oğlunun vəziyyətini öyrənmək Məkkəyə gəldi, lakin onu evdə tapa bilmədi. Hz. İbrahim Hz. İsmayılın xanımından onun harada olduğunu soruşduqda qadın dedi:"Bizim üçün yeməyə bir şey ovlamağa gedib". Sonra Hz. İbrahim qadından dolanışıqları barədə soruşdu. Xanımı: "Vəziyyətimiz çox pisdir. Ehtiyac içindəyik" - deyə şikayət etməyə başladı. Hz. İbrahim buyurdu: "Ərin evə gəldikdə mənim salamımı ona çatdır və de ki, evinin astanasını dəyişdirsin" dedi və getdi. İsmayıl ovdan qayıdanda evə adam gəldiyini hiss edib: "Evimizə gələn olubmu?"- deyə soruşdu. Xanımı dedi: "Bəli, belə əlamətləri olan yaşlı bir kişi gəlmişdi, səni soruşdu, mən də cavab verdim. Dolanışığımızı soruşanda mən ehtiyac və yoxsulluq içində olduğumuzu söylədim". Hz. İsmayıl soruşdu: "O, sənə bir şey tövsiyyə etdimi?" dedi. Qadın cavab verdi: "Mənə buyurdu ki, sənə salam çatdırım, həm də deyim ki, evinin astanasını dəyişsin. İsmayıl (ə.s.) vəziyyəti anladı və dedi: "O gələn qoca atam idi. Səndən ayrılmamı istəyir, artıq atanın evinə dön".
Beləcə, İsmayıl ilk yoldaşından boşandı. Bir müddət sonra Cürhümilərdən başqa bir qızla evləndi. Bir müddət sonra İbrahim (ə.s.) yenidən oğluna baş çəkmək məqsədilə Məkkəyə gəldi. Yenə İsmayıl (ə.s) ova getmişdi. Onu soruşanda xanımı cavab verdi: "Gedib bizim üçün yeməyə bir şey gətirsin". Sonra yaşayış tərzi və dolanışıqları barədə soruşanda qadın:"Vəziyyətimiz çoz yaxşıdır, hər çeyimiz var!" - deyib Allaha şükür etdi. Onun "Nə yeyirsiniz?" sualına "ət", "Nə içirsiniz?" sualına "Su"- deyə cavab verdi. İbrahim (a.s.) dua edib dedi: "Allahım, bunkarın yedikləri ətə və içdikləri suya bərəkət ver!". İsmayıl ovdan gəlincə xanımı olanları çatdırdı. İsmayıl dedi: "O gələn mənim atam idi. Sən də evimin xanımısan. Səninlə xoş rəftar etməmi mənə əmr etdi" (Buxari, Ənbiya, 9).
Hz. İbrahimin Məkkəyə etdiyi bir səfər əsnasında Allah tərəfindən Kəbəni inşa etməsi əmr edilmişdi. Oğulu İsmayıl ilə birlikdə Kəbəni inşa etdilər (əl-Bəqərə, 2/127; əl-HaР·c, 22/26-27). İsmayıl (ə.s.) daş gətirir, İbrahim (ə.s.) divar hörürdü.
Atasının vəfatından sonra Hz. İsmayıl Hicaz xalqına peyğəmbər oldu. Bu xüsus Quran-ı Kərimdə buyrulur: " Kitabda İsmaili də xatırla! Həqiqətən, o, öz vədinə sadiq idi. O bir elçi və peyğəmbər idi. O, öz ailəsinə namaz qılmağı, zəkat verməyi əmr edirdi. O, Rəbbinin rizasını qazanmışdı" (Məryəm, 55-56).
Nəql edildiyinə görə, Hz. İsmayıl atasının vəfatından qırx il sonra 137 yaşında vəfat etmiş və Həcərin Hicrdəki qəbirinin yanına dəfn edilmişdir. Hz. İsmayılın qəbri Hərəmdəki Hicr deyilən yerdədir (Əli əl-Mutteki əl-Hind toyuğu, Kenzu'l-Ummal, XI, 490).
XƏBƏR LENTİ
- ŞƏRHLƏR