Tarixdən məlumdur ki, XVI əsrdə ərəb ölkələri Osmanlı imperiyasının əyalətlərinə çevrilmişdir. Suriya, İraq və Misir qədim mədəniyyət mərkəzləri kimi müsəlman alimlərinin diqqətini cəlb etsə də, artıq ərəb mədəniyyəti tənəzzülə başlamışdı. XIX əsrin I yarısından isə Ərəb mədəniyyətinin yeni inkişaf dövrü başlayır. Yeni və ən yeni tarixi dövrdə ərəb ölkələrinin həm iqtisadi və siyasi cəhətdən oyanması, milli azadlıq hərəkatının genişlənməsi, həm də müstəqil ərəb dövlətlərinin yaranması ilə müasir ərəb mədəniyyətinin təşəkkülü başlayır. Abbasilər xilafəti dövründə Bağdad öz kitabxana və təhsil müəssisələri ilə beyük elm mərkəzinə çevrilmişdi. Sonralar bu sıraya Dəməşq, Hələb, Qahirə, Marağa, Səmərqənd, Qəznə və s. şəhərlər də əlavə olundu. Hindlilərdən alınmış onluq say sistemi geniş yayılmağa başladı. Ərəb dilində hesaba dair ilk əsərin müəllifi Xarəzmidir. Cəbrin riyazi fənn kimi formalaşmasında Xarəzminin və Ömər Xəyyamın mühüm rolu olmuşdur.
Ptolemey və hind alimlərinin astronomiyaya dair əsərləri tərcümə edilərək öyrənildi və astronomiyanın inkişafı başlandı. Ərəblər göy cisimlərinin koordinatlarını təyin etməyi, istifadə olunan üç koordinat sisteminin birindən digərinə keçidi işlədilər.Yerin ölçülərini təyin etmək üçün dərəcə ölçməsi isə Xəlifə Məmunun dövründə aparıldı. Biruni, Xarəzmi, ər-Razi və s. mineralogiyaya dair əsərlər yazdılar. Biruninin “Məsudun qanunu”, “Mineralogiya” və İbn Sinanın “Bilik kitabı”-da atmosfer fizikasına və geofizikaya aid elmi müddəalar irəli sürülürdü. Heysəmin “Optika” əsəri isə hətta Qərbi Avropada da şöhrət qazanmışdı. Tibb sahəsində də nailiyyətlər əldə edilmişdir. İbn Sinanın "Tibb elminin qanunu" orta əsr Şərq aləmində və Qərbi Avropada uzun illər tibbi praktikaya aid əsas vəsait olmuşdur.
Bütün xalqların ədəbiyyatı kimi ərəb ədəbiyyatı da öz təməlini şifahi xalq yaradıcılığından götürmüşdür. İslama qədər yaradılmış ərəb ədəbiyyatı nümunələrinin yalnız az bir hissəsi dövrümüzə gəlib çatmışdır. Bunlar da VIII X əsrlərdə yazıya alınmışdır.
Məlumdur ki, cahiliyyə adlanan həmin dövrdə əsas poeziya janrı qəsidə olmuşdur. Bu janrın yeddi əsas nümayəndəsinin, İmrəul-Qeys, Tərəfə ibn əl-Əbd, Naqibə əz-Zubyani, Zuheyr ibn Əbi Sulma, Əntərə ibn Şəddad, Əşa və Ləbid Rabiənin qəsidələrindən ibarət külliyyat dövrün qiymətli ədəbi abidəsidir. Lukman Ad, Əksəm ibn Seyfiyin, Kuss ibn Səidə, Əmr ibn Gülsüm ət-Təqlibi isə cahiliyyə dövrü nəsrinin baniləri hesab olunur.
İslam dininin meydana gəlməsi və çox geniş ərazidə yayılması ərəb ədəbiyyatının daha da inkişafına səbəb oldu. Nəsrin inkişafında Quranın müəyyən rolu olsa da, ədəbiyyatın əsas janrı poeziya idi. Lakin bu dövrün poeziyasında qruplaşma meyli nəzərə çarpırdı. Belə ki, yaranan poeziya nümunələrinin çoxu bəzi siyasi və dini qrupların mənafeyini ifadə edirdi. Dövrün ictimai satirasının dəyərli nümunələri isə Azərbaycan şairi Musa Şəhəvatin qələminə məxsus idi.
Tədqiqatçılar Abbasilərin hakimiyyət illərini ədəbiyyatın “qızıl dövrü” adlandırırlar. Çünki bu dövrdə xilafətdə yaranan yeni ictimai siyasi şərait ədəbiyyatda daha böyük dəyişikliyə səbəb olur. Dövrün tələbinə uyğun olaraq yaranan ədəbiyyat (əsasən poeziya) ərəbdilli idi. Ancaq bu poeziyanın inkişafında Azərbaycan şairlərindən İsmayıl ibn Yəssarın, Abbas əl-Əmanın, Musa Şəhəvatın, Əbu Nəsr Mənsur ibn Mümkan Təbrizinin və b. mühüm xidmətləri olmuşdur. Yaranan poeziya nümunələri musiqi əsərlərində də öz əksini tapırdı. Ərəb musiqisi əsasən ərəb incəsənəti ilə bərabər işğal olunmuş ölkələrin incəsənətinin vəhdəti nəticəsində formalaşmışdır.
İslam dininin qəbul edilməsi, Yaxın və Orta Şərq, Şimali Afrika, cənub-qərbi Avropa ölkələrinin işğalı və Xilafətin yaranması musiqi mədəniyyətinin inkişafında mühüm rol oynadı. Belə ki, yunan musiqi nəzəriyyəsinin əsasları qəbul edildi, fars və Bizans musiqisinin təsiri altında ərəb musiqisinin səsdüzümü genişləndi, farsların not yazısı, əsas musiqi alətləri ərəbləşdirildi. 7 pərdəli 12 məqama əsaslanan ərəb musiqisi üçün spesifık kolorit, rəngarəng melizmlər, məqamdan yaranan ifa tərzi və zəngin ritm xarakterikdir. Klassik ərəb musiqisi, əsasən vokal musiqisi ilə təmsil olunur.
Orta əsrlərin görkəmli musiqi nəzəriyyəçilərindən sayılan əl-Kindi, İsfəhani, Fərabi, o cümlədən Azərbaycan musiqişünasları Səfiəddin Urməvi və Əbdülqadir Marağayinin əsərlərində Şərq musiqisinə dair mühüm məlumatlar öz əksini tapmışdır. Bu dövrdə İspaniya, Portuqaliya musiqisinə, Avropanın bəzi musiqi alətlərinin formalaşmasına ərəb musiqisinin böyük təsiri olmuşdur.
Sədaqət Məmmədova
XƏBƏR LENTİ
Kahı maskası
NAMAZ-III DƏRS Təmizlik,Qüsul, Qadınlar haqqında əsas məsləhətlər
Davosdan dəhşətli neft proqnozu
Dövlət qurumlarında çalışanların işə çağırılması ilə bağlı AÇIQLAMA
Şəffaf smartfon göstərildi
"Bir qutu mərmi" - VİDEO
Doğuşdan əvvəl makiyaj edən analar
Unun qiymətinin qalxması xəbərinə nazirlikdən reaksiya
“ASAN Xidmət” rüsumları açıqladı - SİYAHI
Türkiyədən Dağlıq Qarabağ BƏYANATI
Növbəti düşmən təxribatı ilə üz-üzə - Nazirlikdən XƏBƏRDARLIQ
Şəhər fəryad eləyir: "Yağma, yağış..."
Sentyabr ayında HAVA necə olacaq?
İki məşhur sevgili oldu
"Google"dan yenilik
Tanınmış müğənninin gitarası 495 minə satıldı
Cennifer Lopez hər kəsi TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ-FOTO
Hülya Avşar GÖZLƏNİLMƏZ TƏKLİF
Danışa bilməsə də, milyonlar onu seçdi-FOTO
Qadınların kişilərdən üstün cəhəti ortaya çıxdı, amma...
Övladım əzizdir, tərbiyəsi ondan da əziz
Afrikanın soyq ölkəsi. Kralın toyu - FOTOSESSİYA
İş yerində sağlam qidalanın
Dərsliklərə dil və üslub üzrə redaktor təyin olunacaq
DYP-dən “İnstagram” və “Facebook”da canlı yayım edənlərə XƏBƏRDARLIQ
Misirdə 50-dən çox mumiya tapıldı
Koronavirusla bağlı SON STATİSTİKA
Yəhudi anaların uşaqlarını dahiyə çevirən 6 primitiv tərbiyə metodu
Dekorasiyada zərif yaşıl tonları
Sürüşmə zonasında azərbaycanlılar da var
Dünyanın ən balacaboy aktyoru dünyasını dəyişdi
Aslı Murata “yox” dedi - SƏBƏB
Yaponiyalı astronavtın boyu kosmosda 9 sm uzanıb
Burak Özçivit Murad Bozun adını eşidən kimi ÖZÜNDƏN ÇIXDI - FOTO
Nurgül Yeşilçayın "əri" tapıldı
Bu günün tarixi (18.05.2014)
Azərbaycanda geomaqnit gərginlik və maqnit qasırğası gözlənilirmi?
Miranda Kerr üçüncü dəfə ana oldu
BÜRCLƏR bizə nə vəd edir? - 3 MAY
Gül DAVASI-FOTO
Prezidentdən Tovuzla bağlı daha bir VACİB SƏRƏNCAM
Mərkəzi Bank yeni qərar verdi
Bakıda maşınların qiyməti düşdü SİYAHI
Olimpiya Oyunaları üçün suvenir xalçalar toxunur
Bakıda satılan qəribə "kukla"-VİDEO
Nazir anons verdi: "Tarif siyasətini davam etdirəcəyik"
“Forsaj-9” filminin hadisələri Azərbaycanda da cərəyan edəcək – VİDEO
Emil Balayev oynadı, "Ayntraxt" 12 qolla qalib gəld
Hava haqqında
Həyatdan ayıran al-qırmızı dəqiqələr
- ŞƏRHLƏR