Beyin haqqında miflər(4)

06.09.2015-01:15

4 866

Beyin xУ™sarУ™tlУ™ri hər zaman qalıcıdır

Beyin xУ™sarУ™ti həddindən artıq dərəcədə qorxulu bir şeydir. Bu qədər sirli və inanılmaz olmasına baxmayaraq beyin əslində çox kövrək və bir çox fərqli yaralanmağa açıq bir quruluşdadır. Beyin ziyanına səbəb olan şeylər bir infeksiyadan bir avtomobil qəzasına qədər müxtəliflik göstərər və özündə də beyin hüceyrələrinin ölümü mənasını verər. Bir çox insan üçün beyin ziyanı deyincə ağla gələn, qalıcı olaraq həyata girən ya da heç olmasa qalıcı fiziki ya da mental qeyri-kafiliyi olan insan görünüşləridir.

Lakin əslində vəziyyət hər zaman belə deyil. Beyin xУ™sarУ™tinin bir çox növü vardır və xəsarətin bir insana tam olaraq necə təsir edУ™cУ™yi beyindəki mövqeyinə və ciddilik ölçüsünə görə dəyişər. Yüngül səviyyədə bir beyin ziyanı məsələn bir beyin sarsıntısı ümumiyyətlə beynin kəllə içində yellənərək qanama və cırılma meydana gətirməsi meydana gəlir. Beyin kiçik yaralanmalarla çox yaxşı dərəcədə başa çıxma qabiliyyətinə malikdir, insanların əksəriyyəti kiçik bir beyin yaralanması keçirsə də qalıcı bir çatışmazlıqlar olmaz.

Ancaq ziyanın ciddiliyi şkalasının digər ucunda beynin yüksək dərəcədə xУ™sarУ™tlУ™ qarşılaşması vardır. Bəzən içəridə yığılan qanın və ya təzyiqin azaldılması üçün cərrahı müdaxilə lazım ola bilər. Ciddi bir beyin xУ™sarУ™ti alan hər xəstə qalıcı və dönüşü olmayan nəticələrlə qarşılaşır.

Yaxşı ya şkalanın bu iki ucu arasında iştirak edənlər? Bəzi beyin xУ™sarУ™tli insanlar bir müddət qeyri-kafiliyə sahib ola bilər, amma sonra qismən yaxşılaşa bilər. Əgər neyronlar xУ™sarУ™tУ™ uğrayar və ya ölsə təkrar yaranmazlar - lakin sinapslar, bir başqa deyişlə neyronlar arasındakı bağlantılar təkrar meydana gələ bilər. Qısaca, beyin neyronlar arasında yeni cığırlar yaradar. Bununla birlikdə beyində başqa vəzifələri boynuna götürən bəzi bölgələr xУ™sarУ™tli bölgələrin vəzifəsini boynuna götürərək zaman içində xəstənin eyni şeyləri etməyi təkrar öyrənməsinə yol aça bilərlər. Beynin qıvrımları haqqındakı mifdУ™ bəhs edilən beyin elastikliyi fenomenini xatırlayırsınızmı? Xəstələrin da təkrar danışma ya da hərəkət qabiliyyətlərini müalicə yoluyla qazanmaları bu şəkildə olur.

Xatırlamağımız lazım olan əhəmiyyətli şey beyin haqqında hələ bilinməyən bir çox şey olduğudur. Bir insana beyin xУ™sarУ™ti diaqnozu qoyulduğunda həkimlərin xəstənin nə dərəcədə yaxşılaşa bilУ™cУ™yini tam olaraq bilmələri hər zaman mümkün deyil. Xəstələr həkimləri hər zaman tУ™У™ccüblУ™ndirУ™ bilmУ™kdУ™, günlər, aylar, hətta illər sonra edУ™ bildiklУ™riylУ™ bütün gözləntiləri aşa bilirlУ™r. Bütün beyin xУ™sarУ™tlУ™ri daimi deyil.

Beynimizin yalnız 10%-i istifadə edirik

Bizə, ümumiyyətlə, beynimizin yalnız 2—10%-i istifadə edirik deyilər. Albert Eynşteyn və Margaret Mead kimi məşhur şəxslərin adları də bu halla bağlı şeylərdən bəhs edərkən istifadУ™ edirlər. Bu mif ehtimalla beyinlə əlaqədar ən məşhur mifdir, bunun səbəbi də bir ölçüdə mediada daim bu ifadənin yayılmasıdır. Yaxşı bunun qaynağı nədir? Bir çox qaynağa görə bunun səbəbi 1900-cu illУ™rin əvvəlində Amerikalı bir psixoloq olan William Ceymsin "ortalama bir insan öz potensialının çox kiçik bir miqdarını aşkar edə bilər" cümləsidir. Bir şəkildə bu cümlə, beynimizin yalnız 2—10%-ni istifadУ™ edУ™ bildiyimiz şəklindəki mifУ™ çevrilmişdir.

İlk baxışda bu baş qarışdırıcıdır. Niyə hamısını istifadə etmiriksə, bədənimizə nisbətlə ən böyük beynə sahib olan heyvan bizik? Bir çox insan kitablar yazaraq və bəzi məhsullar satılaraq qalan 88-90%-ni istifadə edilə bilinmУ™diyi iddiasına çırmalanaraq atlamışdır. ESP (Extra Sensual Perception - Duyğu Xatici Alqılama) kimi kimi psixi qabiliyyətlərə inananlar bu qabiliyyətlərin beynin qalan hisəsində yer aldığını söyləyirlər.

Amma əslində bu doğru deyil. Beyində 100 milyard neyrondan əlavə bir çox növdən digər başqa hüceyrələr də vardır və bunlar davamlı istifadə edilir. Beynimizin kiçik bir qisiminə gələcək bir xəsarətdə belə, zərərin yerinə görə çatışmazlıq əmələ gətirə bilər, yəni beynin yalnız 2—10%-ni istifadə edərək funksiyasını davam etdirməsi qətiyyən mümkün deyil.

Beyin tУ™hıillУ™ri bizim nə etməyimizə baxmayaraq beynimizin daim aktiv olduğunu göstərmişdir. Müəyyən bir anda bəzi bölgələr digərlərindən daha aktivdir, amma bir beyin xəsarətinə sahib deyilsənsə beynimizdə aktiv olmayan bir bölüm yoxdur. Bir nümunə: Bir masada oturub buterbrod yediyinizi düşünün, yəni ayaqlarınızı istifadУ™ etmУ™diyini. Bu, buterbrod ağızınıza aparmağa, çeynУ™mУ™yУ™ və udmağa konsentrasiya olursunuz deməkdir. Amma bu ayaqlarınızın işləmədiyi mənasını verməz - o bölgələrdə hələ qan axışı kimi fəaliyyətlər vardır, o sırada ayaqlarınızı hərəkət etdirmУ™sУ™niz belə.

Yəni beynin sahəsini düşündüyünüzdə gizli, sizə əlavə potensial təmin edə biləcək bir yer yoxdur. Ancaq beyin haqqında öyrənəcək daha bir çox şey vardır.

İlkin Cəfərov