Annotasiya
“Kandid və ya optimizm” (fransızca “Candide, ou l’Optimisme”) – Volterin ən çox oxunan və təkrar nəşr olunan əsəridir. Povestin 1758-ci ildə yazıldığı ehtimal olunur və bir il sonra birdən-birə beş ölkədə “alman dilindən tərcümə” adı altında nəşr olunur. Dərhal bestsellerə çevrilir və uzun illər ədəbsiz olması bəhanəsilə qadağan olunur. Volter özü bu əsəri bekarçılıqdan yazdığını söyləyib və bəzi hallarda müəllifliyindən boyun qaçırıb.
Əsərdən seçilmiş hissələr
Bir andaca buradakı səbəb-nəticə əlaqələrini özü üçün aydınlaşdıran baron Kandidin dalına bir neçə təpik vurub, onu öz qəsrindən qovdu.
***
Öncə toplar dillənib hər iki tərəfdən altı minə yaxın adamı yerə sərdi; sonra tüfənglər açılıb, bu gözəl dünyanı zibilləyən on minə yaxın işsiz-gücsüz adamı o biri dünyaya yola saldı.
***
- Siz bura niyə gəlmisiniz? Bura gəlməyiniz üçün üzürlü bir səbəb varmı?
- Səbəbsiz nəticə olmur… Hər şey zərurət adlanan bir zəncirin həlqələrinə uyğun baş verir, özü də yaxşılığa doğru yönəlir.
***
Baxın, insanlar təbiətin işini necə korlayırlar, təbiət onları yırtıcı olaraq yaratmır, onlar özləri bunu istədiklərindən yırtıcılara çevrilirlər: insanların bir-birini öldürmək üçün yararlandıqları on iki kiloqramlıq mərmisi olan topu da, süngünü də tanrı yaradıb insanlara bağışlamayıbdır, bu onların öz yaramaz düşüncələrindən törəmişdir.
***
Dəyərli insan, məni bağışlayın, Panqlos ona cavab verdi – Azadlıq ancaq mütləq bir zərurət kimi gerçəkləşə bilər, bizim azadlığımız qıraqdan gəlib çıxmır, bunun üçün gərək ortada bizim istəyimiz adlanan bir səbəb olsun.
***
Yaşadığımız bu dünya mümkün ola biləcək dünyaların ən yaxşısıdırsa, onda, görəsən, o biri dünyalar nə gündədir.
***
Biz Mərakeşə çatanda orada qan su yerinə axırdı. İmperator Malik İsmayılın əlli oğlundan hərəsi öz başına qoşun toplayıb bir-biriylə vuruşurdular: bu isə qaraların qaralara qarşı, qaraların qonurlara qarşı, qonurların qonurlara qarşı, mulatların mulatlara qarşı döyüşdükləri, əlli vətəndaş müharibəsinə gətirib çıxarmışdı – imperiyanın hər yerində ara vermədən insanlar bir-birini qırıb tökməkdə idilər.
***
Bir yerdə ağ günə çıxa bilmədinizsə, onda uğurunuzu başqa yerdə axtarın. Yeni torpaqlar, insanlar görməkdən, yeni işlər görməyə çalışmaqdan da yaxşı nə ola bilər?
Onlar öz dövlətlərini, gözəyarı götürsək, diametri beş yük kilometrə yaxın olan torpaqlarda qurublar; Onu otuz bölgəyə ayırıblar. Nə varsa, hamısı los padresindir, xalqın isə heç nəyi yoxdur; dövlət deyil ha, lap ağılla düzgünlüyün qovuşmasının ən gözəl bir örnəyidir.
***
O, indi qoşuna baxış keçirir, – serjant dedi – siz onun çəkməsinin mahmızlarını ancaq üç saatdan sonra öpə biləcəksiniz.
***
Mən dörddə bir ispan olduğum kimi, meymunlar da axı dörddə bir kişi sayılırlar.
***
Görünür, burada kral uşaqlarına çox yaxşı tərbiyə veriblər, ona görə də bunlar daş-qaşı, qızılı saya salmırlar.
***
Görünür, bura hər şeyin ancaq yaxşı olduğu deyilən həmən ölkədir, axı deyirdilər haradasa belə bir ölkə var.
***
-Bu yer üzündə iki, bir-birindən ayrı-ayrı din ola bilərmi? Bildiyimə görə, bizim dinimizlə sisinki eyni olmalıdır, biz də bir olan Tanrıya inanırıq.
- Yəni siz doğurdanmı ancaq bir Tanrıya inanırsınız?
- Başqa necə ola bilər, – qoca dilləndi – Tanrı birdir, O, iki, üç, dörd ola bilməz axı. Boynuma alıram, sizin yerin adamları çox anlaşılmaz suallar verirlər.
***
Axı görməmişlik duyğusundan qurtula bilməyən insanlar dünyanı gəzib dolaşdıqca, sonradan bu gördüklərini öyünərək öz yurddaşlarına danışmaq istəyi onları çulğayır.
***
İnsan öz ömrünü haradasa yaxşı keçirə bilirsə, elə orada qalmağı da yaxşıdır.
***
Ah, bu yer üzündə nə alçaq adamlar varmış! Bu da bizim Köhnə Dünyanın adamlarının qanacağı!
***
Gərək yol yoldaşı olaraq eləsini seçəsən ki, sonra onun ucbatından başın ağrımasın.
***
Hara baxırsan, gücsüzlərin qolugüclüləri görməyə gözü yoxdur, ancaq yenə də onların qarşısında sürünürlər, qolugüclülər isə onlarla lap ətindən, yunundan yararlandıqları qoyun sürüsü kimi davranırlar.
***
İnsanın öz içində çəkdiyi gizli qüssə, onun üzbəüz qaldığı ictimai fəlakətlərdən daha amansızdır.
***
-Ancaq bu dünyada yaxşılıqlar da var axı, – bunu Kandid dedi.
- Ola bilsin də var, ancaq dediyiniz o yaxşılıq nədənsə heç mənim qarşıma çıxmayıb, – Marten cavabında dedi.
***
Paris elə bil, bər-bəzəkli bir qələbəlikdir, orada hamı əylənməyə, yaşamın dadını çıxarmağa çalışır, ancaq bunu heç kim nə tapa, nə də bacara bilir.
Tərcümə: Araz Gündüz
KKO
XƏBƏR LENTİ
- ŞƏRHLƏR