Kompaslar Yerin maqnit sahəsindən istifadə edərək istiqaməti göstərirlər. Bu xüsusiyyətlərinə görə də hava və dəniz səyahətlərində həyati əhəmiyyət daşıyırlar. Ən son aparılan tədqiqatlar isə bununla bağlı təəccüblü bəzi həqiqətləri üzə çıxarmışdır. Kompasın icadı və insanlar tərəfindən istifadəsi müəyyən bilik və elm nəticəsində ortaya çıxmışdır. Bununla belə bəzi canlı növləri uzun səyahətlərdə “öz kompaslarından” istifadə edirlər.
Təbiətdəki bir çox canlı növü yuvalarının, ovlarının və köç etdikləri bölgələrin yerlərini heç çətinlik çəkmədən tapa bilir. Bu canlılar heç bilikləri yok ikən və bununla bağlı heç nə öyrənmədiklərinə baxmayaraq bunu bacarırlar.
Əlbəttə, bu canlıların bədənlərində istiqamət və məsafə təyin etmələrini təmin edən dedektorlar, GPS sistemləri və ya kompaslar yoxdur. Hamısında ətdən, sümükdən və sinirlərdən ibarət orqanlar var. Biraz sonra verəcəyimiz misallardan açıq şəkildə göründüyü kimi canlılardakı bu üstün sistemlər bizlərə onların dizayn edilmiş yaradılış möcüzəsi olduğunu sübut edir.
Maqnetik xəritədən istifadə edən kərtənkələlər
Tədqiqat nəticələrinə əsasən, yaşadığı yerdən uzaqlaşdırılan bir kərtənkələ evinə qayıtmaq üçün maqnetik xəritədən istifadə edir. Dünyanın maqnit sahəsindəki sıxlıq və kiçik fərqləri hiss etməsi kərtənkələnin kompasdan belə daha yaxşı istiqamət müəyyən edən olduğunu sübut edir. Əvvəllər quşlar və meyvə milçəklərinin daxili maqnetik kompasa malik olduğu məlum idi. Ancaq İndiana Universitetindən Prof. Dr. Filips kərtənkələnin xəritələmə qabiliyyətinin digər növlərdən fərqli olduğunu üzə çıxardı. Məsələn, qırmızı çilli şərq kərtənkələsi (Notophthalmus viridescens) olduğu ərazidə əldə etdiyi xəritə məlumatı ilə bənzəri olmayan hissi fəaliyyət göstərir. Hər keçdiyi yerdə bu xəritə böyüyür. Maqnetik altıncı hissin ardındakı bu mexanizm tədqiqatçıları maraqlandırır. Maqnit sahəsi kimyəvi reaksiyaları hərəkətə gətirə bilir və bu bəzi növlərdə müəyyən edilən biokimyəvi kompasın əsasını təşkil edir. Bu fəaliyyət görmə sistemilə də birbaşa əlaqədardır. Elm adamları bu heyvanların maqnit sahəsini gördüyünü düşünürlər. 1
Şübhəsiz, kərtənkələnin yolunu azıb daha sonra yolu tapmaq üçün maqnetik hesablamalar aparmalı olduğunu düşünməsi mümkün deyil. Uca Allah kərtənkələyə istiqamətini asanlıqla tapması üçün maqnetik xəritə vermiş və onu necə istifadə etməli olduğunu da ilham etmişdir.
Tısbağalar və maqnit sahəsi xəritələri
Dünyanın müxtəlif yerlərində torpaqdakı maqnetik elementlərin sıxlığı və bu sıxlığın yaratdığı dünya səthi ilə kəsişən cəhətlər fərqlənir. Əgər bir canlı bu dəyişiklikləri hiss edirsə, bu o deməkdir ki, o xəritə üzərindəki meridian və paralelləri də tapa bilər. Maqnit sahəsini müəyyən etmə xüsusilə cavan “Loggerhead tısbağaları” (Caretta Caretta) üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu tısbağalar ancaq Sarqossa dənizini əhatə edən dairəvi sistem olan Şimali Atlantika tropikində yaşaya bilirlər. Şimali Karolina universitetindən Kennet və Ketrin Louman adlı tədqiqatçılar keçirdikləri təcrübə ilə tısbağaların bu tropikdə qalmaq üçün öz maqnetik ölçülərindən istifadə etdiklərini üzə çıxarmışlar.
Tədqiqatçılar xüsusilə tısbağaları kompyuter nəzarəti altında maqnit sahəsi ehtiva edən çənin içinə qoyublar. Sahənin maqnetik dərəcəsi tropikin sərhədindəkilə eyni olduqda tısbağalar tropikin içinə doğru üzməyə başlamışlar.
Fərqli tədqiqatlarda çənin içindəki maqnit sahəsinin gücü də dəyişdirilmişdir. Sahənin gücü tropikin sərhədi ilə eyni olduqda tısbağalar tropikin içi zənn etdikləri bölgəyə doğru üzmüşlər və təhlükəli sərhəddən uzaqlaşmışlar.
Nəticədə, tısbağalar üzərində aparılan bu təcrübə bizə bəzi canlıların maqnit sahəsi xəritələrini müəyyən edə bildiyini və canlıların malik olduqları bu qeyri-adi hiss mexanizmlərinin tam mənada bir dizayn möcüzəsi olduğunu sübut edir. Şübhəsiz, tısbağalardakı bu mürəkkəb quruluşun təkamülçülərin iddia etdikləri kimi təsadüfən əmələ gəldiyini söyləməyin gəmilərdəki maqnetik kompasların dalğaların təsadüfən gəmiylə toqquşduğu ilə əmələ gəldiyini iddia etməkdən fərqi yoxdur. Heç bir təsadüfün bu qədər mürəkkəb mexanizmləri əmələ gətirməsi mümkün deyil.
Kazımov İzhar
XƏBƏR LENTİ
Göbələk şorbası (foto-resept)
”Qanlı yanvar”ın yaradıcı heyəti Şəhidlər Xiyabanında
Geometrik sırğalar
Demet Özdemirin yeni sevgilisi O imiş-FOTO
Saç tökülməsinə qarşı məsləhətlər
Gürcüstan Prezidenti: “Qafqazda yeni era başlayır”
Profiterol (foto resept)
Yeni il süfrəsi üçün salat və qəlyanaltıların hazırlanması
Rayonlara gediş-gəlişin bərpası ilə bağlı MÜHÜM AÇIQLAMA
Azərbaycanda magistral yollarda son vəziyyət necədir?
Arzularını gerçəkləşdirən yaşlılar
Bu günün hava proqnozu
Baş nazir Gürcüstanda yaşayan müsəlmanları təbrik etdi
Kosmonavt pəhrizi
Paşinyan məğlub erməni ordusuna öz xalqı üzərində “qələbə şansı” verir
Xoşbəxtliyimizin açarı
Azərbaycanda bələdiyyə seçkilərinin vaxtı bilindi
Oktyabr ayının qalibləri!
Xərçəngdən sağalan kişi koronavirusdan öldü - FOTO
Kompasın tarixi
Mehriban Əliyeva Bilgəhdəki Pensiya yaşına çatmış şəxslər üçün sosial xidmət müəssisəsində olub - FOTO
Kobud kişilərin oxumalı olduğu yazı
Müdriklər demişlər (3-cü hissə)
“Reuters” Qarabağa qayıtmaq arzusu ilə yaşayan həmvətənlərimizdən yazdı
HAVA necə olacaq?-21 noyabr
İnsan və fərd
Tatlısəsin qızından maraqlı ETİRAF
Banklar dollar kreditlərində bizi necə aldadır?
Fotoqraf Tracy Raverin işləri
Günün qoroskopu: Bədxərclik etməyin!
İran Prezidenti ölkənin nüvə obyektlərinin məhv edilməsi imkanını istisna edir
2019-un ən yaxşı nişan şəkilləri
Doğum gününə görə xarakter (iyul)
Gözlərin rənginə görə uyğunluq testi
Günün ramazan təqvimi (29 iyun)
Müsəlmanlar üçün xüsusi telefon
Bunlardan xəbərsizik!
Ramiz Mirişlinin 80 illik yubileyi keçiriləcək
Nazir hər iki ayağını itirmiş Qarabağ qazisi ilə bağlı GÖSTƏRİŞ verdi
Astmalı xəstələr üçün məsləhətlər
Hava haqqında - 18.03.2014
Ceyda Düvenciyə 130 minlik təzminat ödəndi-SƏBƏB
Günün qoroskopu: sizi çox çətin gün gözləyir
Bu əlamətlər xərçəngdən xəbər verir
Belinizi incə göstərən geyim təklifləri
150 evi olan aktyor
Bakıda ekspress xətt avtobuslarının fəaliyyəti dayandırılır - RƏSMİ
Statistika göstərir ki...
İnternet beynin qocalmasını ləngidir
HAVA necə olacaq?-17 dekabr
- ŞƏRHLƏR