Nyutonun "Principia"sını ("Natural fəlsəfənin riyazi başlanğıcı") 1749-cu ildə fransız dilinə tərcümə edən Emili bununla fizika elminə xidmət etməsi ilə tanınmışdır.
Şatle Markizi Qabrielle Emili 1706-cı ildə Fransada anadan olub. Kral XIV Lüdovikin birinci katibəsi Louis Nikolas le Tonnelier de Breteuilin qızı idi. Atasının mövqeyı həm ailəsinə hörmət qazandırmış, həm də Emilinin həyatı boyunca fransız kübar cəmiyyəti, intellektual şəxslərlə əlaqə qura bilməsinə şərait yaratmışdı.
Emilinin daha kiçik yaşlarından parlaqlığını fərq edən atası qızına təhsillə yanaşı, həmin dövrdə geniş yayılmış atçılıq və qılınc oynatma kimi fiziki fəaliyyətlərlə məşğul olmasına imkan yaratmışdı.
Emili bir az daha böyüdükdən sonra ədəbiyyat və riyaziyyat təhsili alması üçün xüsusi müəllimlər tutulur.
12 yaşına qədər yunan, latın, italyan, alman dillərini mükəmməl öyrənir. Emili sadəcə elm və ədəbiyyat oxumaqla kifayətlənmir, eyni zamanda rəqslə məşğul olur, opera musiqiləri oxuyur və piano çalırdı.
Emili 1725-ci ildə Şatle Markizi Florent-Klaude ilə ailə qurur. Ailənin iki oğlu və bir qızı dünyaya gəlir. Lakin Emili həyat yoldaşı ilə həmin dövrün fransız kübarlığı arasında yayılmış olan davranış dəbinə görə ailə əlaqələrinə son verir və ayrı yaşamaq qərarına gəlir.
Emili 1730-cu ildə 25 yaşındaykən Rikeleu Dükü ilə dostluq etməyə başlayır. Dük Emilinin ədəbiyyata və fəlsəfəyə olan böyük həvəsindən təsirlənir. 1733-cü ildə isə Emili məşhur maarifçi yazar Volter ilə dostlaşır. Volter Emilinin sevgilisi olur. Fransa həyat tərzinə görə evli bir xanımın başqa bir kişini sevməsinə Volter də əhəmiyyət vermirdi. Hətta Volterin siyasi görüşləri səbəbindən Emilinin yoldaşına məxsus evdə qalmasına Emili şərait yaratmışdı. Beləliklə, onlar 15 il müddətində sevgili olurlar. Deyilənə görə, böyük bir sevgi yaşadılar və bu sevgidə fiziki yaxınlıqdan çox bir-birilərinin zəkalarından təsirlənmə var imiş.
Birlikdə olduqları müddətdə fizika və riyaziyyat kitabları yayımlayırlar, bundan əlavə, 21.000 kitablıq bir kolleksiya toplayırlar. Həmin dövr üçün bu kolleksiya bir çox Avropa universitetlərinin kitabxanalarından daha böyük idi. Volter Emiliyə sonsuz bir heyranlıqla aşiq olmuşdu. Amma buna baxmayaraq, Volter bir məktubunda Emilinin "qadın olmaqdan başqa bir qüsüru olmayan böyük insan olduğunu" söyləmişdir (Yəqin burda da qadınlar üzərində kişi hegemonluğu fikri Volterin ülvi hisslərini müəyyən zamanlarda boğmağa məcbur edib)
Emili son aşiqindən hamilə qalır. Doğuşdan sonra yüksək hərarət səbəbindən körpəsi ilə birlikdə 43 yaşında dünyasını dəyişir.
O zamankı fransız cəmiyyətinin qadınlar üzərindəki təzyiqi səbəbindən bir çox qadınlar təhsilsiz qalsalar da, Emili atasının dəstəyi ilə bu təzyiqlərin öhdəsindən gələrək təhsil əksikliklərini tamamlaya bilmişdi.
Emilinin üç uşağı olduqda belə onların məsuliyyətini unutmayaraq sonradan yenə də bilik və xəyallarının ardınca getməkdə davam etməyə qərar vermişdi. 1737-ci ildə işığın təbiəti ilə əlaqəli infraqırmızı şüa dediyimiz faktla bağlı məqalə yayımlayır. 1738-ci ildə Volter və Emili birgə çalışmalarının nəticəsini - "Nyuton fəlsəfəsinin elementləri" adlı əsəri nəşr etdirirlər. Bu ortaq çalışmadan sonra Volter xüsusilə fizika sahəsində Emilinin yüksək intellektual qabiliyyəti ilə tanış olur. Kitabın nəşrindən 10 il sonra Volter bunları söyləyirdi: "Mən səndən öyrənməyə vərdiş etmişdim, ancaq sən təqib edə bilməyəcəyim bir yerə çatdın".
İki il sonra - 1740-cı ildə Emili "Fizika dərsləri" adlı əsərini yayımladı. Bu kitabında zamanının böyük düşüncə sahibləri Leybniz, hollandiyalı Qravesande və ingilis Nyuton kimi filosof və riyaziyyatçıların qarışıq düşüncələrini əlaqələndirməyə çalışıb. O, hərəkət edən bir cismin enerjisinin daha əvvəl fərz edildiyi kimi cismin sürəti ilə deyil, sürətinin kvadratı ilə mütənasib olduğunu göstərmişdi.
Həyatının son ilində əsas kitabı kimi görülən Nyutonun "Natural fəlsəfənin riyazi başlanğıcı" adlı əsərinin fransız dilinə tərcüməsi və əsər üzərindəki şərhləri yayımlandı.
Şatle Emili həm də maarifçiliyin təməl simalarından biri kimi görülməkdədir. Əsərləri yeni fizikanın, riyaziyyatın və zamanının ümumi fəlsəfəsinin yayılmasına kömək etmişdir. O əlavə olaraq, enerjinin qorunması və infraqırmızı şüa kimi bir çox əhəmiyyətli anlayışın kəşf və inkişaf etdirilməsinə qatılmışdı.
Dövrünün ən böyük intellektuallarından hörmət görsə də, yenə də cinsiyyəti üzündən bəzi kişi alimlərin lağedici sözləri ilə qarşılaşmışdı. Alman filosofu İmmanuel Kant Emilinin bilikli olmasına heyran idi, amma "Şatle Markizi kimi mexanika üzrə bu qədər məlumatlı bir qadının saqqalı da ola bilər" demişdi. Emili isə hər kəsə özünü cinsiyyətinə görə deyil, üstünlüklərinə, qabiliyyətinə görə dəyərləndirməsini tövsiyyə edirdi.
XƏBƏR LENTİ
Ciyərli rulet-pizza (foto resept)
91 yaşında İnstaqram fenomenidir - FOTO
Tarkan xanımına qadağa qoydu-SƏBƏB
Aslı 19 il əvvəlin FOTOsunu paylaşdı
Dişə zərərli qidalar
Əncirli keks (foto resept)
Məmməd Əmin Rəsulzadənin şəklinin üstü açıldı
Zövqlü üzük modelləri
Məhərrəm ayı başladı
Göygöldə zəlzələ olub
“Telegram”da videozəng funksiyası təqdim olundu
Peşə məktəblərinin tələbələri maaş alacaqlar
Botoksdan daha təsirli maska
Ohanyan Azərbaycana gəlib
Şahzadə ilə evlənən aktrisanın ilk TOY FOTOLARI - CANLI
Stəkanlar üçün hörmələr
Əfqanıstanda prezident seçkilərinin ilkin nəticələri açıqlandı
Vilayət Eyvazovdan yeni TƏYİNAT
Koronavirusdan sağalan insanlar başqalarını yoluxdura bilərlər?
Heydər Əliyev adına Ali Hərbi Məktəbinə yeni rəis təyin olundu
Selfi xanımların burnunu BÖYÜDÜR -FOTO
Leyla Əliyeva internat məktəblərində - FOTO
Ehtiras
Cennifer Lopez ana olmağa hazırlaşır
Bakı-Məşhəd aviareysinin açılması üçün şərtlər açıqlandı
Şlyapalar
"Çukur" final edir-SƏBƏB
Hüseyn Ərəblinski
Qanunda övladlığa götürmə ilə bağlı yeniliklər olacaq
Çağatay daha bir seriala çəkiləcək
Emin Ağalarov İlham Əliyevi təbrik etdi - FOTO
Bayramlar gəlir: neçə gün evdəyik?
Məktəblərdə koronavirusla bağlı bugünkü vəziyyət açıqlandı - CƏDVƏL
Paytaxtın mərkəzindəki yol 3 gün bağlı olacaq
Fotoşəkillərdə effektli çıxmanın yolları
Bu yollarda ehtiyatlı olun!
Düşmən ordunun böyük sirri
75 yaşlı ulduzun geyim tərzi TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ-FOTO
Adriana Lima artıq çəkisi ilə diqqət çəkib-FOTO
"Dilə gərək qulluq edəsən. Seçəsən, təmizləyəsən"
Yol polisinə silah veriləcəkmi?
Avropalı bayrama nə qədər xərcləyir?
“Mall”ların fəaliyyəti bu tarixdən bərpa olunur
Karantin postları yenidən qurulur
"Kişi və qadın" tamaşası Qazaxda
Buğra Gülsoy yenidən evlənir-FOTO
DİN-dən “WhatsApp”da yayılan səs yazısı ilə bağlı AÇIQLAMA
Azərbaycanda meşələr niyə yanır?
Əlavə pul qazanmaq istəyən müəllimlərə ŞAD XƏBƏR
Kanas gölündə "Loxness" əjdahası görüldü -VİDEO
- ŞƏRHLƏR