Atmosfer Yerdə həyatın təminatçısı olmaqla, ultrabənövşəyi şüaları əks etdirir, temperaturu tənzimləyir. Səs və radiodalğaların yayılmasına şərait yaradır. Atmosfer həm də kosmosdan gələn meteoritlərin xeyli hissəsinin birbaşa yer səthinə düşməsinin qarşısını kəsir. Belə ki, onlar qızıb-yanaraq toza çevrilir.
Atmosferin tərkibi mürəkkəbdir və geoloji inkişaf dövründə dəyişikliyə məruz qalıb. Qədim geoloji eralarda atmosferin tərkibində karbonun miqdarı çox, oksigenin miqdarı az olmuşdur. Sonrakı geoloji eralarda sıx bitki örtüyünün yaranması hesabına atmosferin qaz tərkibi dəyişmişdir. Müasir geoloji dövrdə atmosferin tərkibi belədir: 78,08% azot, 20,94% oksigen, 0,93% arqon, 0,03% karbon, 0,02% digər təsirsiz qazlar.
Atmosferin alt sərhədi quru və okean səthi, üst sərhədi təqribən 3000 km-dən götürülür. Atmosfer daxilində aşağıdakı təbəqələr var.
Troposfer: qalınlığı orta enlikdə 10-11 km, ekvator üzərində 16-18 km, qütblər üzərində 8-9 km-dir. Atmosfer kütləsinin 80%-i burada cəmlənmişdir. Əsas atmosfer hadisələri (külək, yağıntı, şimşək) troposferdə baş verir, yüksəkliyə doğru temperatur aşağı düşür.
Stratosfer: troposfer üzərindən 50-55 km hündürlüyədək yerləşir. Hava çox seyrəkdir. 15-20 km hündürlüklər arasında ozon qatı yerləşir. Ozon təbəqəsi ultrabənövşəyi şüaları udur və canlıları onun zərərli təsirindən qoruyur. 20 km-dən başlayaraq yuxarıya doğru temperatur artır.
Mezosfer: 50-80 km hündürlüklər arasında yerləşir. Bu təbəqədə temperatur yenidən azalır.
Termosfer (ionosfer): 80-800 (1000) km arasında yerləşir və atmosferin ən qalın təbəqəsidir. Yüksək temperatura malik olduğu üçün termosfer, qazlar ionlaşmış olduğu üçün ionosfer adlanır.
Ekzosfer: 800 (1000)-3000 km arasındadır, olduqca az sıxlığa malikdir.
Günəş radiasiyası
Günəşdən yer atmosferinə gəlib çatan günəş işığı və istiliyinin məcmusuna daimi Günəş radiasiyası deyilir. Onun 20%-i yer atmosferi tərəfindən əks olunur. 1 sm2 səthə vahid vaxt ərzində (adətən, 1 dəq.) düşən radiasiyanın istilik təsiri Günəş radiasiyasının intensivliyi adlanır və kalori/sm²/dəq. ilə ifadə olunur. Günəşdən Yer səthinə birbaşa gəlib çatan (kölgə verən) şüalar düz radiasiya adlanır. Atmosferdə səpələnən və yer səthinə göy qübbəsinin bütün istiqamətlərindən daxil olan radiasiya səpələnən radiasiya adlanır.
uğun yüksək olduğu ekvatorial və mülayim enliklərdə səpələnən radiasiyanın kəmiyyəti böyük olur. Düz və səpələnən radiasiyanın cəminə ümumi radiasiya deyilir. Ümumi radiasiyanın illik kəmiyyəti ekvatorda 140-150, tropiklərdə 200-220, mülayim enliklərdə 100-140, qütblərdə 30-50, Azərbaycanda 120-160 kkal/sm²/il-ə bərabərdir.
Günəşin düşmə bucağından və yer səthinin xarakterindən asılı olaraq radiasiyanın bir hissəsi əks olunur. Ümumi radiasiyanın bir hissəsi Yer səthi tərəfindən udulur, müəyyən təbii proseslərə sərf olunur (buxarlanma, bitkilərin inkişafı və s.), dəyişilərək (transformasiya olunaraq) yerdə toplanır.
Yer səthindən əks olunan radiasiya albedo adlanır. Ümumi radiasiya ilə əks olunan radiasiyanın fərqi radiasiya balansı adlanır. Radiasiya balansı buzlu qütb zonalarından başqa hər yerdə müsbətdir.
Meteoroloji stansiyalarda havanın elementləri-temperaturu, təzyiqi və rütubəti üzərində müşahidələr aparılır, onlarla bağlı yaranan atmosfer hadisələri öyrənilir.
XƏBƏR LENTİ
Qadin.Net-lilərin 2-ci görüşü (Bakı)
İranlılara ümrə ziyarəti yasaqlandı
Bəzi rayonlarda qaz olmayacaq
Bacarıqlı xanımlar üçün (3)
Samsung Galaxy S8-in yeni versiyası hazırlanır
“Eurovision” qalibi 11 illik xəstəliyindən danışdı
Maradona yenə heyrətləndirdi
Milyarderlərin "AND"-ı nə üçündür?
Bu il manat yenə ucuzlaşacaq
Hadisə evinə girən fanatını bağışlamadı
Sus, düz otur, hamı bizə baxır...
Siz hansı tip anasınız?
Göy soğan piroqu (foto-resept)
Saç düzümləri
Ərzaq qiymətlərində süni artımın qarşısının alınması üçün TƏKLİF
Bakı bir səyyahın dilindən
Rusiyada əhalinin 37 faizi internetdən istifadə etmir
Nevroz və ürək xəstəliklərinin səbəbi
Baxmaqdan doymayacağınız 11 göz makiyajı
Dünya bazarında neftin qiyməti
Kiçik yataq otaqları üçün tövsiyələr
Mənfi və müsbət qüvvələri necə idarə etmək olar?
Leyla Əliyevadan bayram təbriki-FOTO
Google Glass sərnişinlərə xidmət edəcək
Xoşbəxt olmaq üçün düyü yeyin!
Öcalan üçün ilk əfv
File dolması (foto resept)
Plastik boru satışı qadağan edildi
Lukaşenko Belarus konstitusiyasını dəyişdirməyi təklif etdi
Viktoriya sevgi döyməsini sildirdi-FOTO
Ən gözəl afrikalılar
Çox yemək istəyinin qarşısını almaq üçün 3 qayda
Gələn il üçün qlobal soyuma proqnozlaşdırılıb
Məşhur aktrisa da 1 milyon dollar bağışladı
"Məni sancmayan ilan, 1000 il yaşasın"
Təzə BMW-lərdə ağlagəlməz qüsur aşkarlandı
Azərbaycan ordusu düşmənin xüsusi təyinatlı hərbi hissəsini bölmələri ilə birgə məhv etdi - RƏSMİ
Qiyamət bunkeri
Bakıda daha bir yol çökdü
Azərbaycanda pediatr, yoxsa ailə həkimi?
Toy tortları
Dörd mindən çox rus hərbçisi Ermənistan, Rostov və Volqoqradda təlimlərə başladı
Daha bir erməni həyasızlığı
Burma (foto resept)
Ətli blinlər (foto-resept)
Burak Özçivit
Şəkərbura (foto-resept)
Obsidan daşı
Bakı vağzalından hava limanına dəmir yolu çəkiləcək
Təhlükəsizlik kamerasını izləyəndə şoka düşdü - FOTO/VİDEO
- ŞƏRHLƏR