Mürəkkəb isimlər
Mürəkkəb isimlər sintaktik yolla yaranan, çox vaxt iki və bəzən də üç sözün birləşməsindən ibarət olub yalnız bir məfhumu bildirən isimlərdir.
Quruluşuna və ifadə vasitələrinə görə mürəkkəb isimlər bir neçə qrupa ayrırlır:
I. Yanaşma əlaqəli birləşmə şəklində formalaşan mürəkkəb isimlər. Bu isimlərin tərəfləri müxtəlif nitq hissələrindən düzəldilmişdir.(I növ)
a) Isim +isim = qayınata, dəmirağac, Gülbahar, Gülçöhrə, Yazgül
b) Sifət+ isim = ağcaqanad, qaratoyuq,Ağdam, Ağsu, Qarabala
c) Say+isim = üçbucaq, qırxayaq, dördbucaq
d) Müxtəli nitq hissələri + -lıq şəkilşisi = qohumbazlıq, oyunbazlıq, ayrıseçkilik,başəpozuqluq, qaragünlülük
II. Qarşılıqlı tabelelilik əlaqəsində olan ismi birləşmələr əsasında düzələn mürəkkəb isimlər.(II növ) Bu isimlərin birinci tərəfi yiyəlik halda, ikinci tərəfi isə üçüncü şəxs mənsubiyyət şəkilçili olur. Məsələn: dəvədabanı (dəvənin dabanı) , əmioğlu (əminin oğlu), ayaqqabı (ayağın qabı) və s.
Zadə ,oğlu sözlərinin xüsusi adlara qoşulması ilə də mürəkkəb isimlər yaranır və II növ mürəkkəb isimlərə aid edilir. Ağaoğlu, Həsənzadə
III. Təkrar olunan isimlərin tərəfləri ha, a, ə bitişdiriciləri ilə birləşərək mürəkkəb isim yaradır.I söz kar samitlə qurtardıqda a, ə bitişdiriciləri, cingiltili samit və ya saitlə qurtardıqda isə ha biişdiricisi istifadə olununr. Məsələn: basabas, qaçaqaç, gəlhagəl, vurhavur və s.
IV. İsimlərin təkarı ilə yaranan mürəkkəb isimlər. Məsələn: top-top (oyunu), tıq-tıq (xanım)
V. Yaxın və ya əks mənalı sözlərin birləşməsilə.Məsələn: bacı-qardaş, dərə-təpə, gəliş-gediş.
VI. İsimlərlə feli sifətin birləşməsilə yaranan mürəkkəb isimlər.Belə isimlərin tərəfləri:
a) Birinci tərəf adlıq halda- gündoğan, günbatan, oxatan
b) Birinci tərəf yönlek halda- günəbaxan, evəgələn,
c) Birinci tərəfiqeyri-müəyyənlik bildirən təsirlik halda- aşsüzən, qəlbqıran, samandöyən
VII Qoşa sözlərdən yarananlar: dava-dərman, uşaq-muşaq, yan-yörə
VIII Az hallarda üç sözdən ibarət mürəkkəb sözlər var: əlüzyuyan, pal-paltarsatan,qaraçörəkotu
Bundan əlavə dilimizdə cümlə şəklində formalaşməç sözlər də var: vurçatlasın, çaloynasın, qarabasdı, alışdımyandım və s.
Tapşırıq.
Mürəkkəb ismin hər qrupuna aid 5 söz taparaq yazın.Şərhlərdə aydın və səliqəli şəkildə qeyd edin.
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
Azərbaycanda yeni telekanal fəaliyyətə başlayır
Məleykə Abbaszadə TQDK-nın ləğvindən DANIŞDI
24 karatlıq tualet kağızı (FOTO)
Sevdiyinizin yaxşı ata olacağını göstərən 4 xüsusiyyət
Müğənniyə sürpriz evlilik təklifi - FOTO
Bir rəssamın çay paketlərindən tutduğu gündəlik
Dəhşətli proqnoz: milyardlarla insanın həyatı təhlükədədir - VİDEO
Dünyanın ən yaşlı “Youtuber”i vəfat etdi - 107 yaşında
Kakao yağının dərimizə faydaları
Dünya üçün çox pis xəbər
Gəncədə Azərbaycan dili imtahanı başa çatıb
HAVA necə olacaq?- 17 MART
Qızılgül bulkası (foto resept)
ŞOK İDDİA - Lenin dirildi
Günün ulduz falı
NATO Qarabağ bəyanatı verdi
Azərbaycanda koksaki virusu yayılıb? - RƏSMİ AÇIQLAMA
Ermənistan ordusu mövqelərimizi atəşə tutub
Hərbi qulluqçuların maaşları artırıldı - SƏRƏNCAM
Arıqlıq, ya köklük, hansı daha təhlükəlidir?
Zehni inkişaf etdirən qidalar
14 yaşlı qızdan Dəhşətli Əməl!-FOTO
Günün ulduz falı
Bu gölə gedənlər daşa dönürlər
Sehr təki əsərlər
Əl çantaları haqqında bilmədiklərimiz
Dəri quruluğu və dəriyə qulluq(2)
"Mançester Siti"nin baş məşqçisi kimdən üzr istədi?
Şaftalı limonadı (foto resept)
Qarğıdalı pəhrizi
DİM sədri valideynlərə xəbərdarlıq etdi: “Məsuliyyətli olsunlar”
Hava haqqında
Piylənməyə səbəb olan 3 hal
Koronavirusu simptomsuz keçirməyi necə müəyyənləşdirmək olar? - AÇIQLAMA
Üç məşhur xanımın gözəllik sirri: kakao yağı.
Məşhur aparıcı və həyat yoldaşı koronavirusa yoluxdu
Körpəniz sizdən nə istəyir?
Qadınlar haqqında bilmədikləriniz
Gün var, əsrə bərabər: Ötənləri yada salaq
Necati Şaşmazdan Amerikada evlilik xəbərlərinə AÇIQLAMA
HAVA necə olacaq?- 22 MART
İlon Mask ilk dəfə “Forbes” milyarderləri siyahısında ikinci yerə yüksəldi
Azərbaycan nüvə dövlətinə çevrilə bilər - "Sentyabrda çox güclü qurğu gətiriləcək"
Dünya tarixində ilk-FOTO
Nilufər konsert verdi- FOTO
Dəbli yay donları
Motorola Çini ələ keçirmək istəyir
Keçibuynuzu
Qəbulla bağlı qabiliyyət imtahanlarında dəyişiklik edilib
Yaşlandıqca cavanlaşan qadın-FOTO
- ŞƏRHLƏR