Dəniz suyunun duzluluğu necə meydana gəlmişdir? Dəniz suyunun duzluluq faizi nə üçün dəyişmir? Okeanlarda yaşayan planktonlar dünyanın temperaturuna necə təsir edir?
Dəniz suyunun duzlu olduğu hamıya məlumdur. Dəniz suyunun duzluluğu çox həssas ölçüdədir. Aparılan tədqiqatlarla dəniz suyunun orta duzluluq dərəcəsinin 3.5% olduğu və bu faizin sabit qaldığı müəyyən edilmişdir. Bu, 1 mil (1.6 km) suda təqribən 186 milyon ton duz olması deməkdir. Məsələn, okeanlardakı bu qədər duz ilə qitələri 152300 metr qalınlığında duz təbəqəsi ilə tamamilə örtmək mümkündür.
Bəs bu duzluluq necə meydana gəlmişdir?
Elm adamları dəniz suyunun duzluluğunun necə əmələ gəldiyinə dair bir çox fikir irəli sürmüşlər. Bu fərziyyələrdən birinə əsasən, qurudakı elementlər aşınma nəticəsində dənizlərə daşınmış, ona görə, qurudakı elementlərin hamısı dəniz suyunda da var. Məsələn, isti dəniz suyunun 85%-dən çoxu natrium xloriddən, yəni xörək duzundan ibarətdir. Çayların gətirdiyi natrium kimi minerallar torpaq və qayaların aşınması nəticəsində üzə çıxır. Lakin dəniz suyundakı bor və xlor kimi digər elementləri çaylar gətirmədiyinə görə, bu prosesdə başqa amillərin da rol oynadığı düşünülür.
Başqa fərziyyəyə görə, dəniz suyunun duzluluğu yer qabığının təbəqələri arasındakı qazlardan qaynaqlanır. Müxtəlif dövrlərdə yer qabığı ilə yerin mərkəzi arasında qalan təbəqənin zəhərli qazlardan təmizlənməsi prosesində digər maddələrlə birlikdə su və xlor da yer qabığının altındakı ərimiş vulkanik qayaların arasından çıxır. Bu fərziyyəyə görə, dövrümüzdə müxtəlif aşındırma amilləri (külək, çaylar, yağış suları və s.) nəticəsində atmosferə yayılan bu elementlər dənizlərə yağıntı şəklində düşür.
Mineralların dəniz suyuna qarışmasının digər yolu isə ölən dəniz heyvanları vasitəsilə olur. Dəniz heyvanları öldükdə torpağa qarışıb yenidən dənizə qayıdırlar.
Dəniz suyunun duzluluğu nə üçün getdikcə artmır?
Dəniz suyundakı duzun miqdarında yüz milyon illərdən bəri mühüm dəyişiklik olmayıb. Həll olmuş maddələrin miqdarının zamana və yerə görə dəyişməsi ilə yanaşı, müəyyən elementlərin okeanlarda hər dövrdə eyni faizdə olduğu qəbul edilir. Bu cəhətdən okeanı, lazımi ölçünü sabit saxlamaqla, elementlərin bir tərəfdən suya əlavə edilib digər tərəfdən müntəzəm boşaldıldığı böyük çənə bənzətmək olar. Məsələn, elementlərdən bəziləri qayalarla birləşir, beləliklə, torpaq tərəfindən sorulur və bu proses nəticəsində çöküntüyə çevrilir. Dənizdə yaşayan bitkilər və heyvanlar da bu elementlərdən faydalanırlar. Bu yolla dəniz suyundakı mineralların miqdarı daima sabit qalır. Beləliklə, yer üzündə həyatı davam etdirən qüsursuz müvazinət qorunur.
Göründüyü kimi, hər yerdə hakim olan qüsursuz ölçü dəniz suyundakı duz və başqa elementlərə də aiddir. Unutmaq olmaz ki, bütün bunları müəyyən edən, hər şeyi bir ölçü ilə, müəyyən nizamla yaradan Allah’dır.
Planktonların dünyanın temperaturuna təsiri
Yer üzündə həssas müvazinətlə qurulmuş, ahəngdar sistem var. Yeri həyat üçün əlverişli edən bu sistemdə yaşayan varlıqlar, eyni zamanda, sistemə də fayda verirlər. Hikmətli yaradılışı göstərən bu nizamda bəzi canlıların daha vacib funksiyaları var. Okeanlarda yaşayan və balinaların qidalandığı planktonlar da bunlardan biridir.
Planktonların çoxu dimetil-sulfid adlı kimyəvi maddə hasil edirlər. Bu maddə oksigenlə birləşərək sulfata çevrilir. Sulfatlar okeanın səthindəki su buxarının sıxlaşması üçün nüvə əmələ gətirərək buludları meydana gətirirlər. Bu nüvələr çox böyük olduqlarına görə, yağışa səbəb olmurlar, ancaq buludların günəş şüalarını əks etdirmə və ya sorma dərəcəsinə təsir edirlər. Bu, “albedo” adlanır. Dimetil-sulfid albedonu artırır. Beləcə, buludlar günəş şüalarını əks etdirir, bununla əlaqədar olaraq, torpağa düşən günəş şüaları da azalır. Ona görə, bir çox insanın həyatında bircə dəfə də görmədiyi planktonlar dünyanın çox həssas ekoloji sistemində mühüm yer tuturlar. Rəbbimizin ilhamı ilə hərəkət edən bu mikroskopik canlıların vəsiləsi ilə günəş şüaları torpağa daha az düşür və havanın temperaturu da həyat üçün təhlükəli dərəcədə qalxmır.
R. Əkbərov
XƏBƏR LENTİ
BÜRCLƏR bizə nə vəd edir?-15 noyabr
Palantinlər
Dahi futbolçu karyerasına son qoyub arzusuna qovuşacaq
250-dən çox insanın ölümünə səbəb olan selfi
Aleyna Tilki yenə NARAZIDIR-FOTO
Düzgün pəhriz antidepressantları əvəz edə bilər
"Benim tatlı yalanım" serialı FİNAL edir-SƏBƏB
Bakıda ev qiymətinə mobil nömrələr satılır
Bülent Ersoyun nadir FOTOları
Zərərli vərdişlər
Prezident İlham Əliyev müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırışla bağlı sərəncam imzaladı
6 foks sirri
Demet Akalın və Hadise arasındakı Qalmaqal Böyüdü
Azərbaycanda qış ayında yaz havası
Erməni silahlı bölmələri gecə təxribata əl atdı
Daha sürətli olmaq istəyirsən? Çuğundur ye!
Eda Taşpınarın FOTOsu səs-küy yaratdı
Bilirsinizmi?
Murat Boz böyük qalmaqala son qoydu
Retro geyimlər
Demi Rouz ideal bədəninin sirrini bölüşdü-FOTO
Ən bahalı toy
Yeni ildə qeyri-iş günlərinin sayı
Minsk qrupunun ABŞ-dan olan həmsədri Azərbaycana gəlir
Məşhur ermənidən şok etiraf: "Ermənilər məhv olur, Qarabağdan qaçırlar"
Leyla Əliyeva və Arzu Əliyeva “Bakı Marafonu 2018”-də iştirak ediblər-FOTO
İrəvanın böyük müharibə mesajı
Ramin Bayramlıdan koronavirus testləri ilə bağlı MÜHÜM AÇIQLAMA
Moskvada koronavirusdan ölənlər fərqli formada dəfn ediləcək
Üç gün toy edən modelyer
Engin Altan “Diriliş Ərtoğrul”dan gedir
Yol polisi hansı halda sürücünün vəsiqəsini özündə saxlaya bilər?
Azərbaycanda körpələrə qoyulan Yeni Adların SİYAHISI
İnternetin yaradıcısı və yaranma tarixçəsi
Hilal Altınbilek paylaşımı ilə diqqət çəkdi-FOTO
ÜST-dən korona peyvəndi ilə bağlı SƏRT REAKSİYA
Hava haqqında - 16.10.2013
Serjin Putinə arxadan zərbəsi
Jaguar-dan ilk super universal
Qadına uşaqlıq köçürüldü
Dünyanın ilk “ağıllı” corabı hazırlandı
Bir sözlə 7 min dollar qazanan ulduzlar
Saç tökülməsinin qarşısını alan maska
Avtobuslarda sərnişinlərin ürəyindən olacaq YENİLİK - FOTO
Sobada püreli toyuq (foto resept)
İnternet televiziyalar kabellə yayımlanacaq? - RƏSMİ AÇIQLAMA
İtkin qardaşlar 7 ildən sonra Həcdə görüşdü-VİDEO
Gün var, əsrə bərabər: Ötənləri yada salaq
Bu icadlara inana bilməyəcəksiniz
Qarabağ problemi həll olur
- ŞƏRHLƏR