Aldığımız qərarlarda iradəmizə nə dərəcə hakim ola bilirik? Biz beynimizi istiqamətləndiririk, yoxsa beynimiz bizi?
Düşüncəmizə kömək etmək üçün mövzuya filosof Philippa Foot və Judith Jarvisin ortaya qoyduğu "vaqon problemi" (trolley dilemma) ilə baxmağa çalışaq.
Bir qatar yolunun yaxınlığındasınız. Birdən bir gurultu sizi səksəndirir. İçində sürücüsünün olmadığı bir vaqonun qatar yolu boyunca sürətlə irəlilədiyini görürsünüz. İrəlidə qatar yolunda beş işçi gələn qatara üzü dönük işləyirlər. Şəhərin gurultusu səbəbindən işçiləri çağırıb onları xəbərdar etmək imkanınız yoxdur, onların vaqon altında qalacaqları qətidir. Həmin vaxt yaxınlığınızda vaqonu digər reysə keçirəcək qolun olduğunu görürsünüz. Əgər qolu çəkə bilsəniz, vaqon yolunu dəyişib digər reysə keçəcək və işçilər xilas olacaqlar. Birdən diqqət edirsiz ki , vaqon yolunu dəyişib getdiyi reysdə də gələn vaqondan xəbərsiz bir işçi işləyir və onu da xəbərdar etmək imkanınız yoxdur.
Bu vəziyyətdə iki seçimdən birini etməlisiniz. Ya vaqonu digər reysə keçirəcək qolu çəkməyəcəksiniz və beləcə, reyslər üzərində işləyən beş işçinin vaqon altında qalaraq ölməsinə əngəl olmayacaqsınız, ya da qolu çəkərək vaqonu digər reysə keçirməklə beş insanın həyatını xilas etmək uğruna bir insanın həyatını fəda edəcəksiniz. Hansını seçərdiniz?
Ssenarini burada sonlandırmayıb davam edək. Bu dəfə də altından qatar yolu keçən körpünün üstündəsiniz. Yanınızda heç tanımadığınız kök bir adam var. Yenə ssenarimizə uyğun olaraq içində sürücüsü olmayan bir vaqonun gəldiyini görürsünüz və yenə də gələn vaqondan xəbərsiz beş işçi qatar yolunda işləyirlər. İşçiləri gələn təhlükədən xəbərdar etmək imkansızdır. Ancaq beş adamı təhlükədən qorumaq üçün bir imkanınız var. Əgər tanımadığınız kök adamı körpüdən itələyib aşağı atsanız, reyslər üzərinə düşəcək və beləcə, gələn vaqonun yolunu kəsib beş insanın həyatı qurtarılacaq.
Ssenarinin ikinci vəziyyətində nə edərdiniz? Adamı aşağı atıb beş insanı xilas etməyi seçərdiniz, yoxsa vaqonun keçib getməsini və beş insanın ölməsini istərdiniz?
Əslində hər iki ssenaridə beş insanı qurtarıb bir insanı fəda etmək sizin əlinizdə olduğu və eyni nəticə alındığı halda, iki ssenaridə niyə fərqli hərəkət edirik?
Bu ssenari Bostondakı Harvard Universitetində Marc Hauser tərəfindən 300 mindən çox insanla test edilmiş, birinci ssenaridə insanların çoxu beş insanı qurtarmaq üçün bir insanı fəda edərək qolu çəkərkən, ikinci ssenaridə insanların demək olar ki, çoxu bir insanı vaqonun altına atmaqdan çəkinmişlər, yəni beş insanın ölümünü seyr etmişlər. İkinci ssenaridə yalnız hər altı adamdan biri adamı vaqonun altına atmağı düşünmüşdür.
Ssenari Amerikadan Çinə qədər anlayacaq hər yaş qrupuna, kişi və qadına, tələbəyə, akademikə, işçiyə, inanclı və inancsıza test edilib və hər dəfə də nəticə eyni olub. Buradakı qərar mexanizmi bir insanın ölmündən özmüzü aktiv və ya passiv olaraq nə dərəcədə günahkar tutacağımız ilə bağlıdır.
Ardı var...
XƏBƏR LENTİ
"Hörümçək" qadın 8-ci mərtəbəyə dırmaşdı-FOTO
Aforizmlər
Türkiyə XİN məşhur aparıcıdan yardım istədi
Həyatın hər dəqiqəsinin qədrini bilməliyik
Hiperaktiv uşaqla necə davranmalı?
Ölkədə sənədsiz ev qalmayacaq
Lavanda yağının faydaları
10 Yaşında ana oldu
Elvis Preslinin alt paltarı hərraca çıxarılacaq - FOTO
Bədənimizi möhkəmləndirək
Tarkandan “Evdəqal” paylaşımı - FOTO
Övladı olmayan ailələrə XOŞ XƏBƏR
Dövlət Xidməti ordu üçün xüsusi ixtisaslı kadrlar hazırlayacaq
Günün ulduz falı - 07.08.2013
Reklamlar uşaqlara mənfi təsir edir
Yeni doğulan körpə necə qidalanmalıdır
10 milyonluq rəsm 100 ildən sonra üzə çıxdı
Hilal Altınbilek paylaşımı ilə diqqət çəkdi-FOTO
Qızıl niyə bahalaşır?
Ebru Gündeş Bakıda konsert verəcək
Fahriye Evcen qalmaqallı FOTOsu haqqında
Gülməli şəkillər
Aprel döyüşləri təkrarlanacaq?
Qarpız mürəbbəsi (foto-resept)
Azərbaycan tarixindən yüz şəxsiyyət-81
Statistika göstərir ki...
Çox yaşamağın sirri
Pendirli-kəsmikli piroq (foto resept)
Rəngarəng corab modelləri
Lənkəranın demoqrafik vəziyyəti açıqlandı
Meryem Üzerlinin şəklini cinayət xəbərində istifadə etdilər-FOTO
Uşaqlarınıza ingilis dilini öyrətməyə hazırsınızmı?
Azərbaycanın Gürcüstandakı səfirliyində səsvermə başlayıb
İyulun 1-dək beynəlxalq uçuşlar qadağandır - RƏSMİ
Schuizu balıq (foto resept)
Beren Saat 34 dərəcə istidə...-FOTO
Prezident əsgərlərə hədik payladı
"Meymun adam" rekord vurdu
“WhatsApp”da qoşa mavi xəttə son
Fransız dili-Dərs 9
Kayli Cenner bu dəfə də GÜNDƏM oldu-FOTO
Günün qoroskopu: yaxşıca düşünüb-daşının
“O səs Türkiyə”nin yeni münsifi bəlli oldu
BÜRCLƏR bizə nə vəd edir?-21 İyul
Günəşdə qəfil qasırğa
Sabunçu rayonunda “ASAN xidmət” mərkəzi fəaliyyətə başlayıb
Günün ulduz falı - 26.01.2014
Azərbaycanda İLK: Yalnız turistlər üçün hər yerdə internet imkanı yaradıldı
Hava haqqında
Sərt qış günlərində sağlamlığımızı necə qoruyaq?
- ŞƏRHLƏR