Tarixdən məlumdur ki, XVI əsrdə ərəb ölkələri Osmanlı imperiyasının əyalətlərinə çevrilmişdir. Suriya, İraq və Misir qədim mədəniyyət mərkəzləri kimi müsəlman alimlərinin diqqətini cəlb etsə də, artıq ərəb mədəniyyəti tənəzzülə başlamışdı. XIX əsrin I yarısından isə Ərəb mədəniyyətinin yeni inkişaf dövrü başlayır. Yeni və ən yeni tarixi dövrdə ərəb ölkələrinin həm iqtisadi və siyasi cəhətdən oyanması, milli azadlıq hərəkatının genişlənməsi, həm də müstəqil ərəb dövlətlərinin yaranması ilə müasir ərəb mədəniyyətinin təşəkkülü başlayır. Abbasilər xilafəti dövründə Bağdad öz kitabxana və təhsil müəssisələri ilə beyük elm mərkəzinə çevrilmişdi. Sonralar bu sıraya Dəməşq, Hələb, Qahirə, Marağa, Səmərqənd, Qəznə və s. şəhərlər də əlavə olundu. Hindlilərdən alınmış onluq say sistemi geniş yayılmağa başladı. Ərəb dilində hesaba dair ilk əsərin müəllifi Xarəzmidir. Cəbrin riyazi fənn kimi formalaşmasında Xarəzminin və Ömər Xəyyamın mühüm rolu olmuşdur.
Ptolemey və hind alimlərinin astronomiyaya dair əsərləri tərcümə edilərək öyrənildi və astronomiyanın inkişafı başlandı. Ərəblər göy cisimlərinin koordinatlarını təyin etməyi, istifadə olunan üç koordinat sisteminin birindən digərinə keçidi işlədilər.Yerin ölçülərini təyin etmək üçün dərəcə ölçməsi isə Xəlifə Məmunun dövründə aparıldı. Biruni, Xarəzmi, ər-Razi və s. mineralogiyaya dair əsərlər yazdılar. Biruninin “Məsudun qanunu”, “Mineralogiya” və İbn Sinanın “Bilik kitabı”-da atmosfer fizikasına və geofizikaya aid elmi müddəalar irəli sürülürdü. Heysəmin “Optika” əsəri isə hətta Qərbi Avropada da şöhrət qazanmışdı. Tibb sahəsində də nailiyyətlər əldə edilmişdir. İbn Sinanın "Tibb elminin qanunu" orta əsr Şərq aləmində və Qərbi Avropada uzun illər tibbi praktikaya aid əsas vəsait olmuşdur.
Bütün xalqların ədəbiyyatı kimi ərəb ədəbiyyatı da öz təməlini şifahi xalq yaradıcılığından götürmüşdür. İslama qədər yaradılmış ərəb ədəbiyyatı nümunələrinin yalnız az bir hissəsi dövrümüzə gəlib çatmışdır. Bunlar da VIII X əsrlərdə yazıya alınmışdır.
Məlumdur ki, cahiliyyə adlanan həmin dövrdə əsas poeziya janrı qəsidə olmuşdur. Bu janrın yeddi əsas nümayəndəsinin, İmrəul-Qeys, Tərəfə ibn əl-Əbd, Naqibə əz-Zubyani, Zuheyr ibn Əbi Sulma, Əntərə ibn Şəddad, Əşa və Ləbid Rabiənin qəsidələrindən ibarət külliyyat dövrün qiymətli ədəbi abidəsidir. Lukman Ad, Əksəm ibn Seyfiyin, Kuss ibn Səidə, Əmr ibn Gülsüm ət-Təqlibi isə cahiliyyə dövrü nəsrinin baniləri hesab olunur.
İslam dininin meydana gəlməsi və çox geniş ərazidə yayılması ərəb ədəbiyyatının daha da inkişafına səbəb oldu. Nəsrin inkişafında Quranın müəyyən rolu olsa da, ədəbiyyatın əsas janrı poeziya idi. Lakin bu dövrün poeziyasında qruplaşma meyli nəzərə çarpırdı. Belə ki, yaranan poeziya nümunələrinin çoxu bəzi siyasi və dini qrupların mənafeyini ifadə edirdi. Dövrün ictimai satirasının dəyərli nümunələri isə Azərbaycan şairi Musa Şəhəvatin qələminə məxsus idi.
Tədqiqatçılar Abbasilərin hakimiyyət illərini ədəbiyyatın “qızıl dövrü” adlandırırlar. Çünki bu dövrdə xilafətdə yaranan yeni ictimai siyasi şərait ədəbiyyatda daha böyük dəyişikliyə səbəb olur. Dövrün tələbinə uyğun olaraq yaranan ədəbiyyat (əsasən poeziya) ərəbdilli idi. Ancaq bu poeziyanın inkişafında Azərbaycan şairlərindən İsmayıl ibn Yəssarın, Abbas əl-Əmanın, Musa Şəhəvatın, Əbu Nəsr Mənsur ibn Mümkan Təbrizinin və b. mühüm xidmətləri olmuşdur. Yaranan poeziya nümunələri musiqi əsərlərində də öz əksini tapırdı. Ərəb musiqisi əsasən ərəb incəsənəti ilə bərabər işğal olunmuş ölkələrin incəsənətinin vəhdəti nəticəsində formalaşmışdır.
İslam dininin qəbul edilməsi, Yaxın və Orta Şərq, Şimali Afrika, cənub-qərbi Avropa ölkələrinin işğalı və Xilafətin yaranması musiqi mədəniyyətinin inkişafında mühüm rol oynadı. Belə ki, yunan musiqi nəzəriyyəsinin əsasları qəbul edildi, fars və Bizans musiqisinin təsiri altında ərəb musiqisinin səsdüzümü genişləndi, farsların not yazısı, əsas musiqi alətləri ərəbləşdirildi. 7 pərdəli 12 məqama əsaslanan ərəb musiqisi üçün spesifık kolorit, rəngarəng melizmlər, məqamdan yaranan ifa tərzi və zəngin ritm xarakterikdir. Klassik ərəb musiqisi, əsasən vokal musiqisi ilə təmsil olunur.
Orta əsrlərin görkəmli musiqi nəzəriyyəçilərindən sayılan əl-Kindi, İsfəhani, Fərabi, o cümlədən Azərbaycan musiqişünasları Səfiəddin Urməvi və Əbdülqadir Marağayinin əsərlərində Şərq musiqisinə dair mühüm məlumatlar öz əksini tapmışdır. Bu dövrdə İspaniya, Portuqaliya musiqisinə, Avropanın bəzi musiqi alətlərinin formalaşmasına ərəb musiqisinin böyük təsiri olmuşdur.
Sədaqət Məmmədova
XƏBƏR LENTİ
Evlənməkdə say məhdudiyyəti varmı?
Sabirabadlının başına "dövlət quşu" qondu
Şəkil çəkdirməyin qadağan olunduğu məşhur turistik məkanlar - SİYAHI
Azərbaycanda mülayim hava şəraiti davam edəcək
Gözəl maşınlar
Qaz smart-kartlarına 10 manat hədiyyə edilməsi ilə bağlı söhbətlərə aydınlıq gəldi - RƏSMİ
Hunzalılar -ən sağlam xalq
Rusiyaya daha bir şok
Azərbaycan telekanallarında ədəbi dilin istifadəsi ilə bağlı aparılan monitorinqin ilkin nəticələri açıqlandı
Gözəllik üçün praktik məsləhətlər
Bu gün Məhərrəm ayı başlayır
Kağızdan əl işləri
Tək övladların hərbi xidmət məsələsi Milli Məclisdə yenidən müzakirəyə çıxarıla bilər
Vafli (foto resept)
Azərbaycan ilə Ermənistan yığmaları Avropa çempionatından kənarlaşdırıldı
Uşaqlara Vulkan, Leysan adlarının qoyulmasına icazə verilməyib
Günün ulduz falı - 22.12.2013
Prezident: “Təmas xəttini keçmək asan deyildi. Lakin biz bunu etdik”
İngilis-Azərbaycan və Azərbaycan-İngilis lüğəti
Google sensor ekranlı noutbuk göstərdi
"ASAN xidmət" mərkəzlərində işləmək istəyirsiz?
Azərbaycanda könüllü donorların sayı AÇIQLANDI
190 manat nə vaxt ödəniləcək? - AÇIQLAMA
Bergüzar Korel hamilədir?
Kolleclərə tələbə qəbulu başladı
Danışaraq gəlirlər, 2 saat sonra boğulub ölürlər
Kəsmikli xəmirdən burma (foto-resept)
Dahi futbolçu karyerasına son qoyub arzusuna qovuşacaq
Avtomobilə hansı hallarda həbs verilir?
Obamadan şok etiraf
Oxşar ulduzlar
Ramazan ayının 23-cü gününün imsak və iftar vaxtları
Avropa çempionatında inanılmaz dəyişiklik
Gün var, əsrə bərabər: Ötənləri yada salaq
Kriştianu Ronaldu möcüzə edə bilmədi
Emosional zəka
Gözəllik salonundan yeni çıxmış kimi görünmək istəyirsiniz?
“Şellak” manikürü dəri xərçəngi əmələ gətirir –XƏBƏRDARLIQ
Heyvansevərlər üçün maraqlı şəkilər
Meşələri istirahətə qurban verməyək
Sabahın HAVAsı
Smarfonların bu ziyanını bilmirdiniz
Şəhid ailələrindən 1 700-dək şəxsə təqaüd, pensiya və müavinət təyin edilib
Kəsmik kürəcikli, şokoladlı keks (foto resept)
5 möhtəşəm oval dırnaq manikürü
İngilis dili-Mm
2020-ci ilin ayaqqabı trendləri
Qayınanasının dedikləri yalan çıxdı-FOTO
İngilis mediası Meqanı tənqid etdi-FOTO
Prezident İlham Əliyev Füzuli rayonuna səfər edib - VİDEO
- ŞƏRHLƏR