"Qaranlıq maddə və enerji" ətrafa nə işiq yayir nə də ətrafdan işiq sovurur. Yəni, işıqla və digər elektromaqnit dalğalarla heç bir şəkildə qarlılıqlı təsirə girməməkdədir. "Qaranlıq maddə", eyni anda həm öz cinsi olan "qaranlıq maddə" ilə, həm də görünən (bilinən) maddəylə yalnız Kütlə cazibəsi (Qravitasiya qüvvəsi) olaraq təsirə girir. Kainatın hər yerində homogen (düzgün dağılmış) olaraq olan "Qaranlıq Enerjinin" hissəcikləri də, bir-birlərini itələyir beləcə, kainatı genişlətməkdədirlər. Beləcə digər hisseciklər kimi Big-Bang 'lə yaradılan "qaranlıq maddə", bilinən maddə ilə təsirlənə bildiyindən qalaktikalar meydana gəlmişdir. Çünki kainat ilk zamanlarında hidrogen və heliumdan ibarət olan tək bir qaz buludu halında idi. Buna görə əgər "qaranlıq maddə" olmasaydı, kainat o qədər homogen olardı ki planetlər, ulduzlar, qalaktikalar meydana gələ bilməzdi.Halbuki tam tərsinə və də mükəmməl bir şəkildə, işıq sürətindən az yavaş hərəkət edən "Qaranlıq maddənin" hissəcikləri eynilə bir inşaatın quruluş skeleti kimi, "kainatın skeletini"meydana gətirmişdir.Sanki bir hörümçək toruna bənzər şəkildə bütün kainatı bürümüş və bilinən maddəni əhatə edərək incə nizamlı olan kainatdakı nizamı meydana gətirmişdir. Nəticə olaraq, "qaranlıq maddə" ulduzların, planetlərin və yer üzündəki həyatın meydana gəlməsi üçün həyati bir əhəmiyyət təşkil etmiş və hələ də etməkdədir.
"Qaranlıq maddənin" hissəcikləri, insan bədənindən, obyektlərin və planetlərin, ulduzların içindən maddə atomları və hissəcikləriylə təsirlənmədən onlarla toqquşmadan keçib gedirlər, eynilə görünməz bir insanın divarın o biri tərəfinə keçməsi kimi. Belə ki, bu hissəciklər bir iynə ucu qədər yerdən on, yüz milyardlarla sayda keçirlər. Əgər əlimizdə bir ovuc "qaranlıq maddə" tutmuş olsaydıq onun bir ağırlığa sahib olduğunu hiss edər, barmaqlarımızın arasından, əlimizin dərisi içindən keçərək yerin içinə girdiyini, heç bir şeylə (torpaqdakı saysiz-hesabsiz zərrəciklərlə) təsirlənmədən və onlarla toqquşmadan dünyanın digər tərəfindən çıxıb getdiyini
Çoxunuz deyə bilərsizki bəlkədə "Qaranliq" maddə hansisa elmin tapa bilmədiyi 1 makroobyekt hissələridi.Amma elə deyil.Kainatdaki bütün atom sayini bilirik.Bunlar hesaba qatılsa belə, yenə də kainatdaki kritik kütlə dəyərindən çox uzaq qalar.Həmin kritik kütləni tamamlayan isə "qaranliq maddə" və "Qaranliq enerjidir".Həmçinin bildiyimiz-tanidiğimiz bəzi hissəciklərin, "qərarsız" olmalarından ötəri müəyyən bir müddət sonra "protana" dönüşürlər. Halbuki "Qaranlıq maddə hissəcikləri" bütünlüyüylə qərarlı olub heç bir şeyə çevrilmirlər. Bu səbəblə "Standard Model" içində bilinən heç bir hissəciyə bənzəmir.
Bu gün "Qaranlıq maddəyə" ola biləcək ən böyük namizəd olaraq, onunla mükəmməl səviyyədə ortaq xüsusiyyətlərə sahib olan "WIMP" deyilən dənəciklər göstərilməkdədir. Bu hissəciklər "Standart Modelin" xaricində nəzərdə tutulan (xaricində olmasa belə "uc nöqtələrində" düşünülən) və "protonun" kütləsindən böyük amma maddəylə çox zəif qarşılıqlı təsirdə olan (hardasa yox deyiləcək qədər ) zərrəciklərdir. Zəif Nüvə və Qravitasiya ilə təsirlənsələrdə, Güclü Nüvə və Elektromaqnit qüvvəsi ilə qarşlılıqlı təsirə girmədiyindən teleskoplarla təsbit edilməsi imkansız hisseciklerdir. Ancaq yenə də bu zerreciklerin varlığı qəti deyil, yalnız fərziyyə olaraq düşünülməkdədir.Qaranlıq mədəninin təsiri, zaman-məkani, bu səbəbdən yanından keçən (bu zaman-məkanda hərəkət edən) işığı bükdüyündən ötəri "lupa təsirinə" səbəb olmaqdadir. Bu da alimlərə "Qaranlıq maddənin" kosmosdakı mövqelərinin xəritəsini rahatlıqla çıxardılmasını təmin etməkdədir.
Alimlər "Qaranlıq maddənin" varlığını konkret olaraq isbat etmək üçün müxtəlif üsullarda istifadə edirlər.Bir üsul da, torpağın 700 metr altında, sıfırin altinda temperaturda çox sıx "Germanyum" atomlarından meydana gəlmiş lövhələr (kristallar) yerləşdirilərək, "qaranlıq maddə" zərrəciklərinin bu kristallara toqquşmasini, qarşlılıqlı təsirə girmələrini müşahidə etməkdir. "Qaranlıq maddə" hisseciyi çox az təsirə girmiş olsa da, əgər bir dənəsi bu atom nüvələriylə təsirə girmiş olarsa ortaya çıxacaq olan istilik, mühitdə istilik fərqliliyini ölçən alətlər köməyiylə təsbit edilə biləcək. Ancaq on ilə yaxın bir müddətdir aparilan araşdirmalar nəticəsində belə hissəcik müşahidə edilə bilinməmişdir.
Son
Namiq Süleymanov
XƏBƏR LENTİ
- ŞƏRHLƏR