Xəstəliyin epidemiologiyası
Xəstəliklərin epidemiologiyasına, yəni onların müxtəlif coğrafi ərazilərdə və yaşayış sahələrində yayılmasına nəzər salsaq, onda inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında ciddi fərqin olması aydın görünür. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə insanların tez-tez ölümünə səbəb infeksiya və invaziyadırsa, inkişaf etmiş və üçüncü dünya ölkələrində daha çox ürək-damar və onkoloji xəstəliklərdir. Üçüncü dünya ölkələrində hələ də qızılcadan uşaq ölümünə tez-tez rast gəlinsə də, həmin ölkələrdə peyvənd proqramının həyata keçirilməsi ölüm hallarının azalmasına səbəb olmuşdur. Qızılca insanların əksəriyyətinin fikrincə, çox ağır xəstəlikdir. O, nəinki bədəndə səpmə və titrəmə yaradır, onun virusu ağciyərin pnevmaniyasına, korluğa, karlığa və ensefalitə (baş beyinin iltihabına) səbəb olur. Yaxın keçmişədək qızılca inkişaf etmiş ölkələrdə geniş yayılmışdır. Məsələn, qızılcadan İngiltərədə və Uelsdə 1930-cu ildə 4188 uşaq ölmüşdürsə, 1980-ci ildə isə cəmi 26 uşaq bu xəstəlikdən ölmüşdür.
İnkişaf etmiş və etməkdə olan ölkələr arasındakı bu fərqi nə ilə izah etmək olar? Məntiqi yanaşdıqda hər şeydən öncə tibbi xidmətin yüksək olması vacibdir, belə ki, İngiltərədə çiçəyə qarşı peyvəndi 1968-ci ildən başlayıblar. Bir neçə ildən sonra isə xəstəlik minimuma enib. Oxşar misalı göy öskürək və vərəm xəstəliyinə də aid etmək olar. Bu xəstəliklərdən XX əsrin əvvəllərində çoxsaylı insanlar vəfat edib.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz sualın bir cavabı da insanların sosial və iqtisadi yaşayış şəraitinin ağır olmasıdır. Bu amil tibbi xidmətdən heç də az əhəmiyyət daşımır. Bəzi qorxulu infeksiyalar, məsələn, vəba, qarın yatalağı və difteriya xəstəlikləri qidanın və suyun nəcislə çirklənməsi hesabına yayılır.
İnsanların həyat rifahının yüksəldilməsi, o cümlədən normal qidalanma və sağlam yaşayış şəraiti bütün yoluxucu xəstəliklərin profilaktikası üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, xəstəlik törədicisinə qarşı orqanizmin müqaviməti artır.
Beləliklə, inkişaf etmiş ölkələrdə tibbi xidmətin yüksəlməsi və yaşayış-məişət şəraitinin və qidalanmanın yaxşılaşması hesabına infeksion xəstəliklərə təsadüfi hallarda rast gəlinir. Ancaq yaddan çıxarmaq olmaz ki, xəstəliklərin (hansı formada olmasından asılı olmayaraq) azaldılmasında şəxsi sağlamlığın qorunması, tibbi təbliğatın genişlənməsi, yeni müalicə üsullarının axtarılıb tapılması, tibbi texnikanın güclü inkişafı, müxtəlif antibiotiklərin kəşfi də az rol oynamır. Burada həm də ümumi-sosial, iqtisadi və tibbi amillərin nisbi əhəmiyyətinin konkret şəraitdən asılılığı da nəzərə alınmalıdır. Qeyd etməliyik ki, peyvəndlənmə kompaniyasının aparılması ilə əlaqədar inkişaf etmiş ölkələrdə infeksion xəstəliklərin miqdarı xeyli azalıb. (Peyvəndlər barədə isə növbəti xəbərimizdə geniş məlumat verəcəyik.)
Ümumdünya Sağlamlıq Təşkilatı (ÜST) əsas 6 infeksion xəstəliyi xüsusi qeyd edir. Bunlara qızılca, göy öskürək, politmelit, vərəm, difteriya və tetanus aiddir ki, onlar profilaktik tədbirlər tələb edir. İnkişaf etmiş ölkələrdə infeksion xəstəliklərin profilaktikası və ölüm
faizinin aşağı düşməsi digər patalogiyaların, xüsusilə ürək-damar və onkoloji xəstəliklərin qabaqcıl mövqe tutmasına səbəb olur. Cəmiyyət hələ bu xəstəliklərlə lazımi səviyyədə mübarizə apara bilmir.
Müəllif: C.Ə.Nəcəfov
XƏBƏR LENTİ
- ŞƏRHLƏR