Mürəkkəb isimlər
Mürəkkəb isimlər sintaktik yolla yaranan, çox vaxt iki və bəzən də üç sözün birləşməsindən ibarət olub yalnız bir məfhumu bildirən isimlərdir.
Quruluşuna və ifadə vasitələrinə görə mürəkkəb isimlər bir neçə qrupa ayrırlır:
I. Yanaşma əlaqəli birləşmə şəklində formalaşan mürəkkəb isimlər. Bu isimlərin tərəfləri müxtəlif nitq hissələrindən düzəldilmişdir.(I növ)
a) Isim +isim = qayınata, dəmirağac, Gülbahar, Gülçöhrə, Yazgül
b) Sifət+ isim = ağcaqanad, qaratoyuq,Ağdam, Ağsu, Qarabala
c) Say+isim = üçbucaq, qırxayaq, dördbucaq
d) Müxtəli nitq hissələri + -lıq şəkilşisi = qohumbazlıq, oyunbazlıq, ayrıseçkilik,başəpozuqluq, qaragünlülük
II. Qarşılıqlı tabelelilik əlaqəsində olan ismi birləşmələr əsasında düzələn mürəkkəb isimlər.(II növ) Bu isimlərin birinci tərəfi yiyəlik halda, ikinci tərəfi isə üçüncü şəxs mənsubiyyət şəkilçili olur. Məsələn: dəvədabanı (dəvənin dabanı) , əmioğlu (əminin oğlu), ayaqqabı (ayağın qabı) və s.
Zadə ,oğlu sözlərinin xüsusi adlara qoşulması ilə də mürəkkəb isimlər yaranır və II növ mürəkkəb isimlərə aid edilir. Ağaoğlu, Həsənzadə
III. Təkrar olunan isimlərin tərəfləri ha, a, ə bitişdiriciləri ilə birləşərək mürəkkəb isim yaradır.I söz kar samitlə qurtardıqda a, ə bitişdiriciləri, cingiltili samit və ya saitlə qurtardıqda isə ha biişdiricisi istifadə olununr. Məsələn: basabas, qaçaqaç, gəlhagəl, vurhavur və s.
IV. İsimlərin təkarı ilə yaranan mürəkkəb isimlər. Məsələn: top-top (oyunu), tıq-tıq (xanım)
V. Yaxın və ya əks mənalı sözlərin birləşməsilə.Məsələn: bacı-qardaş, dərə-təpə, gəliş-gediş.
VI. İsimlərlə feli sifətin birləşməsilə yaranan mürəkkəb isimlər.Belə isimlərin tərəfləri:
a) Birinci tərəf adlıq halda- gündoğan, günbatan, oxatan
b) Birinci tərəf yönlek halda- günəbaxan, evəgələn,
c) Birinci tərəfiqeyri-müəyyənlik bildirən təsirlik halda- aşsüzən, qəlbqıran, samandöyən
VII Qoşa sözlərdən yarananlar: dava-dərman, uşaq-muşaq, yan-yörə
VIII Az hallarda üç sözdən ibarət mürəkkəb sözlər var: əlüzyuyan, pal-paltarsatan,qaraçörəkotu
Bundan əlavə dilimizdə cümlə şəklində formalaşməç sözlər də var: vurçatlasın, çaloynasın, qarabasdı, alışdımyandım və s.
Tapşırıq.
Mürəkkəb ismin hər qrupuna aid 5 söz taparaq yazın.Şərhlərdə aydın və səliqəli şəkildə qeyd edin.
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
Almalı tort(foto resept)
Eser Yenenlerin xanımı doğumdan 15 gün SONRA-FOTO
Direktor olmaq istəyənlər, qaydalar dəyişdirilir
Qadınlar və kişilər: kim qazanır, kim yorulur?
Soyuducuda olan təhlükələr
Daşların şəfalı gücü
Payız üçün köynəklər
Aleksandr Samedov: "Azərbaycan mənim vətənim deyil"
Sizi yoran bir də bilirsiniz nədir?
Sənətkarların həyatından bəhs edən 5 film
Qaynadılmış kartof sayəsində işıq yandırdı-VİDEO
Ermənistandan növbəti ekoloji terror: Azərbaycan çaylarına zəhər axıdır
Azərbaycana qar yağacaq
Beren Saat hər kəsi TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ-FOTO
Romantik yataq otağı mebelləri
Avropa İrəvanı cəzalandırır
Azərbaycanda daha iki nəfər koronavirusdan öldü: 108 yeni yoluxma
Emrahın oğlu"Survivor"dakı açıqlamaları ilə Gündəmdədir -FOTO
Android üçün yeni servis olacaq
Xoşbəxtlik zəif yaddaşdır...
Oruc tutmaq istəyən uşaqlarla bağlı tövsiyələr
ABŞ-dan Azərbaycana jest
Tərəvəz ilə bişmiş toyuq (foto resept)
Güllərin rənginə görə mənası
"Qoca sinyora" qonağını parçaladı
Ən yaşlı kişi uzunömürlülüyünün sirri ilə bölüşdü
Hər kəs bu itdən danışır-FOTO
Qızardılmış toyuq (foto resept)
İngiltərədə qız yadplanetlini lentə aldı - FOTO
Labirint-7
Son dəbə uyğun eynəklər
Aşura günü toplanan bəzi qanlarda infeksiya aşkarlanıb
Avtobus sürən qadın ölkədə məşhurdur
Möhtəşəm üzük modelləri
Orhan Gencebayın vəziyyəti ağırlaşdı
Nazim Süleymanov: "Əgər onlar "Neftçi"nin çempionluğunu istəmirsə..."
Azərbaycan gimnastı Qran-pri turnirində çoxnövçülükdə altıncı oldu
Cinsi münasibətlərdən utanırsınız?
Con Frenç Sloanın rəsmləri (6)
Suriya baş naziri: "Savaşı qazanırıq"
Pəncərə kənarındakı möcüzə-Kalanxoe-2
Prezident ilk twitini yazdı
Üz dərinizin qeydinə qalın
Bakı küçələrində yolkəsənlər peyda olub
Sabahın HAVAsı
“Kimdə istilik yoxdursa...” - “Azəristiliktəchizat”dan açıqlama
Son dəbə uyğun gəlinliklər
Pirşağı çimərliyinə gedənlərin nəzərinə
Dünyada koronavirusa yoluxanların sayı 300 mini keçdi
Azərbaycanda süd vəzisi xərçəngi cavanlaşıb
- ŞƏRHLƏR