Aldığımız qərarlarda iradəmizə nə dərəcə hakim ola bilirik? Biz beynimizi istiqamətləndiririk, yoxsa beynimiz bizi?
Düşüncəmizə kömək etmək üçün mövzuya filosof Philippa Foot və Judith Jarvisin ortaya qoyduğu "vaqon problemi" (trolley dilemma) ilə baxmağa çalışaq.
Bir qatar yolunun yaxınlığındasınız. Birdən bir gurultu sizi səksəndirir. İçində sürücüsünün olmadığı bir vaqonun qatar yolu boyunca sürətlə irəlilədiyini görürsünüz. İrəlidə qatar yolunda beş işçi gələn qatara üzü dönük işləyirlər. Şəhərin gurultusu səbəbindən işçiləri çağırıb onları xəbərdar etmək imkanınız yoxdur, onların vaqon altında qalacaqları qətidir. Həmin vaxt yaxınlığınızda vaqonu digər reysə keçirəcək qolun olduğunu görürsünüz. Əgər qolu çəkə bilsəniz, vaqon yolunu dəyişib digər reysə keçəcək və işçilər xilas olacaqlar. Birdən diqqət edirsiz ki , vaqon yolunu dəyişib getdiyi reysdə də gələn vaqondan xəbərsiz bir işçi işləyir və onu da xəbərdar etmək imkanınız yoxdur.
Bu vəziyyətdə iki seçimdən birini etməlisiniz. Ya vaqonu digər reysə keçirəcək qolu çəkməyəcəksiniz və beləcə, reyslər üzərində işləyən beş işçinin vaqon altında qalaraq ölməsinə əngəl olmayacaqsınız, ya da qolu çəkərək vaqonu digər reysə keçirməklə beş insanın həyatını xilas etmək uğruna bir insanın həyatını fəda edəcəksiniz. Hansını seçərdiniz?
Ssenarini burada sonlandırmayıb davam edək. Bu dəfə də altından qatar yolu keçən körpünün üstündəsiniz. Yanınızda heç tanımadığınız kök bir adam var. Yenə ssenarimizə uyğun olaraq içində sürücüsü olmayan bir vaqonun gəldiyini görürsünüz və yenə də gələn vaqondan xəbərsiz beş işçi qatar yolunda işləyirlər. İşçiləri gələn təhlükədən xəbərdar etmək imkansızdır. Ancaq beş adamı təhlükədən qorumaq üçün bir imkanınız var. Əgər tanımadığınız kök adamı körpüdən itələyib aşağı atsanız, reyslər üzərinə düşəcək və beləcə, gələn vaqonun yolunu kəsib beş insanın həyatı qurtarılacaq.
Ssenarinin ikinci vəziyyətində nə edərdiniz? Adamı aşağı atıb beş insanı xilas etməyi seçərdiniz, yoxsa vaqonun keçib getməsini və beş insanın ölməsini istərdiniz?
Əslində hər iki ssenaridə beş insanı qurtarıb bir insanı fəda etmək sizin əlinizdə olduğu və eyni nəticə alındığı halda, iki ssenaridə niyə fərqli hərəkət edirik?
Bu ssenari Bostondakı Harvard Universitetində Marc Hauser tərəfindən 300 mindən çox insanla test edilmiş, birinci ssenaridə insanların çoxu beş insanı qurtarmaq üçün bir insanı fəda edərək qolu çəkərkən, ikinci ssenaridə insanların demək olar ki, çoxu bir insanı vaqonun altına atmaqdan çəkinmişlər, yəni beş insanın ölümünü seyr etmişlər. İkinci ssenaridə yalnız hər altı adamdan biri adamı vaqonun altına atmağı düşünmüşdür.
Ssenari Amerikadan Çinə qədər anlayacaq hər yaş qrupuna, kişi və qadına, tələbəyə, akademikə, işçiyə, inanclı və inancsıza test edilib və hər dəfə də nəticə eyni olub. Buradakı qərar mexanizmi bir insanın ölmündən özmüzü aktiv və ya passiv olaraq nə dərəcədə günahkar tutacağımız ilə bağlıdır.
Ardı var...
XƏBƏR LENTİ
Meyvələrdən canlı obrazlar yaratdı
Kıvanç Tatlıtuğ
Demetin son halı sevənlərini məyus etdi-FOTO
Erməni komandir: "Qısamüddətli müharibə ola bilər"
İmtahanların nəticələri açıqlandı
ANAMA və DİN-dən əhaliyə təhlükə XƏBƏRDARLIĞI - VİDEO
"Forever" filminin çəkiliş meydançasında bomba tapıldı-FOTO
XX əsrin faciəsi: Xocalı soyqırımından 23 il ötür -Video
Azərbaycanda ötən il 514 nəfərdə İİV-ə yoluxma aşkarlandı
Jan Klod Van Damm başlatdığı kampaniya ilə hər kəsin diqqətini çəkdi
Rəcəb Tayyib Ərdoğan nazirlərlə səfərə çıxdı
Yayın qorxulu dəbi: gəlin arıqlayaq!
“Fənərbaxça”nın qapıçısına həbs şoku
"Bakı metropoliteni"ndə İLK - FOTO
Dəbli koftalar
Niyə qadınlar daha çox yaşayır?
Qış ayları üçün manikür modelləri
Dr.Ender Saraçdan beyin sağlamlığı ilə bağlı tövsiyələr
Ramil Usubov gənc polislərə sıra baxışı keçirdi
Məşhur aktrisadan gözlənilməz AÇIQLAMA
Türkiyə Suriyaya 11 yük maşın humanitar yardımla göndərir
Günün qoroskopu: nigaranlığa, narahatlığa səbəb var
Süd əmməklə məhrəm olmaq olarmı?
Hava şəraiti kəskin dəyişəcək, qar yağacaq
Yeni "Terminator"o olacaq-FOTO
Rəqsi sevənlər üçün 7 film
Azərbaycan şəhidlərini andı - VİDEO
"WhatsApp"da YENİLİK!
Kenan Doğulu və Beren Saat boşanır?
Soyuqdəyməyə qarşı nə etməliyik?
Vinni Puxun pələngi tapıldı - FOTO
Əbədi sevgi
İrina Bokova ikinci dəfə YUNESKO-nun baş direktoru təyin edilib
Eminemdən ikinci Dünya Rekordu-VİDEO
Səhərlər şişən gözlər üçün təbii həll
Yer üçün təhlükə: sentyabrın 1-də...
Məşhur aktyor ata oldu-FOTO
Tibbi hədislər
Hava haqqında
Səhər yürüyüşlərinin sağlamlığa 4 faydası
Azərbaycan tarixindən yüz şəxsiyyət-69
Andaluzit
Bülbülün vəfatından 53 il ötür
Bu müəllimlərin maaşı hələ artırılmayacaq
Günün qoroskopu: həftənin ən anlaşılmaz günüdür
Qara nöqətələrə qarşı ən effektli maska
Dəbli gəlinliklər
Zeynəb Xanlarova illər sonra ilk dəfə-FOTO
Barak Obamanın xanımı prezident olmaq istəmir
Vərəm xəstələrinə pulsuz verilən dərman aptekdə pulla satılırmış
- ŞƏRHLƏR