Seyid Əzim Şirvani: şair, maarifçi, publisist
Seyid Əzim Şirvani 1835-ci il iyul ayının 10-da Şamaxıda ruhani ailəsində anadan olub. Atası Seyid Məhəmməd Şamaxının tanınmış, mötəbər şəxslərindən olub. Atasını kiçik yaşlarında itirən Seyid Əzim ana babası molla Hüseynin himayəsi altında böyüyüb. Babasından ərəb və fars dillərini öyrənən Seyid Əzim Şamaxıda mədrəsədə orta ruhani təhsili alıb. 1856-cı ildə ali ruhani təhsili almaq həvəsi 21 yaşlı Seyid Əzimi İraqa, əvvəl Nəcəf və Bağdada, sonra isə Suriyanın Şam şəhərinə aparır. Gənc şair İraqda oxuyarkən dünyəvi elmlərə də böyük maraq göstərir.
Şamaxıya qayıtdıqdan sonra 1869-cu ildə orada yeni üsul üzrə məktəb açaraq ömrünün axırına qədər burada müəllimlik edir. Köhnə mollaxanalardan fərqli olaraq o, bu məktəbdə uşaqlara dini elmlərlə yanaşı, Azərbaycan və fars dillərini təlim edir, tarix, coğrafiya, hesab və s. fənlərdən ibtidai məlumat da verirdi. Azərbaycanın görkəmli şairi Mirzə Ələkbər Sabir, məşhur yazıçı və pedaqoq Sultan Məcid Qənizadə və bir sıra başqa yazıçılar məhz onun məktəbində oxuyublar.
Zəngin ədəbi yaradıcılığa malik olan Seyid Əzim Şirvaninin bədii irsi biri Azərbaycan türkcəsində, digəri isə farsca olimaqla iki böyük külliyyatdan ibarətdir. Şairin əsərləri içərisində müxtəlif Şərq mənbələrindən etdiyi tərcümələr, Sədi, Hafiz və Füzuli şeirlərinə yazdığı nəzirələr də var.
Şairin erkən yaradıcılığının çox hissəsini qəzəllər təşkil edir. Həyat sevgisi, nikbin əhval-ruhiyyə, dini etiqad xüsusi yer tutur.
S.Ə.Şirvani yaradıcılığının ikinci mərhələsi onun maarifçi və tənqidi-satirik şeirlərilə başlayır ki, artıq bu zamandan etibarən onun yaradıcılığında realizm üstünlük təşkil edir. Onun realist şeir yaradıcılığı sahəsinə keçməsində "Əkinçi" qəzetinin mühüm rolu olub. Məhz "Əkinçi"nin təsirilə şair günün bir çox zəruri məsələləri ilə maraqlanır və yaradıcılığında yeni mövzulara keçir, müasir həyatın tələblərinə uyğun şeirlər yazır. Maarifçi şair üçün "Əkinçi" bir xitabət kürsüsü idi. O, xalqı qəflət və cəhalət yuxusundan oyanmağa çağırır, Həsən bəy Zərdabinin xeyirxah, maarifçi təşəbbüslərini alqışlayır, onu bilikli bir müəllim və xeyirxah bir insan kimi qiymətləndirirdi. Şair "Əkinçi"də çap etdirdiyi şeirlərilə müasirlərini bu qəzeti oxumağa, ona kömək etməyə çağırırdı:
Bəs "Əkinçi" cəlalımızdır bizim,
Nasehi xoşməqalımızdır bizim.
Səy edək, ey guruhi-niksifat,
Etməsin ta bizim "Əkinçi" vəfat.
Şairin əsərləri içərisində öyüd, təmsil və didaktik mahiyyət daşıyan mənzum hekayələr var ki, bunların da müəyyən bir hissəsi öz ideyaları etibarı ilə onun maarifçi şeirləri ilə birləşir. Mərdlik, dostluqda mətanət, çalışqanlıq və s. nəcib keyfiyyətlərin tərbiyə olunması bu əsərlərin əsas məzmununu təşkil edir:
Filhəqiqət dirəxti-nakamil,
Tərbiyət feyzinə olur şamil.
Növi-insan deyil ağacdan kəm,
Qabili-tərbiyətdi hər adəm.
S.Ə.Şirvaninin ictimai mahiyyət daşıyan satiraları onun ümumi yaradıcılığında müstəsna mövqe tutur. Onu öz dövrünün böyük realist şairi kimi tanıdan "Yerdəkilərin göyə şikayət etmələri", "Dəli şeytan", "Məkri-zənan", "Bəlx qazisi və xarrat", "Müctəhidin təhsildən qayıtması", "Elmsiz alim", "Alim oğul ilə avam ata" və s. satiralarıdır.
Zəngin yaradıcılığı ilə ədəbiyyat tariximizdə görkəmli yer tutan S.Ə.Şirvani 1888-ci il iyunun 1-də Şamaxıda vəfat edib.
Mədəniyyət.- 2010.- 9 iyul.- S. 14.
Mənbə: http://anl.az/down/meqale/medeniyyet/2010/iyul/126726.htm
XƏBƏR LENTİ
Nailə Əsgər-zadə də koronavirusa yoluxdu
Gürcüstandan gətirilən avtomobillərlə bağlı şok faktlar
Aktrisa ailə qurdu: "Vallah, ərə getdim" - FOTO
Bir ailədən 3 şəhid
Pinar Altuğ da makiyajsız FOTOsunu paylaşdı
İbtidai siniflərdə problem: bu dərsləri kim keçsin?
Dünyada ilk dəfə robot filmdə baş rola çəkiləcək - FOTO
Qəbələdə rabitə xidmətinin keyfiyyəti artırlır
Evdə frappe qəhvə (foto-resept)
Barkod nədir?
11 sentyabr faciəsindən sonra ən sarsıdıcı silahlı hücum
Azərbaycan böyük müharibəyə başlasa, nə baş verəcək?
Cennifer Lopez küknar ağacını belə bəzədi-FOTO
Paşinyandan ŞOK ETİRAF: "Uzun illər səhv etmişik"
Çox saqqız çeynəmək üz gözəlliyini pozur
Azərbaycanda ilan təsərrüfatları yaradılır - VİDEO
Qaraciyər xəstəliklərinin qarşısını almaq üçün
Parıltılı dəriyə sahib olmaq üçün nə etməli?
Android maşınlar üçün də proqram hazırlayır
Dəri ləkələri üçün maskalar
Azərbaycanlılar Rusiyada ev almağa axışır
“Hercai”nin ulduzları səfir seçildilər
Aeroportlarda yeni qaydalar
Böyrək daşı
Kompüter monitorları alan azalır
Finlandiya futbolunda tarixi qərar
Ancelina Coli İlk Dəfə Etiraf Etdi-FOTO
Günün qoroskopu: ötənləri xatırlayıb köks ötürməyin
Hollandiyada "Qarabağ"dan danışdılar
Tolqahan Sayışman efirdən uzaqlaşır-SƏBƏB
Eşli bu dəfə də TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ-FOTO
Dünya kinosunun əfsanəsi vəfat etdi
Yüksəkliklərin düşmən tərəfindən yenidən zəbt edilməsi xəbərlərinə RƏSMİ MÜNASİBƏT
Kişilərin burnu qadınlarınkına nisbətən daha böyük olur
Körpəsi olanlara "pullu" xəbər!
Bu robot qaçır, süzür, salamlaşır
Ən sürətli yaddaş kartları göstərildi
Son sutkada Özbəkistanda koronavirusa 738 nəfər yoluxdu
1,3 milyon dollarlıq ətir
Nə gözəl idi uşaqlıq
100 yaşlı seçici: "Ən böyük arzum növbəti seçkilərdə..."
Adın, ata adının və soyadın verilməsi qaydaları dəyişdi
Qatıqla arıqlayın
Şəkil çəkdirərkən işlər tərs gedərsə...
Dünyanın Ən Ağıllı İti Öldü -FOTO
Məşhur aktyor imicini dəyişdi- FOTO
Azərbaycanda 31 şirkət BİRLƏŞDİ
Bayram şirniyyatları
Jennifer Lopezdən 10 saç model
Leonardo da Vinçinin "Gizli axşam yeməyi" əsərinin sirri açıldı