VI-VII əsrlərdə Ərəbistan yarımadası ərazisində təqribən dörd milyon oturaq, üç milyon köçəri ərəb yaşamışdır. Lap qədimdən onlar iki böyük etnik qrupa bölünmüşlər: erkən orta əsrlərdə himyərilər adlandırılan cənublular və yarımadanın qalan hissələrində yaşayan b.e.ə. VII əsrdən ərəb adlandırılan köçərilər. Hər iki etnik qrup sami-hami dilləri ailəsinə daxil olan eyniköklü dillərdə danışmalarına baxmayaraq bir-birini çətinliklə başa düşür və buna görə də özlərini müxtəlif xalqlar hesab edirdilər.
Onların həyat tərzində öz əksini tapmış fərq isə cənub və şimal ərəbləri arasındakı təzadı daha da dərinləşdirirdi. Onu da deməliyik ki, cahilliyyə (nadanlıq) adlandırılan islama qədərki dövr ərəblərinin həyat və məişəti haqqında əsas mənbə kimi qiymətləndirilən qədim ərəb poeziyası nümunələrində də Ərəbistan sakinlərinin özlərini ərəb adlandırmasına dair elə bir məlumat yoxdur.
Ətraf qonşularının “ərəb” adlandırdıqları Ərəbistan sakinləri bir xalq kimi yalnız VII əsrin I yarısında İslam bayrağı altında birləşə bilmişdir.
Onu da qeyd edək ki, “ərəb” sözü əvvəllər etnik mənsubiyyəti bildirməmiş, yalnız “quraqlıq, xam torpaq” və onun sakinlərinə işarə kimi işlənmişdir. Sonralar bu sözün məna dairəsi genişlənmiş, “ərəb”, “Ərəbistan”, “ərəb dili” terminləri meydana çıxmış və nəhayət “ərəb” sözü böyük bir xalqın adının ifadəçisinə çevrilmişdir.
Dilimizin, dinimizin, mədəniyyətimizin formalaşmasında müəyyən təsiri olmuş ərəb mədəniyyəti Azərbaycan alimlərini həmişə maraqlandırmışdır.
Ərəb mədəniyyətinin formalaşması əsasən VII əsrə təsadüf edir. Bu dövr tarixdə İslam dininin meydana çıxdığı və ərəb istilaları nəticəsində Xilafət kimi böyük dövlətin yaranması ilə xarakterizə olunur. Xilafətə daxil olan xalqların mədəniyyətində ümumi formaların bərqərar olmasına həm dövlət, siyasət, həm də din, bəzi yerlərdə isə dil birliyi geniş imkan yaratdı. Ərəb mədəniyyətinin inkişafında İslamı qəbul etsələr də, milli müstəqilliklərini saxlayaraq sonradan dövlət müstəqilliyini də qazanmış xalqların-Orta Asiyanın, İranın və Qafqaz xalqlarının da mühüm rolu olmuşdur.
Ərəblər ərəb mədəniyyətini islam dini, ərəb dili və bədəvi poeziyası ənənələri ilə daha da inkişaf etdirdilər.
VII əsrin sonundan VIII əsrin ortalarına qədər Əməvilərin paytaxtı Dəməşqlə bərabər Ərəbistanda Məkkə, Mədinə, İraq ərazisində Kufə və Bəsrə şəhərləri ərəb mədəniyyət mərkəzləri olmuşdur. 750-ci ildə Abbasilər xilafətinin yaranması ilə ərəb mədəniyyəti mərkəzi Suriyadan İraqa-Bağdad şəhərinə keçmişdir. Bu şəhərdə üç əsr müsəlman Şərqi mədəniyyətinin görkəmli nümayəndələri bir-birini
əvəzləyərək fəaliyyət göstərmişlər.
Ərəb mədəniyyətinin daha da tərəqqi etdiyi dövr IX-X əsrlərdir. Belə ki, bu dövrdə bir çox elmlər, o cümlədən, fəlsəfə, təbabət, fizika, riyaziyyat, astronomiya, coğrafiya, tarix və s. inkişaf etmişdir. Yaradılan gözəl abidələr maddi mədəniyyət xəzinəsini daha da zənginləşdirirdi.
X əsrin ortalarında Abbasilər xilafətinin parçalanması və onun ərazisində müstəqil dövlətlərin yaranması ərəb mədəniyyətinin əhatə
dairəsini, dünya mədəniyyətinin inkişafındakı rolunu getdikcə azaldır. Belə ki, hələ VIII əsrdə Xilafətdən ayrılmış müsəlman İspaniyasında ayrıca ərəb-ispan mədəniyyəti, IX əsrin sonlarında xilafətin şəhər əyalətlərində İran mədəniyyəti və intibahı
formalaşmağa başlayır. Fars dili getdikcə daha çox öz əhatə dairəsini genişləndirərək, öncə ədəbiyyat və poeziya sahəsində, sonralar isə digər elm sahələrində də ərəb dilini sıradan çıxarır. Ancaq ərəb dili Quran dili, dini-hüquq və bəzi təbiətşünaslıq elmlərində, fəlsəfədə hələ də öz əhəmiyyətini saxlayırdı.
VIII-X əsrlər ərəb mədəniyyətinin dünya mədəniyyəti tarixindəki yerini onu yaradanların dünyanın və insanın elmi-dini və bədii cəhətdən dərk olunması və yeni metodlar kəşf etməsi ilə müəyyənləşirdi. Sonralar ərəb mədəniyyəti nümayəndələrinin təşəbbüsü ilə bu irsin sistemləşdirilməsi və daha ətraflı tədqiqi başlandı.
Ərəb mədəniyyətində elmi və bədii ənənələrin inkişafına baxmayaraq, XIII əsrin II yarısında epiqonçuluq geniş yayılmağa başlandı. Bəzi təşəbbüslər göstərilsə də, bu, ümumi mənəvi durğunluğa və bir sıra müsəlman ölkələrində - XIV-XV əsrlərdə İran və Orta Asiyada, XVI əsrdə Osmanlı Türkiyəsində və Avropada ərəb mədəniyyətinin inkişafının mədəni yüksəlişin sürətindən getdikcə geri qalmasına təsir edə bilmədi.
Ərəb-ispan mədəniyyətinin tərəqqi dövrü X-XV əsrlərdir. Bu mədəniyyətin mərkəzləri Kordova, Sevilya, Malağa və Qranada şəhərləri idi. Təbiətşünaslıq elmləri sahəsində böyük nailiyyətlər əldə edilmişdi. İbn Rüşdün əsərlərində ərəb fəlsəfəsinin mütərəqqi qolu inkişaf etdirilirdi. Bu dövrdə poeziya və ədəbiyyatda sonralar ərəb mədəniyyətinə daxil edilmiş əvəzsiz nümunələr yaradıldı. Maddi mədəniyyətdə İspaniya, Mavritaniya memarlığı və tətbiqi sənəti şöhrət qazandı.
İbn Xəldunun ictimai inkişafa dair tarixi-fəlsəfi nəzəriyyəsi ərəb mədəniyyətinin böyük müvəffəqiyyəti idi.
Sədaqət Məmmədova
XƏBƏR LENTİ
Arıqlamaq istəyirsinizsə, nahar yeməyinizi...
"Ig Nobel" mükafatı
Qadınlara münasibətdə zorakılıqla Beynəlxalq mübarizə günü
Qəbul imtahanını rus dilində verən abituriyentlər üçün qaydalar dəyişdirildi - Rəsmi
Azərbaycanda əsgərlərlə bağlı yeni qərar
Məktəbli forması nə üçün lazımdır?
Bu günün hava praqnozu
Fədakar dost
Aforizmlər
Microsoft-un yeni möcüzəsi
"Forbes" planetin yeni ən varlı qadınının adını açıqlayıb
Məşhur futbolçu koronavirusa yoluxdu
Müge Boz ana oldu-FOTO
"Yaşıl ada" salatı (foto resept)
Azərbaycanda yaşayan erməni əsilli qadın türkiyəli jurnalistlərə danışdı - VİDEO
Kəndlərimizdə inkubator cücələri bir-birini yeyir
Qadınlara yaraşan kişi geyimləri
Dövlət qulluğuna qəbul imtahanlarının vaxtı bilindi
Onlar xaricdən hər axşam şam yeməyi üçün Bakıya gəlirlər
Şagirdlərə qiymətlər belə yazılacaq - QƏRAR
Çanta deyil, daş yüküdür...
Azərbaycanda yeni yubiley medalı təsis edilib - FOTO
Tərəvəz güveç
Nazirlik Bakıdakı məşhur çimərliklərin bağlanmasını tələb etdi - AÇIQLAMA
İctimai rəydən niyə qorxuruq?
Bakıda "Röya adası" gerçək olur
Nazirlikdən əhaliyə hava ilə bağlı MÜHÜM XƏBƏRDARLIQ
Sonuncu dəfə nə vaxt yaşlı insanın, xəstənin ziyarətinə getmisiniz?
Məşhur cütlük ayrıldı - FOTO
Kirayə yolu ilə mənzilləri necə əldə etmək olar? - Ekspert BÜTÜN DETALLARI AÇDI (VİDEO)
Burak Özçivit əməliyyat olunacaq
Whatsapp" istifadəçiləri diqqət!
Kabaklı toyuq ətli kotletlər (foto resept)
Günün qoroskopu:Bədxərclik etməyin!
İmmuniteti gücləndirmək üçün bu salatı yeyin.
İmmunitetə nəzarət etmək olar?
Azərbaycanda daha altı nəfər koronavirusdan öldü: 347 yeni yoluxma
Ermənistanın sərhəd qoşunlarının qərargah rəisi vəzifədən qovuldu
Lindsi Lohan otel açdı-FOTO
Üz dərisi üçün gimnastika
Xocalıda “Xocalı soyqırımı” muzeyi yaradılacaq
Zəngin tərkibli piroq (foto resept)
Məşhur aktrisa həbs olundu-FOTO
Övladlarını məktəbə qoymaq istəyən valideynlərin NƏZƏRİNƏ
Evinizdə bahar enerjisini artırmağın yolları
Nazirlikdən orta məktəblərdə yeniliklə bağlı açıqlama
Riyaziyyat və din arasındakı körpü - 3
Dərisi gözəl olan qadının…
Yeni il üçün qapı çələngləri
Şokoladlı-armudlu piroq (foto reset)
- ŞƏRHLƏR