Dahi olmaq üçün qocalmağı və ya ölməyi gözləməyin. Bir şeylər yaratdıqdan sonra hər yaşda dahi ola bilərsiniz.
Dahi dedikdə ağlımıza bizə köhnə şəkillərdən baxan, saçı, saqqalı ağarmış, üz-gözü qırışmış adamlar gəlir. Etiraf edək ki, çoxumuz belə düşünürük. Müəyyən bir zamana qədər mən də belə düşünmüşəm. Beş-on il əvvəl hansısa parkda siqaret çəkən bir gənci mənə göstərib desəydilər, "bu adam dahi yazıçıdır" ya da "bu adam dahi fizikdir", çox güman ki, gülərdim.
Zaman-zaman öyrəndim ki, dahi olmaq üçün ölmək, ya da qocalmaq lazım deyilmiş. Gənc və ya uşaq yaşlarında da dahi ola bilərmiş insan. Yetər ki, dünyanın taleyini dəyişə bilən, bəşərə xidmət edən inqilabi ixtiraları, önəmli əsərləri olsun. Bu yazını da həmin gənc dahilərə həsr etməyi qərara aldım.
Evarist Qalua — 25 oktaybr 1811-ci ildə, Paris yaxınlığında doğulmuşdu. Başı çoxlu bəlalər çəkən bu dahi öz dövründə əyyaş və səfil kimi tanınmış, onu Politexnik məktəbə belə qəbul etməmişdilər. İki dəfə həbs olunmuş və uzun müddət səfil həyatı sürmüşdü. 1832-ci ilin may ayında, cəmi 20 yaşında qarnından güllələnərək öldürülmüşdü. Güllələnmə səbəbi haqqında müxtəlif fərziyyələr olsa da, heç biri sübuta yetirilməmişdi. Əsas olan isə odur ki, Evarist Qalua özündən az qala bir əsr sonra yaranacaq olan televiziyanın inkişafına xidmət etmişdi. Onun nəzəriyyələri öz dövründə anlaşılmamış, hətta dövrün böyük riyaziyyatçıları tərəfindən yetərsiz qəbul edilmişdi. Amma bu gün Evarist Qaluanın nəzəriyyələri sayəsində rəqəmsal televiziya kanalllarını rahatlıqla izləyirik.
Nils Abel də 26 il ömür sürən, gənc yaşda vəfat edən dahilərdəndir. Elliptik funksiyalardan, beşinci dərəcəli tənliklərə qədər bir çox sahələrdə kəşfləri olan bu gənc dahi tarixdə başqa bir fərqliliyi ilə də yer tutur. Ölümünə qədər yazılarını müxtəlif ünvanlara göndərən, iş axtaran bu dahiyə heç kəs qapı açmır. Nils Abel 1829-cu ilin 6 aprelində yoxsulluq içində vərəm xəstəliyindən həyatını itirir. Həmin ilin 8 aprelində — ölümündən cəmi iki gün sonra Berlin Universitetindən gələn məktubda ona iş təklif olunur. Beləcə, Nils Abel ölümündən sonra qədri ən tez bilinən dahi kimi tarixdə yerini tutur.
Haqqında tez-tez yazsam da, bu yazıda yazmağı da özümə borc bildiyim daha bir gənc dahi Karl Büxnerdir. 1813-cü ilin 17 oktyabrında doğulub, 1837-ci ilin 19 fevralında — cəmi 23 yaşında vəfat edən Karl Büxner alman teatrının təməllərini atmış dramaturq, klassik romantizmin tam əksinə, ictimai, tarixi, psixoloji dramları ilə ədəbiyyat və teatr tarixində inqilab etmiş ədibdir. Büxner əməyi istismar olunan kəndlilərə haqlarını müdafiə etmələri üçün şüarlar yazdığına görə təqib olunmuş və qısa müddət sonra tifo xəstəliyindən vəfat etmişdi.
Eyi xəstəlik səbəbi ilə vəfat edən başqa bir dahi də Henri Evenepoeldir. Cəmi 27 yaşında vəfat etmiş bu rəssam tam boy portretləri ilə tanınmış və 19-cu əsrin bədii ənənələrinə qarşı çıxan fovizm cərəyanının nümayəndəsi olmuşdu.
Əlbəttə, Azərbaycanın da gənc yaşda vəfat edən dahiləri az deyil. Amma bunların ən gənci Asəf Zeynallıdır. Azərbaycan musiqisi tarixində ilk romansların müəllifi və "Uşaq süitası" əsəri ilə uşaq musiqisinin əsasını qoymuş bəstəkarın "Ölkəm", "Sual", "Çadra", "Seyran" kimi romansları məşhurdur. İnsan zəkasının ən üst mərtəbəsidir ki, Tofiq Quliyev, Qara Qarayev kimi nəhənglər də bu 23 yaşlı dahi bəstəkarın tələbələri olmuşdu. 1909-cu ilin 5 aprelində doğulan Asəf Zeynallı özü isə Üzeyir Hacıbəyovun tələbəsi olmuş, ilk Türk Musiqi Məktəbində təhsil almış, daha sonralar "İbtidai Not Savadı" kitabının müəlliflərindən biri olmuşdu.
1932-ci ildə xalq mahnılarını nota almaq üçün Bülbül ilə birlikdə Qarabağa yola düşmüş, səfər zamanı qarın yatalağı xəstəliyinə yoluxmuşdu. Tariximizin müəmmalarından biri də odur ki, həmin dövrdə bu xəstəliyin müalicəsi olduğu halda Asəf Zeynallı qısa müddət sonra vəfat edir.
Xəstəxanada yatdığı müddətdə divara bir şeylər yazmış və ölüm ayağında ikən qardaşına "Bu, mənim simfoniyamdır. Qoymayın divarda qalsın" demişdi. Güman edilir ki, xəstəxana divarına yazılan o simfoniya Asəf Zeynallının yazmağı planlaşdırdığı "Bakı" simfoniyası olmuşdu. Lakin simfoniya elə divarda qalmış və qısa müddət sonra silinmişdi. Dahi olmaq üçün qocalmağı və ya ölməyi gözləməyin. Bir şeylər yaratdıqdan sonra hər yaşda dahi ola bilərsiniz. Bu dahilər kimi…
menbe: EurasiaDiary
XƏBƏR LENTİ
Hücuma keçən düşmənə sarsıdıcı zərbə: Canlı qüvvə, sığınacaq və çox sayda texnika məhv edildi - RƏSMİ
Trampla "fotoşoplu" şəkli yayılan Mənsimovdan AÇIQLAMA - FOTO
Valideynlərin nəzərinə: uşaqları silkələməyin
Suriya müxalifəti sülhdən boyun qaçırır?
"Beşiktaş"ın matçından sonra güclü partlayış: 29 ölü, 166 yaralı
Azərbaycanda daha 25 nəfər koronavirusdan sağaldı - RƏSMİ
Ayrılmağı Serenay istəyib
"Türkiyə Azərbaycanın yanındadır"
"Atiye" rekord qırdı
Tubaya əkizi qədər bənzəyir - FOTO
Yay havası gəlir
Şüyüd plov (foto resept)
Azərbaycanda koronavirusa yoluxan hamilə qadın öldü: Körpəsi xilas edilsə də...
Dadlı evlər
1 həftəyə 5 kiloqram arıqlayın
Sehirli uşaq kostyumları
Şəkərbura (foto-resept)
Uzunboğaz çəkmələr
Bakı məktəblərində saqqız qadağası - SİYAHI
Xudafərin körpüsünün görüntüləri yayılıb - VİDEO
Metin Hara Adrianaya xoş surpriz etdi-FOTO
Koronavirusa qarşı yeni ixtirası ilə hər kəsi sevindirdi - FOTO/VİDEO
Rəqqasə prezidentliyə namizəd oldu - FOTO
Qəbul imtahanlarında yeniliklərlə bağlı Məleykə Abbaszadədən açıqlama
Əvəlikli çəkmə plov (foto resept)
Məşhur modeldən ŞOK QƏRAR
Bu abituriyentlər kolleclərə İMTAHANSIZ qəbul oluna biləcəklər
Uşaqları dərs oxumaqdan soyudan davranışlar
Ecazkar xanımlar üçün pencək modelləri
Qadınlar üçün çanta modelləri
Enrike ilk dəfə əkizlərindən danışdı
İranlı nazir Təzəpir məscidini ziyarət etdi
“8 Noyabr” metro stansiyasında son tamamlanma işləri gedir
Məşhur aparıcıdan hicab AÇIQLAMASI
Yeni peyvəndlər bəşəriyyətin pandemiyadan xilası olacaqmı? - ELMİ RƏYLƏR
"Ağıllı" plastır yaradılıb
Kurt Cobainin iz buraxmış 11 sözü
Gənclərin xalçaçılıq sənətinə marağının azalmasının səbəbi nədir?
BMT Təhlükəsizlik Şurasında Qarabağla bağlı nələr müzakirə edildi?
Əncirli bisküvit (foto-resept)
“Balu”nun şirniyyatlarını almayın - FOTO
Azərbaycanda koronavirusa yoluxanların sayı 10 mini ötdü
Alimlərdən böyük uğur: COVID-19 zərərsizləşdirildi
Azərbaycanlıların ən çox sevdiyi adlar - SİYAHI
HAVA necə olacaq?
Almanlar ispanları darmadağın etdi, yığmamız xorvatlara uduzdu
Azərbaycan hərbçiləri bu dəfə də düşməni susdurdular
36 saata tikilən ev-FOTO
Cüdo üzrə Avropa Çempionatı Bakıda keçiriləcək
Qəzzadan toy-büsat səsləri gəldi
- ŞƏRHLƏR