Yetkinlik dövrü, uşaqların hormonal və fiziki dəyişikliklər nəticəsində bioloji olaraq yetkin olma müddətidir. Bu müddətdə bədəndə cinsiyyətə xas dəyişikliklər, boy uzanmasında sürətlənmə müşahidə olunur. Yetkinliyin başlanğıcına hansı faktorlar təsir edər? Qızlarda və kişilərdə yetkinlik əlamətləri nələrdir? Uşaqların boyları necə dəyişər? Erkən yetkinlik nədir? Erkən yetkinliyə səbəb nədir? Amerikan Xəstəxanası Pediatrik Endokrinoloji Mütəxəssisi Dr. Nihal Memioğlu izah edir:
Yetkinliyin başlanğıcına hansı faktorlar təsir edir?
Yetkinlik qızlarda kişilərdən 1,5-2 il erkən başlar. Yetkinliyin başlamasına təsir edən faktorlar genetik (50-75%), bəslənmə, iqlim və fəaliyyətdir. Bu faktorların təsiri ilə sümük yaşı qızlarda 10, kişilərdə 11 yaşa çatsa və kafi kiloya sahibsə beynin hipotalamus bölgəsinə siqnallar gedər. Oradan hipofize, hipofizden də gonadlara (yumurtalıq və testis) xəbərdarlıq gedər. Bu dövrdə meydana gələn genital və qolaltı nahiyənin tüklənməsi, dəri yağlanması, akne, tər qoxusu orqanizmdə androgen hormon istehsalının artması nəticəsində meydana gələr.
Qızlarda yetkinlik əlamətləri
Qızlarda ilk yetkinlik əlaməti məmə nahiyəsindəki çəhrayı bölgenin altında noxud böyüklüyündəki ağrılı şişlik şəklində özünü müəyyən edən məmə böyüməsidir. Bundan 3-6 ay sonra genital bölgede tüklənmə başlayır, böyümə sürətlənir. Təxminən 1 il sonra ən sürətli böyümə, 2 il sonra ilk menstrual tsikl baş verir.
Kişilərdə yetkinlik əlamətləri
Kişilərdə ilk yetkinlik əlaməti testislərin böyüməsidir. 6 ay qədər sonra genital tüklənmə başlayır. Təxminən 2 il sonra səsdə qalınlaşma , boyun sürətli uzanması, sonrakı illərdə saqqal çıxmağa və yetkin bədən quruluşu formalaşmağa başlayır. Ümumilikdə kişilərdə yetkinlik dövrünün inkişafı 4-5 ildə tamamlanır.
Uşaqların boyları necə dəyişir?
Yetkinlik dövrünə qədər uşaqlar artıq boylarının 80-85%inə çatmış vəziyyətdə olurlar. Yetkinlik müddətində ümumilikdə qızlar 16-25sm, kişilər isə 20-28 sm uzanırlar.
Erkən yetkinlik nədir?
Normal yetkinlik başlama yaşı qızlarda 9-11 (8-13) yaş, kişilərdə isə 10-12 (9-14) yaşdır. Qızlarda 8, kişilərdə 9 yaşından əvvəl başlayan yetkinliyə erkən yetkinlik deyilir. Erkən yetkinliyik orqanizmdə hormonal tarazlığın pozulması nəticəsində meydana gəlir.
Muasir dövrdə yetkinliyin dəyişməsinin səbəbləri
Son illərdə ən çox üzərində durulan faktorlar endokrin pozucular deyilən, hormonal tarazlığı pozan təbii, ya da sintetik kimyəvi maddələrdir. Bisfenol A (BPA), fitalatlar, DDT, PCB, Dioxinler ən çox üzərində durulan endokrin pozuculardır. BPA plastik istehsalında istifadə edilər. Əmziklərdə, konserv qutusunun iç tərəflərində, qida-süd qablarında bu kimyəvi maddəyə rast gəlinir. Avropa Birliyi 1 iyun 2011də etibarən BPA ehtiva edən əmzik satışını qadağan etdi, Türkiyədə də Sağlamlıq Nazirliyi tərəfindən bu mövzuda araşdırma başladıldığı haqda mətbuatda məlumatlar yayılıb. Fitalatlar plastik maddələrin elastiklikliyini təmin etmək üçün istifadə edilir. Əsasən oyuncaq istehsalında istifadə edilir. DDT inkişaf etmiş ölkələrdə istifadəsi qadağan edilmiş bir əkinçilik dərmanıdır. Təbiətdə uzun müddət qalır, qida zəncirlərində yığılır. PCB boya sənayesində istifadə edilir, dioxinler başda PVC olmaq üzrə tullantıların yandırılmasında ortaya çıxan endokrin pozuculardır.
Əkinçilik məhsulları və heyvan yetişdirilməsində istifadə edilən hormonlar insanlarda piylənməyə səbəbolur.Bundan əlavə Xroniki stress, övladlıq verilmə, narahat ailə, pis ata-qız əlaqəsi, əsəb xəstəsi ana və s. qız uşaqlarında erkən yetkinliyə səbəb olur.
XƏBƏR LENTİ
Evlilikdə ideal yaş fərqi neçə olmalıdır?
"Azərbaycanda hələ belə şou olmayıb"
Fantastik heyvanlar
Günün qoroskopu: çətin vəziyyətlərdə özünüzü itirməyin
Putin Türkiyənin Qarabağ məsələsindəki fəaliyyətindən danışdı - VİDEO
Xiyarla dəriyə qullaq
Prezidentdən sahibkarlarla bağlı YENİ FƏRMAN
Sərt karantin rejimi Lənkəranın kəndlərinə də aiddir? - Açıqlama
Qısa kurtkalar və montlar
“Müslüm” Sibel Canı ağlatdı
Günün qoroskopu: Uğurlu gündür!
Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçı qiymətləri bahalaşıb
Kiçik piroqlar(foto resept)
Hansı sulara üstünlük verək?
Suriya prezidentini seçdi
Əkizlər 97 gün fərqlə doğuldular-FOTO
Üzük ölçüsü
Türkiyə ekranların ən dəbli məşhurları
"Bülbül yuvası" paxlavası (foto resept)
"Diriliş Ərtoğrul"la bağlı şok iddia: Engin serialdan ayrılır?
Serial asılılığı da xəstəlikdir
Ali məktəblərə qəbul olanların qeydiyyatı bu gün başa çatır
Saçlarınızın tez uzanmasını istəyirsiniz? O zaman oxuyun
Məşhur aparıcıdan ŞOK Açıqlama
Hamiləlik zamanı bel ağrıları
Rus Dili dərs-3
Azərbaycanlı müğənninin toyu: gəlinə 2 milyon avroluq tac
Böyük Kəsik - Bakı istiqamətində hərəkət biryollu bərpa olunub
İranın Türkiyədəki səfirliyi: “Yanlış anlama aradan qaldırılıb”
Telefonumuzu bəzəyək
İlham Əliyev nazirə vaxt verdi
Hamilə qadınların nəzərinə: epidural anesteziya daha təhlükəsiz olub
Bu geyim sonsuzluq yaradır
Türkiyə Bakıya 150-dən çox idmançı göndərir
"Texnikabank" müflis elan edildi - İflas proseduru başladı
Sosial şebekeler tenha qadınların psixikasını pozur
Ermənistana gedə bilərik
Neslihandan gözlənilməz AÇIQLAMA
"Eurovision 2021” bu tarixdə keçiriləcək
Plastik şüşələrə dənizdən əvəz
Azərbaycanda yüksək nəticə göstərən gənclər hansı universitetləri seçirlər?
Kivi ilə gözəlləşin
9-cu siniflərin NƏZƏRİNƏ!
Məşhur aktyor “Çukur” serialına qayıdır
Bakıda soyuq küləklər əsəcək
Hakerlərə qarşı xüsusi idarə yaradıldı
Bəhram Bağırzadədən Bakı merinə təklif
Dəbli paltolar
Badımcan turşusu (foto-resept)
Məşhur həkimdən BƏDBİN PROQNOZ - Koronavirusun fəsadları illər boyu davam edəcək
- ŞƏRHLƏR