Astronomiya alimləri uzun müddətdən bəri planet sistemimizi araşdırır. Bir planetin yaranma prosesinin anlaşılması üçün digər bir planet sisteminin xüsusiyyətləri öyrənilirdi ki, bu haqda da çox az bilgimiz var idi.
Ancaq vəziyyət dəyişməyə başladı. 2009-cu ildə fəaliyyətə başlayan NASA-nın Kepler kosmik teleskopu kainatın kiçik bir hissəsinə fokuslanaraq başqa ulduzların ətrafında dövr edən 4000-dən çox planeti kəşf etdi.
Keplerin verdiyi məlumatlardan aydın olur ki, kiçik planetlərin sayı böyüklərdən daha çoxdur. Ən çox rastlanan qrup isə Yer kürəsindən biraz böyük olan Neptundan kiçik "super dünyalar" qrupudur.
Caltech Texniki İnstitutundan Heather Knutson: "Super Dünyaların qalaktikamızdakı ən çox yayılmış planet növü olmasına baxmayaraq onların quruluşu haqqında məlumatımız yox dərəcəsindədir." deyib
Bu barədə müxtəlif fikirlər irəli sürülmüşdür. Bu super dünyalar həm atmosferi olan quru səthindən ibarət, həm də hidrogen və helyumdan ibarət mərkəzində qayalıq nüvənin olduğu mini Neptun ola bilərlər. Bəlkə də su və buxardan ibarət atmosferlərinin altında suyun da mövcud olduğu bərk zəminlər mövcuddur
Bu planetlər belə müxtəlif quruluşlu ola bilər. "Onları düşünmək, eyni zamanda planetlərin necə yaranmağı ilə əlaqədar sualları cavablandırmaq üçün qısa yol yaradacaqdır" deyir Knutson. Məsələn, cazibə qüvvələri ilə qatı maddənin birləşməsi və planetdən uzaq hissələrin suyun donacağı temperaturda olması planet yaranarkən təsirli ola bilər. Tanıdığımız super dünyaların çoxu planetlərinə olduqca yaxındır. Bu ulduzların ətrafındakı suya sahib olan planetlərin kəşf edilməyi onların ulduzların ətrafında yarandığını yaxud həmin ulduz sistemindən kənarda yaranıb, sonradan ulduza yaxınlaşmağını izah edə bilər.
Knutson və tələbələri ekzoplanetlərlə əlaqədar məlumat toplamaq üçün Hubble və Spitzer teleskoplarından faydalanmağa çalışırlar. Məsələn, bir planetin atmosferindəki qazları müəyyən etmək üçün atmosferdən süzülüb bizə qədər gələn ulduz işığına baxmağa çalışırlar. Geegen atmosferindəki qazlar işığın müəyyən dalğa boyunu keçirir. Bu da qazları müəyyən etməyə imkan verir. İndiyə qədər bir çox planet bu texnika ilə tədqiq olunub. Müşahidələrdə "isti Yupiter" kimi bilinən qazdan ibarət planetlərin su, karbon monooksid, hidrogen, helium, karbondioksid və az miqdarda metandan ibarət olduğu müəyyən olundu. Ancaq 100-lərlə super Dünyadan hələ heç birinin atmosferi tədqiq olunmayıb. Bunun da ən böyük səbəbi ulduzlardan gələn işığın çox güclü olmasıdır.
Soyuq planet
İlk super Dünya atmosferik tədqiqatı GJ 1214b planetində aparılıb. Kütləsi və radiusu bilindiyindən sıxlığına baxaraq planetin quru səthinin olmadığı nəticəsi əldə olundu. Buna qarşılıq səthində suyun mövcudluğu və qalın bir atmosferə sahib olmağı da sıxlığının səbəbi ola bilər.
Harvard-Smithsonian Astrofizika Mərkəzindəki astronomların izlədiyi GJ 1214b Hubble-ın tədqiq etdiyi ilk planet idi, ancaq nəticə tam bir fiasko oldu. 2009-cu ildə kəşf olunan planetin atmosferindən gələn işığın spektrində hər hansı bir molekulun izinə rast gəlinmədi. Daha sonra Chicago Universitetindəki araşdırmaçıların dəstəyi ilə vəziyyətin planeti çevrələyən qalın buluddan qaynaqlandığı nəticəsi əldə olundu.
"Planetdə bulud olduğunu görmək həyəcanlı olsa da, buludların tərkibinin araşdırılması daha önəmlidir" deyir Knutson. Knutson və komandası daha sonra isə Aslan bürcündəki HD 97658b planetini araşdırdı. Həmin planetin ulduzun qarşısından keçərkən atmosferindən süzülən işığına infra-qırmızı spektrdə baxmaq üçün Hubble Teleskopundan istifadə etdi.
İlk nəticələr yenə fiasko oldu. Bu planet də buludlarla örtülü idi. Buna baxmayaraq Knutsona görə planetin atmosferində hidrogen olmaya bilər. Belə bir atmosferdə az miqdarda su molekulu ola bilər. O, "Əlimizdəki məlumatlar atmosferdəki hidrogenin mövcudluğu haqqında izah vermir. Bəlkə də qarşıdakı bir neçə il ərzində daha yaxşı müşahidələrlə planetdəki sirri aça bilərik." deyə açıqlama verdi
Knutson və komandası gələcəkdə daha aydın müşahidələr edə biləcək. 2017-ci ildə fəaliyyətə başlayacaq olan Keplerin varisi K2 teleskopu və Keçid Planetlərinin Müşahidəsi Çalışması (TESS) kimi yeni vasitələr bu işi asanlaşdıracaq.
Hətta 2018-ci ildə kosmosa göndəriləcək James Webb Uzay Teleskopu vasitəsilə Dünya bənzəri planetlər də kəşf müşahidə olunacaq.
Coşqun Şirinov
XƏBƏR LENTİ
Moldova millisi Putinin cavabını verdi
Dərimiz niyə quruyur?
Gürcüstanın baş naziri Azərbaycana gəlib
Temperatur 45 dərəcəyə çatacaq-Alimlərdən ŞOK XƏBƏRDARLIQ
Zebra çəkməyi öyrənək
Ermənilər daha bir məscidimizi tövləyə çevirdi - VİDEO
Qohumluq əlaqələri cəmiyyəti ailəyə çevirir
Balqabaq cemi (foto resept)
Bu gün Azərbaycanın ümummilli lideri Heydər Əliyevin anadan olmasının 93-cü ildönümüdür
Paşinyan: “Müdafiə xəttimiz dağıdıldı və bu fəlakətlə nəticələndi”
Keçmiş sevgilisindən Timatinin ayrılıq xəbərinə reaksiya
Düşmən orduda çaxnaşma
Ata 10 yaşlı oğlunu çarmıxa çəkdi
Toy günü elə bir şey istədi ki...-FOTO
Ordu döyüş vəziyyətində
Uzunömürlü ailələrin sirri
Müsəlman qadınlarla bağlı İNANILMAZ YENİLİK
İnzibati Xətalar Məcəlləsinə dəyişikliklər tətbiq edilir: YENİ XİDMƏT
Qurbanlıq heyvanları onlayn necə alacağıq? - VİDEOREPORTAJ
Antidepressantların uşaqlara faydaları və zərərləri
Badımçanlı rulet (foto resept)
Çinin Apple-i sürətlə inkişaf edir
Şaftalının faydaları
Məşhur aktrisa 98 kq arıqladı-FOTO
Qadın və kişi arasındakı fərq
"Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin bu ay görüşəcəyinə ümid edirik"
ABŞ-dan şok etiraf
Çobanyastığı maskası
Sədərək" ticarət mərkəzinə gedən yol bağlanır
Arda Turan evləndi – FOTO
Atəş altında olan Qapanlıdan xəbər var
Meditasiyanın insana qazandırdığı keyfiyyətlər
Romantik şamlar
Sel Astaraya ziyan vurub
Özünüzü motivasiya etməyin 10 yolu
Kerri və Lavrov Vyanada Qarabağı müzakirə edəcəklər
İpoteka götürmək üçün maaşınız bu qədər olmalıdır
Ölkəmizlə bağlı proqnoz dəyişdi
Gün var, əsrə bərabər: Ötənləri yada salaq
Bakıdakı qadın həbsxanası sifarişlə işləyəcək
Fransız rejissor islamı qəbul etdi
Gilas souslu ördək (foto resept)
Ər və arvad mübahisə zamanı nələri etməməlidir?
Yaşlarını təxmin edə bilməyəcəksiniz
Kəsmikli, qaymaqlı tort (foto resept)
Əllərə necə qulluq etməli?
Almadan Qu quşunun hazırlanması
Ağıllı soyuducu təqdim edildi
Diqqət! Gmail.com poçtunda virus
Ermənilər terrorçuları Qarabağa gətirirlər
- ŞƏRHLƏR