Dünyanın öz oxu ətrafında dönməsi gecə-gündüzü meydana gətirərkən,Günəş ətrafında dönmУ™si isУ™ mövsümləri meydana gətirir. Gündüz, Dünyamızın Günəşə baxan qisimində aydınlıq-gündüz olur.
BУ™s kainatda sonsuz sayda ulduz varsa,onda nə üçün gecələri səma bu sonsuz sayda ulduz tərəfindən gündüz kimi aydınladılmır?Uzun dövr hakim olan düşüncəyə görə kainat sonsuzluqdan bУ™ri mövcuddur.Sonsuzluqdan bəri var olan bir kainatda (sabit kainat modeli) gecə,göy üzü niyУ™ qaranlıqdır? ƏslindУ™ gecУ™lУ™r parlaq olmalı idi,çünki milyardlarla qalaktika və qalaktikaların У™mУ™lУ™ gУ™tirdiyi ulduzlar vardır.Əgər kosmosun sərhədləri yoxdursa və əzəldən bəri kainat varsa,bu halda sonsuz sayda ulduz var deməkdir.Bu da bol miqdarda işıq mənasını verir.Amma hamımızın şahid olduğumuz kimi,gecə göy üzü qaranlıqdır.Bu bizim gözümüzün gecУ™ zУ™if görmУ™si ilУ™ dУ™ У™laqУ™dar deyil,müxtУ™lif vasitУ™lУ™rlУ™ dУ™ bunu müşahidУ™ edУ™ bilУ™rik.
Əslində bu sualın ilk soruşulduğu tarix 1577-ci ilУ™ qədər getməkdədir;ancaq elmi baxından ilk dУ™fУ™ Heinrich Olbers tərəfindən 1826-ci ildə soruşulmuşdur.Bu sual,1577-ci ildən bəri təxminən 500 il astronomların baş sındırdığı sual olmuşdur.Suala müxtУ™lif dövrlУ™r У™rzindУ™ müxtУ™lif cavablar verilmişdir:işığın boşluqdakı tozlar vУ™ qalaktikalar tУ™rУ™findУ™n udulması,tərs kvadrat qanununa görə (iki qat uzaqlıqdakı ulduzun işığı 1/4,üç qat uzaqlıqdakı ulduzun işığı və parlaqlığı 1/9-dur),uzaqdakı ulduzların işığının daha sönük olması vУ™ s.Mövzu ilə əlaqədar ilk ciddi riyazi hesablamalar,Jean Phillip Loys də Chesaux tərəfindən 1744-ci ildУ™ edilib.İlk öncУ™ sonsuzluqdan bəri var olan vУ™ soğan qabığı kimi açılan bir kainat modeli hazırladı və müşahidəçi (Dünya),onun mərkəzinə yerləşdirdi.İşığın uzaqlıqda zəifləməsi dУ™ nУ™zУ™rУ™ alınan hesablamalara görə,gecənin gündüzdУ™n 180 min qat parlaq olması gУ™rУ™kdiyi tУ™sbit edilib.Nəticədə,hesablama ilУ™ müşahidə arasındakı uyğunsuzluğu açıqlamaq üçün,ulduzlardan çatan işığın ulduzlararası tozlar tərəfindən udulduğu vУ™ zУ™iflУ™diyi irУ™li sürüldü.Lakin bu,elm adamları üçün ideal cavab deyildi.
NövbУ™ti fУ™rziyyУ™ isУ™,ulduzların kosmosda balanslı və təsadüfi dağılmadığı,biri-birilərinin arxalarına keçib işıqlarını örtУ™ bilУ™cУ™klУ™ri vУ™ çoxunun sönük olduğu oldu. Əraflı bir cavabı 1901-ci ildə Lord Kelvin irУ™li sürdü:hər biri 100 milyard ulduzdan ibarət olan qalaktikaların,kifayət qədər ulduzdan ibarУ™t olmadığından səmanın qaranlıqdır.Qalaktikalardakı ulduzları kosmosa sУ™pУ™lУ™sУ™k də,sonsuz bir kosmosda,bütün kosmosu doldurmağa yetəcək qədər çox deyillУ™r.Müasir hesablara görə kainatın görünən genişliyi 10 işıq ilidir.Ancaq bilirik ki,GünУ™ş kimi ulduzların həyat müddəti 10 milyard ildir.Bir sözlУ™,bəzi ulduzlar sönmüş ola bilərlər ya da işıqları hələ bizə gУ™lib çatmamışdır.Halbuki bu cavabların heç biri ideal deyil.Çünki bu açıqlamalar kainatУ™n sonsuzdan bУ™ri var olduğuna vУ™ sabit olduğuna У™saslanır.Bu gün bilirik ki,kainat sabit deyil və genişlənir.
1922-ci ildУ™ riyazi olaraq ortaya qoyulan genişlənən kainat nУ™zУ™riyyУ™si,1929-cu ildə Edwin Hablın müşahidələri ilə təsdiqləndi.1965-ci ildУ™ dУ™ kosmik fon işığının kəşfi kainatın genişlənməsi düşüncəsini gücləndirdi.Beləcə sonsuzdan bəri var olan sabit kainat modeli etibarlılığını itirdi.Kainatımız hələ,gecələrin işıqlı olması üçün çox gənc idi və yalnız 13.7 milyard yaşında idi.BelУ™liklУ™,heç bir ulduz 10 milyard ildən daha uzun müddət işıq yaymış ola bilməzdi.Mövzu ilУ™ У™laqУ™dar bu fikirlУ™ri irУ™li sürУ™ bilУ™rik :
- Birincisi,kainatın genişlənməsi eyni zamanda keçmişdə daha sıxılmış olduğu mənasına da gəlir.Qalaktikalararası genişlУ™mУ™ davam etdikcУ™,vahid başına düşУ™n fotonun miqdarı azalır vУ™ daha az aydınlıq yaradır.HУ™mçinin,fotonların bir qismi udular vУ™ daha aşağı enerji səviyyələrinə enərək,görünürlüklУ™ri azalar.
- İkincisi,ulduzlar sonsuzdan eyni yerdУ™ ola bilməzdilər.Ortalama bir ulduzun həyat müddəti 10 milyard ildir və yanacaqları bu müddətdə çoxdan bitmiş olardı.
- Üçüncüsü isУ™,unutmayaq ki,kainatın bir başlanğıcı vardır.
Yazar : Dr.Sultan Tarlacı
TУ™rcümУ™ : Elm Qurdu
XƏBƏR LENTİ
- ŞƏRHLƏR