Musiqi duyğu və düşüncələri ifadə edən səslərin təşkil sənətidir. Not da bu səslərin simvollaşdırma üzrə yazıya tökülmüş halıdır .
Köhnə Yunan dilindən gələn musiqi sözü səsin və səssizliyin müəyyən bir zaman intervalında ifadə edildiyi bədii bir forma olaraq ifadə edilir. Musiqi bir sənət sahəsi olduğu qədər həm də bir elmdir. Ibtidai insanın təbiətdəki səsləri təqlid etməsiylə başlayan musiqi, günümüzdəki müasir halını alana qədər uzun bir inkişafdan keçmişdir.
Səslərin yüksəkliklərini (incəlik və qalınlıqlarını) və müddətlərini göstərən işarəyə Not deyilir. Təxmin ediləcəyi kimi müəyyən bir zamana qədər musiqinin ötürülməsi ancaq və ancaq qulaqdan qulağa olmuşdur və dəyişikliyə uğraması, unudulmasına qarşı qoyulmuşdur.
Musiqidəki riyazi sirri kəşf edərək yazıya tökmənin ilk təməli dik üçbucaq teoremi ilə bildiyimiz Pifaqor (Pythagoras, M. Ö 530-450) tərəfindən atılmışdır. Pifagor bütün kainatın ədədlər və aralarındakı əlaqələrə görə qurulduğuna inanırdı. Musiqini təhlil etmək üçün də riyazi bir düstur tapmışdır.
Bir rəvayətə görə Pifaqor musiqinin içindəki riyaziyyatı bir dəmirçi dükanının qarşısından keçərkən kəşf etmişdir. Dəmirçi ustasının dəmir döyərkən istifadə etdiyi alətlərə görə dəyişik səslər çıxarması Pifaqorun marağını çəkmiş, dükanı bağlatdıraraq ustaya müxtəlif alətlər istifadə etdirmiş, çıxan səsləri araşdırmış və qeydlər götürmüşdür. Bu hesablamalar nəticəsində Pifaqor telin boyu yarısına endirildiyində səsin aktavına (səs diapazonu) çatdığını, tel 2/3 nisbətinə endirildiyində isə səsin beşlisini (bir səsə görə, üst və ya altdan öz daxil beşinci səsinə beşli deyilir) çatdığını kəşf etmişdir.
Qərb musiqisi 11-ci əsrin əvvələrinə qədər indiki vaxtda istifadə olunan notlardan xəbərsiz idi. Amma 6-cı əsrin əvvəllərində Romalı bir filosof olan Boethius səsləri hərflərlə adlandırdı. Hal-hazırda notaların A, B, C, D, E, F, G şəklində ifadə edilməsinin əsasları Boethius tərəfindən atılmış oldu.
11-ciəsrə gəlindiyində Toskanalı rahib Guidonun (Gui d'Arezzo) uşaqlara ilahi öyrətməyə çalışarkən notları tapdı. İlahini mətnə çevirən Guido, əl barmaqlarındakı girinti və çıxıntıları mətnin ilk hecalarını yazır. Beləcə bir qəm serialının səkkiz notunu birdən sıralamış olur. Bu üsul musiqi tarixində Guido'nun Əli olaraq xatırlanır.
Guido notların adlarını Lohannes Battista ilahisindəki misraların birinci hecasından alır.
Ut queant laxis (“Ut” 12-ci yüzillikdə “do” olmuşdur)
Re- sonare fibris
Mi- ra gestorum
Fa- muli tourum
Sol -ve polluti
Lya- bil reatum
Soncte iohannes (Sonradan 13-cü yüzillikdə “si” olmuştur – Soncte iohannes kelimesinin baş harfleri)
Notalama sistemi səslərin yüksəkliyini qəti olaraq ifadə etməyə başlamasıyla musiqidə böyük bir irəliləmə qeyd edildi. 11-ci əsrdə notların üzərinə düzüldüyü beş xətdən ibarət "Port" nin istifadə edilməsiylə notların yüksəkliyi (do, re, mi ...) və müddəti (birlik, ikilik, dördlük ...) qəti şəkildə təyin olundu.
Müxtəlif səsləri ifadə etmək və bunların bir-birlərinə qarışmasını önləmək üçün səsləri təmsil edən notlar, İngiliscədə və Almancada hərflərlə göstərildi. (C = do, D = re, E = mi, F = fa, G = sol, A = la, B = si-Eng., H = si-Alm.)
Notalama, musiqiçini əzbərdən qurtararaq repertuarın zənginləşməsinə və növlərə ayırılmasına imkan vermişdir. Not sayəsində bir musiqiçi bilmədiyi bir musiqi parçasını notlara baxmaqla ifa edə bilmişdir.
XƏBƏR LENTİ
- ŞƏRHLƏR