Dinlərin özü yaxşılıqdır
İnsanı qəflətə salan və özünü aldatmasına səbəb olan digər bir xəta isə qəlb təmizliyi iddiasına bənzər şəkildə tarix boyunca gələn bütün dini buyruqların yaxşılıq olması ilə dayazlaşdırılmasıdır. Bu cür iddiada olan adamlar özlərini olduqları vəziyyətə o qədər inandırıblar ki, Quranı bilməsəniz, qurduqları cümlələri ayə zənn edərsiniz. Məgər "Bütün dinlərin əsası yaxşı bir insan olmaq deyilmi?", "Allahın qulundan gözlədiyi şey yaxşı bir insan olmasıdır" şəklində qurulmuş cümlələrdə dinin yaxşılıqla bərabər tutulmasını görürük. Şübhə yoxdur ki, xeyirli və yaxşı bir qul olmaq Quran ayələrində ifadə edilmişdir. Ancaq burda da diqqət edilməsi lazım olan şey "yaxşılıq" və ya "yaxşı insan" məfhumunun kim tərəfindən və necə doldurulmasıdır. Bu kəlmələrin məzmununun Quran əsaslarına görə qərarlaşması bir cür, insanların fərdi qəbul və anlayışlarının doğrulanmasıyla şəkillənmə isə ortaya bir başqa cür anlayış çıxarır.
Yaxşılığın nə olması tarixin başlanğıcından bu tərəfə mübahisəli bir mövzudur. Ən çox yayılmış və qəbul edilən təriflərdən biri özümüzə etmək istəmədiyimiz şeyləri başqasına da etməmək; yəni daxilində yetişdiyimiz cəmiyyətin bizə öyrətdiyinin işığında, cəmiyyətin bizdən gözlədiklərinə uyğun davranmaqdır. Bəs yaxşı, bizə sadəcə sosial sferamızı təmin edən cəmiyyətimizin "yaxşı" dediklərinə diqqət edərək bu qəbulları Allahın "yaxşı"-larından üstün tutmaq, ya da bu "yaxşı"-ları müəyyən edərkən Allahın buyruqlarını nəzərə almamaq nə qədər məntiqlidir? Göyləri, yeri və insanları yaradanın bizə nəsihət etdiyi "yaxşı"-lara yaxşı demək lazımdır, yoxsa cəmiyyətimizin bizə öyrətdiyi keçici sosial qaydalara? Həyatımızdakı yaxşılıq anlayışının hakimi ətrafımızda gördüyümüz aciz insanlar olmalıdır, ya hamımızı yaradan Allah? Həqiqətən də bəzi insanlar yaxşılıq etməyi sevən, kimsəyə pisliyi toxunmayan, onu-bunun arxasınca qeybət etməyən, xeyir işlərində məsuliyyət daşıyan insanlar ola bilərlər. Ancaq insan bilməlidir ki, bütün bu sayılanlar və bənzərləri onsuz da Allaha inandığını ifadə edən insanlarda olması lazım olan, dini buyruqlara uyğun olan təbii davranışlardır. Din sadəcə qəlb təmizliyi və yaxşılıqlardan ibarət deyildir. Siz öz anlayışlarınız ilə dini müxtəlif hissələrə ayırır və etmək istədiyiniz qismini əsas alaraq qalanını yox sayarsınız, böyük bir bütünü bir parça hesab edərsiniz. Bəzi insanların etdiyi pis davranışlar zamanı "Əslində yaxşı biriyəm, amma nəfsimə, əsəblərimə qalib gələ bilmirəm", - dediklərini eşitmisiniz. Dolayısı ilə kimsə özünə pis deyib, bu cür qiymət verməz. Quran ayələri yaxşılığın ancaq Allah tərəfindən ortaya qoyulan əsaslara cavab verməsi halında doğru olduğunu bildirir. Yaxşılıq anlayışını Allahın digər əmr və qadağalarından ayıraraq dəyərləndirmək düzgün deyil. Ayələr Allahın insanlığa elçi olaraq göndərdiyi peyğəmbərlərinə yaxşılıqlarla birlikdə əmr etdiyi bəzi şeyləri bu şəkildə ifadə edir:
Biz Öz hökmümüzlə onları doğru yolu göstərən rəhbərlər etdik. Onlara xeyirli işlər görməyi, namaz qılmağı və zəkat verməyi vəhy etdik. Onlar yalnız Bizə ibadət edirdilər. (Ənbiya surəsi, 73)
Yer üzündə yaşayan müxtəlif millətlərin olduğu və hamısının da özlərinə görə ənənəvi inanclara sahib olduqları bir həqiqətdir. Bütün bu millətlər üçün bir nöqtədə birləşən bütün yaxşılıqların qəbul edilməsi mümkündür. Lakin xırda təfərrüatına gəldikcə eyni zamanda bir-birinə daban-dabana zidd yaxşılıq və pisliklərin qəbulunu da görürük. Məsələn, ailə daxili nigah ümumi olaraq pis bir əməl kimi bilinsə də, bəzi cəmiyyətlərdə bu davranışın yaxşı və təbii bir proses kimi dəyərləndirilməsini görə bilərik. Dolayısı ilə yaxşılıq və pislik anlayışlarının həqiqi mənası İlahidən gələn buyruqlardadır. Yoxsa "Bütün dinlərin əsası yaxşı insan olmaqdır", deyərək dini məsuliyyətdən qurtulmaq mümkün deyil. Dini məsuliyyətlər yerinə yetirilmədən edilən bir yaxşılıq varsa və bu yaxşılıq həqiqətən Allah rizası üçün edilmişdirsə, onu təqdir edəcək olan Allahdır. Ancaq bu halda da insanın dini məsuliyyətdən qaçışı olmamalıdır. Ayələrdə ibadətsiz yaxşılıq edilməsi belə ifadə edilmişdir:
Yaxşı əməl üzünüzü məşriqə və məğribə tərəf çevirməyiniz deyildir. Lakin yaxşı əməl (sahibləri) Allaha, Axirət gününə, mələklərə, kitablara, peyğəmbərlərə iman gətirən, sevdiyi malı qohum-əqrəbaya, yetimlərə, kasıblara, müsafirlərə, dilənənlərə və kölələrin azad edilməsinə sərf edən, namaz qılıb zəkat verən, əhd bağladıqda əhdlərini yerinə yetirən, sıxıntı və xəstəlik üz verdikdə, habelə döyüşdə səbr edən şəxslərdir. Onlar imanlarında doğru olanlardır. Müttəqi olanlar da elə məhz onlardır. (Bəqərə surəsi, 177)
Yenə təkbaşına inanmaq və ibadət etmək də Quranda diqqət çəkilən inanan profili üçün kifayət deyil. İnananlar ibadətdə könüldən və təmiz olduqları kimi eyni zamanda xeyrə və barış istiqamətindəki işlərə də elə olmalıdırıar. İnanmaq və xeyirli işlər görmək bir çox ayədə bir yerdə göstərilən və təriflənərək əhəmiyyətinə diqqət çəkilən xüsusiyyətlərdir.
Allah iman gətirib saleh əməllər edənlərə vəd etmişdir ki, onlar üçün bağışlanma və böyük mükafat vardır. (Maidə surəsi, 9)
Bununla birlikdə dinlərin yaxşılıqla bir tutulması mövzusunda daha təhlükəli olan bir anlayış vardır ki, bu da haqq dinlər ilə Uzaq Şərq inanclarının eyni şəkildə yaxşılığı nəsihət edən inancla bağlı hərəkətlərinin bir görülməsidir. Buddizm, Hinduizm və s. bənzər təlimlərin də hədəfini insanın mənəvi tələbatını inkişaf etdirmək, yetişdirmək və varlığa məna qazandırmağa kömək etmək şəklində şərh edən insanlar "təsəvvüf" başlığı altında sevgi, qardaşlıq, qarşılıqlı anlayış ifadələri içində bütün dinlərdən meydana gələn bir sintez yoluna getməyə çalışmaqdadırlar. Həqiqi din insan yaradılışına ən uyğun sistemdir. Onu başqa inanclarla qarışdırmaq, dini özündən uzaqlaşdırmaq bir mənada qaydalarını sulandırmaqdan başqa bir şey deyildir. Bu səbəbdən insan bu mövzuda da özünü aldatmamalı və yaxşılıq anlayışını dini buyruqlardan ayırmamalıdır.
Emre Dorman "Dini mövzularda özünü aldatmağın 40 yolu"
Tərcümə: Ceylan Mumoğlu
XƏBƏR LENTİ
166-cı əməliyyata girmək istədi - aldığı cavabdan şoka düşdü
Blatter getdi, çempionatı Rusiyadan almaq istəyirlər
Müdafiə Nazirliyindən düşmənin yaydığı növbəti yalana SƏRT REAKSİYA
Ərəbistanda İNANILMAZ QƏRAR
Qubalılar axar suya səməni atdılar
AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasına daxil olan yeni ədəbiyyatların sərgisi keçirilir
Şeymadan yeni FOTO
Dünyanın 10 ən nüfuzlu İT iş adamı
Nyu-Yorkda sutka ərzində 4,8 min nəfər koronavirusa yoluxub
Dəbli kişi kostyumları
Azərbaycanda koksaki virusu yayılıb? - RƏSMİ AÇIQLAMA
Bakıda tələbə qız qaçırıldı
Azərbaycanlı məşqçinin son şansı
Türkiyə Avropaya şərt qoydu
İmkan verin, bir az da yatım...
Bakı metropoliteni bu tarixdə işləməyəcək - RƏSMİ
Rus dili dərs-14
İrem Derici sarışın oldu - FOTO
Dənizə getmək üçün son iki gün - VİDEO
Dəniz Çakır yeni imicdə-FOTO
Bu gün həzrət Əlinin şəhadət günüdür
Uşaqlarda "2 yaş sindromu" nədir?
6 dəqiqə çəkdi, ana oldu
Dişləri də ağardan süd pəhrizi
Kraliça İlham Əliyevə məktub göndərib
Pensiyalar artıb - Nazirdən AÇIQLAMA
"Aslan Kral" cizgi filmindən 500 milyonluq gəlir
Xərçəng xəstələrinə ümid verən xəbər
Novruz inancları
Böyük ailədə böyüyən uşaqların qazancı
16 milyon illik bitki aşkar edilib
"YouTube"da uşaqlar üçün təhkükəli videolar yayılıb - Valideynlərə xəbərdarlıq!
Qapalı idman müəssisələrinin fəaliyyəti bərpa edilir? - AÇIQLAMA
Uşaqların riyazi aləmi və barmaq oyunları
İndiyə qədər minə yaxın şəxs koronavirus barədə yalan məlumatların qurbanı olub
Cennifer Lopezin 10 illik sevgilisi öldü-FOTO
Ermənilər daha bir tarixi məscidimizi tövləyə çevirdi, nazir müavini dünyaya çağırış etdi
Günün qoroskopu: Şəfqətinizi əsirgəməyin
Azərbaycanda daha 27 nəfər koronavirusdan öldü: 685 yeni yoluxma
Plastik qablar sağlamlığınıza zərərlidir
Azərbaycanda maraqlı fləşmob
Göbələkli şuba salatı (foto resept)
Passiv həyat tərzinin beyinə zərəri
Diş ağrısına təbii üsulla sakitləşdirici
100 yaşlı nənə rekord qırdı
"Christian Dior"dan yeni kolleksiya - FOTO
Azərbaycan müşahidəçiləri Türkiyədə HHQ təlimlərində iştirak edəcəklər
Kosmosda sərvət tapıldı-FOTO
Məktəblərdə qış tətilinin VAXTI açıqlanıb
Ölkədə bahalaşan və ucuzlaşan məhsulların SİYAHISI
- ŞƏRHLƏR