Onlar yuxularında xorlamırlar, inləyirlər. Həyatları da buna görə məhv olur. "Yuxuda inildəmək xəstəliyi" deyə təyin olunan və səbəbi tam olaraq bilinməyən narahatlıq, əgər diaqnoz edilsə, CPAP müalicəsiylə qısa müddətdə düzələ bilir.
Cəlal Bayar Universiteti Nevrologiya Ana Elm sahəsi Müəllim Prof. Dr. Hikmət Yılmaz, "Yuxuda inildəmək xəstəliyi" ilə əlaqədar suallarımızı cavabladı.
"Yuxuda inildəmək xəstəliyi" nədir?
İlk dəfə 1983-ci ildə Belçikalı elm adamları De Roeck və Van Hoof tərəfindən təyin edilmiş bir parasomniyadır. Xüsusilə yuxuların görüldüyü REM yuxusu dövründə ortaya çıxan tənəffüs nizamsızlıqlarını, nəfəs vermə zamanı monoton inlər kimi səs çıxarmağa yoldaşlıq etməkdədir.
Burun maskası şərtdir!
Xəstəliyin nə səbəb meydana gəldiyi bilinirmi?
Xeyr. Səbəbini tam olaraq bilmirik. Ancaq bəzi fərziyyələr irəli sürülür. Beyində tənəffüsü idarə edən mərkəzlərin funksiyalarının pozulması, REM yuxusunda boşalmış olan boğaz strukturlarının cazibənin də təsiri ilə aşagı düşərək tənəffüs yollarını daraltmasının bu xəstəliyə səbəb ola biləcəyini düşünürük.
Müalicəsi varmı?
Bəli. CPAP müalicəsi ilə bu xəstəliyin təsirli müalicəsi mümkündür.
CPAP müalicəsi nədir?
Yuxuda tənəffüs pozğunluğu olan xəstələr üçün ilk dəfə 1980-ci illərdə Avstriyalı araşdırmaçılar tərəfindən inkişaf etdirilmiş bir müalicə variantıdır. Xüsusi olaraq xəstənin burnuna görə nizamlanan, olduqca rahat tətbiq olunan oksigen maskasına bənzər bir maskayla təzyiqli hava verilməsi əsasına dayanır.
CPAP adlı alət necə çalışır?
CPAP aləti xüsusi bir burun maskasıdır. Bu maskaya hava gəlməsini təmin edən xortum və davamlı müsbət təzyiq çıxaran bir kompressor meydana gələr. Bir əl çantasına sığacaq qədər kiçik həcmdə olmaları səbəbiylə hər yerə rahatlıqla daşına bilən cihazlardır. CPAP aləti, ağız içində müsbət təzyiq yaradıb, toxumaların boşalmasına maneə törədərək təsirini göstərir. Təzyiqin təsiriylə gərgin halda qalan üst nəfəs yolu toxumaları, yuxu əsnasında havanın rahatlıqla keçməsinə imkan verir.
Hər xəstə üçün müalicə üsulu eynidirmi?
Xeyr. Xəstələr, yuxu laboratoriyalarında bir gecə ərzində tədqiq edilir və alətin təzyiqi da hər xəstə üçün xüsusi olaraq müəyyən edilir. Təzyiq gecə boyunca artırılaraq, əvvəl tənəffüs nizamsızlıqlarını sonra da xoruldamağı tamamilə ortadan qaldırar. Xəstə beləcə rahat və səssiz nəfəs almağa başlayır. Yuxusu normala dönər və dərinləşir. İstifadə edildiyi müddətcə təsirli olan bu müalicə, buraxıldığında və əlamətlər təkrar başladığında xəstələr hər gecə burun maskası taxmaq məcburiyyətindədir.
Əlamətləri nələrdir?
Nəfəs verərkən inildəmək, ürək sürətində azalma, xoruldama və buna yoldaşlıq edən çarpıntı şəklində ortaya çıxar. Sıxlıqla, diş qıcırdatma, yatılı gəzmək, yuxuda danışma, yuxu terroru, kabus kimi digər parasomnilərlə birlikdə olur.
Doğuşdan sonra inildəməyə başladı, evliliyi bitdi!
Prof. Dr. Hikmət Yılmaz xəstələri ilə əlaqədar xatirələrini danışır: 40 yaş piylənmə meyarlarına uyğun gələn bir qadın xəstəmizin danışdıqları həqiqətən çox kədərli idi. Qızının doğuşuna qədər hər şey çox gözəldir. Uzaqdan qohumu da olan həyat yoldaşı ilə razılaşaraq evlənmişdir. Həyat yoldaşı xüsusi bir məktəbdə riyaziyyat müəllimi, özü də yaşadıqları şəhərdə özlərinə aid bir parfümeriya dükanında çalışaraq, həyatlarını yaşayırmışlar. Evliliklərinin ilk illərində hamilə qalmış və təxminən 32 kilo kökəlmişdi. Doğuş sonrası aldığı bu çəkiləri ata bilməmişdi.
Dərin bir yuxu üçün bunları edin!
Otağınızı toplayın: Yataq otağının gurultulu, çox əşyalı və yatağın rahat olmaması yuxuya mənfi təsir edər. O səbəblə otağınızda çox əşya saxlamayın və otağınızı sadələşdirin.
Yatmağa gedin: "Artıq yatmaq lazımdır" düşüncəsiylə deyil, yatacaq dərəcədə yorğun olduğunuz zaman yatmağa gedin.
İşıqları söndürün: İşıq açıqkən uyğunlaşmaya vərdişiniz yoxsa, yatdıqdan dərhal sonra işıqları söndürün.
Eyni saatda oyanın: Hər gün yataqdan eyni saatda qalxmağa diqqət edin.
Ayağı isti tutun: Ayaq və əllərinizi isti saxlayın. Lazım olsa yataqda isti tutacaq corab və ya əlcək geyinin.
Çalışmadan qalxın: Yuxuya getmək üçün çox məşğul olmayın. Yata bilmədiyinizdə yataqdan çıxın və təkrar yuxunuz gələnə qədər zaman keçirin.
Səhərlər idman edin: Qısa davamlı belə olsa, hər gün səhər saatlarında nizamlı idman edin. Daimi idmanın istirahət etdirici bir yuxu təmin etməyə faydası vardır.
Günəşə çıxın: Daimi olaraq təbiətə və günəş işığına çıxın. Xüsusilə də günortadan sonra.
İstiliyi nizamlayın: Yataq otağınızın istisini rahat edəcəyiniz şəkildə nizamlayın.
Otağınız səssiz olsun: Yatarkən yataq otağınızın səssiz olmasını təmin edin.
Qaranlıqda yatın: Yataq otağınığın yuxunu asanlaşdırmaq üçün qaranlıq olmasına diqqət edin.
Yuxu və seks üçün: Yataq otağınızı yalnız yuxu və cinsi əlaqə üçün istifadə edin. Oxumaq, televiziya izləmək və yemək yemək üçün seçdiyiniz bir məkanda yatağınızı saxlamayın.
Xəyal edin: Xoş bir mənzərəni gözünüzün önünə gətirin və ya bir neçə saniyədə bir içinizdən eyni sözü təkrar edin. Buna bir növ meditasiya ya da zehinin fokuslanması çalışması deyə bilərik.
İlıq duş qəbul edin: Axşamın ikinci yarısında yavaş-yavaş boşalmağa başlayın. Yataqda boşalma hərəkətləri edin. Əzələlərinizi boşaldın, xoşunuza gedən bir yerdə olduğunuzu xəyal edin ya da ilıq bir duş qəbul edin.
Həyacanlı film izləməyin.
Dr. Nalan Kayrak, yaxşı bir yuxu üçün ayrıca "Yatağa girmədən əvvəl nə çox ac, nə də tox olun. Həyəcanlı filmlər izləməməyə diqqət edin. Yatmadan əvvəl idman etməyin və bilmədiyiniz dərmanları istifadə etməyin" deyir.
XƏBƏR LENTİ
- ŞƏRHLƏR