8 saatlıq iş günü anlayışı ilk dəfə Robert Ouven tərəfindən 1817-ci ildə İngiltərədə dilə gətirilib. Ouvenin sonralar şuarına çevrilən düsturu belə idi: 8 saat iş, 8 saat yuxu və 8 saat ürəyimiz nə istərsə...
Rosa Luxemburg "1 Mayın doğuşunu" 1894-cü ildə qələmə aldığı mətndə belə izah edir:
"Səkkiz saatlıq iş gününü qazanan bir işçinin vasitəsilə bu bayram ilk olaraq Avstraliyada qeyd edilirdi. Işçilər 1856-cı ildə səkkiz saatlıq iş günündə nümayişlər, mitinqlərlə birlikdə bir günlük ümumi tətil etməyə qərar verdilər. Lakin bu ilk bayram Avstraliya işçi kütlələrinin marağına səbəb oldu. Onlara elə güclü təsir etmişdi ki, hər il bunu qeyd etmək qərara alındı.
Avstraliya işçilərindən ilk nümunə götürən amerikalılar oldu. 1886-cı ildə 1 Mayın ümumi tətil günü olmasına qərar verdilər. Bundan 128 il əvvəl ABŞ-dakı ümumi tətilə 350 min, bəzi mənbələrə görə isə yarım milyona yaxın işçi qatıldı. Tətil və bayramlar 1 Maydan sonra da davam etdi.
Lakin 3 May 1886-cı ildə Çikaqodakı McCormick fabrikində bu bayramın qeyd edilməsi zamanı ən azı altı işçinin həyatını itirdiyi bir qarşıdurma yaşandı. Ertəsi gün polisin hücumuna etiraz etmək üçün keçirilən nümayişdə partlayış nəticəsində 7 polis həyatını itirdi. Digər polislər etirazçılara atəş açdı. Etirazçılardn ölən və yaralananlar oldu.
Aksiyaya təşkilatçılıq edən səkkiz adam məhkəməyə çıxarıldı. Günahkarlardan 4-ü edam edildi. Biri yaşadığı yerdə ölü tapıldı və qeydlərə intihar olaraq keçdi. İşçi rəhbərlərinin edamından iki il sonra, 1889-cu ildə toplanan 2-ci Milli Paris Konqresində 1 May birlik, mübarizə və həmrəylik günü olaraq qəbul edildi.
Türkiyədə ilk 1 May
Türkiyədə ilk 1 May 1905-ci ildə Basmane Altınparkdakı çinar ağacının altında qeyd olundu. İstanbulda isə ilk 1 May 1910-cu ildə qeyd edildi. Osmanlı dövründə işçi həyatının ən çox inkişaf etmiş olduğu yerlərdən biri olan Selanikdə 1911-ci ildə işçilər 1 May nümayişi təşkil edərək bu günü qeyd etdilər.
Ankarada 1 Mayın tarixi
Prof. Dr. Mete Tuncay 1922-ci ildə 1 Mayı "Türkiyədə Sol Akımlar " adlı əsərində bu şəkildə izah etdi:
1 May 1922-ci ildə ilk işçi bayramı qeyd olundu. Bütün işçilərin, uşaqların da qatıldığı yığıncaq keçirildi.
1923-cü ildə 1 May günü rəsmən "İşçi Bayramı" elan edildi.
1924-cü ildə hökumət kütləvi 1 May tədbirlərini qadağan etdi.
1925-ci ildən başlayaraq bu qadağa etibarlılığını qorudu.
1935-ci ildə mayın 1-nə "Bahar və Çiçək bayramı" adı verildi və pulsuz tətil günü elan edildi.
1960-cı illərdə 1 May kütləvi olaraq qeyd edilmədi.
Tarixidə qara bir ləkə : Qanlı 1 May
1977-ci il 1 May günü İşçi Bayramını qeyd etmək üçün müxtəlif yerlərdən təxminən 500 min adam Taksim Meydanına gəlir. Kamal Türklərin danışığının sonlarında meydanda silah səsləri eşidildi. Bu hadisənin davamı "Nöqtə" jurnalının 4 May 1986 -ci il tarixli "Qanlı 1 May" yazısında belə göstərilir:
"Silah səsləri eşidildi ... Üç silahdan açılan səs sanki bir neçə saniyə havada asılı qaldı. Bu uzun saniyələri yeni silah səsləri pozdu. Eyni anda sahənin dörd bir yanından güllə yağmağa başladı.
Yarım milyon insan qorxu və çaxnaşma içində qaçır, polislər su sıxaraq, səs və sis bombaları ataraq kütləni dağıtmağa çalışır. Qaçıb canını qurtarmağa çalışan yüzlərlə insan Kazancı Yoxuşuna doğru yönəldilər.
Bu gün hələ də orada həlak olan insanların sayı haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Bu hadisələrin canlı şahidi olan Nazim Alpmanın hazırladığı "Əməyin Qanlı Düyünü" adlı sənədli filmində həyatını itirənlərin sayının 44 nəfər olduğu ifadə edilir. Məlumatlara görə, bu say sadəcə çəkilən foto şəkillərdən hesablanaraq əldə edilib.
1978-2010 arasında nə oldu?
Sentyabrın 2-də 1 May bayramı qadağan edildi. Qadağalara baxmayaraq qısa, davamlı iş buraxmaları, bayramlaşmalar və bir-birinə təbrik mesajları göndərənlər davam etdi. 1989-cu ildə yenidən Taksimdə bayram çağırışı edildi. Şişhane tərəfində toplanan kütləyə açılan atəş zamanı Mehmet Akif Dalcı adlı işçi həyatını itirdi. 1990-cı ildə baş verən hadisələrdə Gülay Bacaran iflic oldu. 1991, 1992, 1993-cü illərdə Taksimdə qarşıdurmalar yaşandı. 1997-2004-cü illərdə mitinqlər Çağlayanda reallaşdırıldı. 9 il aradan sonra tədbirlər Kadıköydə keçirildi. 2007-ci rəsmilər yenidən görüşmə yerinin Taksim olduğunu bildirdi. 2007 , 2008 , 2009-cu ildə sıx qarşıdurmalardan sonra Taksim 1 May tədbirlərinin keçirildiyi yer oldu.
XƏBƏR LENTİ
- ŞƏRHLƏR