Məlumatların hər biri müəllif Səbuhi Əhmədovun eyniadlı kitabından götürülmüşdür.
Seyid Əzim Şirvani
Seyid Əzim Şirvani 1835-ci ildə Şamaxıda anadan olmuşdur. 7 yaşında ikən atası Seyid Məhəmməd vəfat etmiş və Seyid Əzim ana tərəfdən babası Molla Hüseynin yanına, Dağıstanın Yaqsay kəndinə getmişdir. Bu dövrdə Cənubi Dağıstan Azərbaycanla sıx əlaqədə olmuş, bir çox Azərbaycan ziyalıları orada fəaliyyət göstərmiş, dağıstanlı uşaqlar Azərbaycan təhsil ocaqlarında savada yiyələnmişlər. Dağıstanda yaşayan hər bir xalqın öz fərqli dili olmuşdur. Onlar bir-birləri ilə ünsiyyət vasitəsi kimi isə Azərbaycan dilindən istifadə etmişlər. Bu cəhətə Qafqazda olmuş rus şairi M.Y. Lermontov da diqqət yetirmiş və Qafqazda işlədilən Azərbaycan dilini Avropada ünsiyyət vasitəsi kimi işlədilən fransız dili ilə müqayisə etmişdir.
1853-cü ildə Seyid Əzim Şamaxıya qayıtmışdır. O, təhsilini davam etdirmək məqsədi ilə 1855-ci ildə Bağdada getmişdir. Burada dini təhsil aldıqdan sonra müsəlman ölkələrinə səyahətə çıxmışdır. Seyid Əzim Dəməşq (o dövrdə Şam adlanırdı) və Qahirədə (Misir ərazisi) olmuş, bir çox alim və şairlərlə görüşmüşdür. Müsəlman ölkələrindəki vəziyyəti öz gözləri ilə görən, onların problemlərini ilk növbədə savadsızlıq və elmi-texniki geriliklə bağlayan Seyid Əzim Qərb mədəniyyətinə də kor-koranə üstünlük vermirdi. Onun fikrincə, Qərbin texniki nailiyyətləri və Şərqin (ilk növbədə islam ölkələrinin) mənəvi dəyərləri birləşdirilməli və Şərq ölkələrini tərəqqiyə aparmalıdır. Təhsili bu istiqamətdə quran məktəblər o dövrdə üsuli-cədid (yeni üsul) məktəbləri adlanırdı.
Seyid Əzim 1869-cu ildə Şamaxıda öz hesabına yeni üsul məktəbi açır. Məktəbdə təhsil ən yeni, mütərəqqi üsullarla aparılırdı. Cismani cəzalar qadağan idi. Dövrün tələblərinə cavab verən elmlər öyrədilirdi. Qeyd etmək lazımdır ki, sonralar Azərbaycanın görkəmli ədibləri olmuş Mirzə Ələkbər Sabir və Sultanməcid Qənizadə bu məktəbdə təhsil almışdılar.
1877-ci ildə Seyid Əzim Şirvani Azərbaycan dilində "Uşaqların baharı" adlı dərslik tərtib edir. Dərslikdə uşaqlara vətənlərinə məhəbbət hissi aşılanır, onlara öz tarixləri və mədəni irsindən qürur duymaq, vətəninə layiqli övlad olmaq ideyaları təlqin edilirdi. Lakin kitab çar senzurasından keçmədi. Çar senzorları dərslikdə olan Azərbaycanlılarda milli qürur hissinin oyadılması ideyasını təhlükəli hesab etdilər. Nəticədə dərslik qadağan edildi, onun nəşrinə heç bir şərtlə icazə verilmədi.
Seyid Əzim məktəbini idarə edib, orada dərs deməklə yanaşı, Azərbaycanın dövri mətbuatında silsilə məqalələrlə çıxış edirdi. Bu məqalələr "Əkinçi" qəzeti, həmçinin "Ziya" və "Kəşkül" qəzetlərində çap olunurdu. Məqalələrində o, cəhalətdən qurtarmaq üçün təhsilə diqqətin yetirilməsini, savadsızlığın ləğvini tələb edir, sosial ədalətsizliyə, istər çar məmurlarının, istər də yerli ağaların haqsızlıqlarına qarşı çıxırdı.
Öz vətəninin tarixi ilə yaxından tanış olan, onu təbliğ etməyə çalışan Seyid Əzim Şirvani 1887-ci ildə "Tarixi-Şirvannamə" adlı tarixi əsərini yazır, lakin bu əsərin də çapına icazə verilmir.
Seyid Əzim Şirvani 1885-ci ildə tərtib etdiyi "Təzkirə"-də görkəmli Azərbaycan şairlərinin əsərlərini toplamışdır. O burada 270-dən çox şairin qısa tərcümeyi-halını və əsərlərindən nümunələr vermişdir. Kitabda Xaqani Şirvani, Fələki Şirvani, Zülfüqar Şirvani, Bədr Şirvani, Füzuli, Molla Pənah Vaqif, Qasım bəy Zakir, Abbasqulu ağa Bakıxanov və b.-nın ədəbi irsi barəsində müfəssəl məlumat vardır.
Seyid Əzim Şirvani bədii yaradıcılığa hələ 1855-ci ildən başlamış, Azərbaycan və fars dillərində şeirlər yazmışdır. Klassik Azərbaycan poeziyası və XIX əsrin I yarısında ədəbi məktəb halında formalaşan tənqidi realizm ənənələrindən bəhrələnən Seyid Əzim poeziyası ilə Azərbaycan şerini daha da zənginləşdirmişdir. Onun lirik şeirlərində (qəzəl, qəsidə, tərkibbənd, müxəmməs, müsəddəs, müstəzad, rübai, qitə) məhəbbət, həyat eşqi tərənnüm olunur. Lakin onun satirik şeirləri xalq arasında daha populyar idi.
Satirik şeirlərində Seyid Əzim həm mülkədarları, həm də çar məmurlarını ifşa etmişdir. Onun "Əkinçinin hadisəsi", "Padşah və əkinçi", "Şamaxı bəyləri", "Şirvan qazıları və divan polislərinin bəzi əhvalatı haqqında müxəmməs", "Şamaxının yeni bəyləri haqqında həcv", "Şamaxının vəziyyətindən şikayət" və s. şeirlərini əhali böyük həvəslə əzbərləyirdi. Şair bu cür şeirlərində özünəməxsus satirik dildə zəhmət adamlarının hüquqlarını müdafiə edir, hökumət idarələrində kök salmış rüşvətxorluq, özbaşınalıq və s. yaramazlıqları qamçılayırdı.
Özü ruhani olsa da, Seyid Əzim Şirvani ruhani adına xələl gətirənləri tənqid edirdi. Onun yaradıcılığında bu cür mənfur ruhaniliyin ifşası xüsusi yer tutur. "Müctəhidin təhsildən qayıtması", "Köpəyə ehsan", "Allaha rüşvət", "Yerdəkilərin göyə şikayətə getmələri" və s. şeirlərində o öz xeyrini güdən, dinin tələbələrindən xəbəri olmayan, islama zidd hərəkət edən "ruhaniləri" və onların əməllərini pisləyirdi.
Seyid Əzim Şirvani müsbət insani keyfiyyətləri təbliğ edən şeirlər də yazırdı. "Müəllimə hörmət”, "Oğluma", "Möhsünə cavab", "Fəqih ilə oğlu" şeirlərində şair tərəqqiyə düşmən olan, lakin bununla belə özlərini "ziyalı" adlandıranlara, mövhumat və cəhalətə gülürdü.
Seyid Əzim "Həsən bəy Məlikov Zərdabiyə", "Əkinçi" qəzetinə yardım üçün", "Ziya" qəzetinə" və s. şeirlərində maarif və mədəniyyəti təbliğ edir, əsl ziyalıların vətənə necə böyük xeyir verdiyini vurğulayırdı.
Seyid Əzim Şirvaninin ictimai-əxlaqi görüşlərini əks etdirən mənzum hekayə və öyüdləri, nağıl və təmsilləri də dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. "Böyük loğmanın hadisəsi", "Oğru və fəqir", "Ulağını itirmiş bir kişi", "Dilənçi tacir", "Zahidin nağılı", "Xoruz və çaqqal", "Qaz və durna", "Aslan və qarışqa", "Dəvə və balası", "Aslan və iki öküz" və s. əsərlərində müəllif dostluq, mərdlik, nəzakət, təvazökarlığı təbliğ edir, tənbəllik, tüfeylilik, avaraçılıq və s. naqis sifətləri pisləyir.
Seyid Əzim Şirvani Füzulidən sonra Azərbaycan poeziyasında qəzəl janrının ən böyük yaradıcılarından biridir. Yaradıcılığı Azərbaycan şerinin inkişafına güclü təsir göstərmiş Seyid Əzim Şirvani 1888-ci ildə Şamaxıda vəfat etmiş və doğma şəhərinin yaxınlığındakı qəbiristanlıqda dəfn olunmuşdur.
XƏBƏR LENTİ
Hamiləliyin 9-cu ayında nələr olur?
Yumurta salatı (foto resept)
Müdafiə Nazirliyi düşmənin daha bir yalanını ifşa etdi
Məkkədə zəvvarlar şoka düşdülər
Kosmosdan Azərbaycanla bağlı paylaşım
Ermənilər Tərtəri atəşə tutur: Yaralılar var
32 uşaq atası: “Hədəfim 50 övladdır”
Müştərinin evində kosmetik xidmətlərə icazə veriləcək
HAVA necə olacaq? 5 İyul
Məşhurların böyüyən ailəsi
Putindən növbəti Qarabağ addımı
Evlilik ildönümlərini belə qeyd etdilər
Alman tortu (foto-resept)
Müğənni videosuna görə evdən qovuldu
Sirli təbiət-Hissə 2
Hülya Avşar işləyən anaları tənqid etdi
Qadın.Netlə birlikdə hamiləlik (36-cı həftə)
“Küləklə sovrulanlar” filmi ekranlara qayıdır
Qırmızı kəmər incə belə dar gələr
Sevgilisinə 50 min dollarlıq sırğa bağışladı
Türkiyənin Milli Müdafiə Nazirliyi Azərbaycanı Milli Dirçəliş Günü münasibətilə təbrik edib
Sahib olmağımız lazım olan 4 dost modeli
Gözəl bədən üçün ən xeyirli qida məlum oldu
İtaliya ölkəmizə yeni səfir təyin etdi
Xəstəyə ölmüş insanın ürəyi köçürüldü
Yeni 100 dollarlıq əskinaslar dövriyyəyə buraxılacaq
Bu qidalar baş ağrısına səbəb olur
Hamiləlik zamanı ürək bulanmasını necə azaltmalı?
Nazirlikdən tədris ilinin başlama tarixi ilə bağlı AÇIQLAMA
Azərbaycanda hansı benzinin qiymətində dəyişiklik ola bilər?
Xarici Kəşfiyyat Xidmətinin rəisinə general-polkovnik ali hərbi rütbəsi verilib
Mehriban Əliyeva Əlibaba Məmmədovu 90 illik yubileyi münasibətilə təbrik etdi
Xarici turistlər bölgələrə axın etməyə başladı
“Google” mobil operator olmaq istəyir
Günün ulduz falı
Naringinin xassələri alimləri heyrətə salıb
Uşaqları zəhmətə necə təşviq etməli?
Ayda qeyri-adi obyekt aşkarlandı-FOTO
Düyü şorbası (foto resept)
Çatışmayanı tap
Azərbaycan 900 yeni vaqon alacaq
Aktrisa Türkiyə qanunlarını dəyişdirdi
Qarabağı bu ölkənin ordusu azad edəcək
Yardımlıda yeraltı su mənbələri axtarılacaq
Şəhid Çingiz Qurbanovun nəşi geri qaytarılıb
Teledərslərin sabaha olan cədvəli açıqlandı
Dünyanın ən maraqlı 4 şəfalı su hövzələri
Uşağın oğlan və ya qız olmasının bəzi əlamətləri
Timoşenko koronavirusa qalib gəldi
Yataq dəstləri
- ŞƏRHLƏR