Mətnin görmə ilə qavranılması
Məşhur türk şairi Nazim Hikmət öz əsərləridən birində yazırdı: "Oxu görməni, eşitmə, iybilmə və təfəkkürü birləşdirən bir şeydir". Oxu prosesinin bir tərifini də müxbir üzvü V.P.Zinçenko elmi konfransda çıxarışlarından birində təklif edib. O deyib: "Elə insanlar var ki, qulaqları ilə oxuyurlar. Bu, cox ləng və qeyri-məhsuldar oxudur. Əksər insanlar gözləri ilə oxuyur və öz qavrayışlarının bu imkanlarını məhdudlaşdırırlar. Əsl incəsənət "burunla" oxunu tələb edir. Bu heç də hərfi mənada burunu sətirlər boyu gəzdirmək demək deyil. Bu cür oxu özünəməxsus "hissiyyat"-dan istifadə edilməsini tələb edir, bu zaman isə mətndə ani olaraq, daha doğrusu, bir göz qırpımında informativ bloklar tanınır və emal edilir.
Bu hissənin əvvəlində sətirləri sitat gətirilən türk şairi və Sovet alimi öz fikirlərini fərqli şəkildə ifadə edib. Bu fikirlərin dominantası da bu müddəa ola bilər: sürətli oxu texnikasının mənimsənilməsi ayrı-ayrı analizatorların, insanın psixi və neyro-fizioloji funksiyalarının məşqindən daha artıq bir şey tələb edir. Görünür, burada əsas şey oxu ilə əlaqəli olan bütün məqsədlər kompleksinin keyfiyyətcə yeni bir səviyyədə yerinə yetirilməsini təmin edən bütün orqanizmin inteqrasiya fəaliyyətinin formalaşdırılmasıdır. Kitabın yekun bölmələri, təlim kompleksinin sonuncu söhbətləri də məhz buna həsr olunub.
Görmə qavrayışının öyrənilməsi tarixinin böyük olmasına baxmayaraq, elm bu gün də hələ onun bütün sirlərini tapmayıb. İnsan onu əhatə edən bütün aləmdən aldığı informasiyanın 90%-ni görmə sayəsində əldə edir. Lakın hesab edirlər ki, insanlar hec də həmişə görmədən effektiv şəkildə istifadə etmirlər. Görmə proseslərini tədqiq edən mütəxəssislərin fikri bir şeydə yekdildir ki, gözlər irəli çıxarılmış beyindir.
Bəs mətnin qavranılması və beyinə ötürülməsi necə başa düşülür? Bunu iki əsas mərhələyə ayırmaq olar: Mətnin gözlərinin ilkin qavranılması və onun emalı.
Araşdırmalar göstərib ki, oxu zamanı insanın gözləri iki vəziyyətdən yalnız birində olur: təsbit (dayanma) və ya təsbit nöqtələrinin növbələşməsi (hərəkət). Mətnin qavranılması yalnız ya dayanma, ya da gözlərin təsbiti anında baş verir. İnsan gözünün gün ərzində etdiyi 100 min təsbitin böyük bir hissəsi informativ, yəni məhsuldar deyil. Görmə təsbiti öz müddətinə görə çox dəyişkəndir və əhəmiyyətli dərəcədə müşahidə obyektindən və müşahidəçi nöqteyi–nəzərindən dəyərli olmağından asılıdır. Hesablamalara görə, oxucunun gözləri bir saat ərzində 57 dəqiqə nisbi sakitlikdə olurr-mətnə baxır. Təbii ki, belə şəraitdə informasiyanın emalının sürəti dayanma anında hansı miqdarda informasiyanın qavranacağından asılı olur. Beləliklə də, oxunun sürətinin artırılması-oxu zamanı gözlərin dayandığı bir zaman vahidi çərçivəsində böyük həcmdə informasiyanı qavramaq qabiliyyətinin yüksəldilməsidir.
İnsan, adətən, oxu zamanı gözlərin hərəkətini dərk etmir. Bunun səbələrindən biri dərkedilən, ixtiyari olaraq idarə edilən əks əlaqənin olmamasıdır ki, bu əlaqə də gözlərin mikrohərəkətləri barədə məlumatların beyinə ötürüləcəyi vasitə olacaqdı. İnsan öz baxışının istiqamətini yalnız müşahidə olunan obyektlərin vəziyyətinə əsasən və bəzi digər amillərin, məsələn, başın çevrilməsi, yaxud əyilməsi kimi amillərin təsiri altında bilir. Yenə də gözlərin qeyri-iradi hərəkətlərin görmə qavrayışında böyük rol oynayır. İnsanın görmə sistemində baş verən proseslər kompleksini qiymətləndirərkən tədqiqatçılar əbəs yerə belə qeyd etmirlər: "Biz çox vaxt baxdığımızı bilənə kimi nə gördüyümüzü bilmirik".
Gözlərin mikrohərəkətlərinin üç növü var: dreyf mərkəzdən olan (dalğalı xətlər), geriyə mərkəzə olan cəld sıçrayışlarla (düz kəsiklər), əsas dreyfin üstünə qoyulan yüksək tezlikli. Bütün bu hərəkətlərin amplitudası çox azdır. Gözün torlu qişasının mərkəzi çuxurunun diametri cəmi 0,05 mm təşkil edir. Buradan da oxu texnikasının təkmilləşdirilməsi üçün əhəmiyyətli olan mühüm bir nəticə çıxır: Sürətlə oxuyan insanla ləng oxuyan insan arasındakı fərq onların gözlərinin hərəkət sürətində deyil, oxucunun təsbit anında qavradığı materialın kəmiyyətindədir.
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
Balıq bazarının mövcud durumu
Ölmədiyini sübut edə bilmədi
Evlilikdə seçim və münasibətlər
Telefonunuzu açıq tutun, polis sizə yazacaq
Kabak qızartması (foto resept)
Banklar dollar kreditlərində bizi necə aldadır?
İnsan üzlü buzov doğuldu-FOTO
Ən kasıb ölkələr açıqlandı
Azərbaycan Ordusunun Şuşanı atəşə tutması xəbəri düşmənin növbəti yalanıdır - RƏSMİ
Günün ulduz falı
Dünyaca məşhur idmançı ağır infeksiyaya yoluxdu
Oğurlanan 6 milyonluq unitaz
Pomidor şorbası (foto resept)
Qocalmağa başlamışıq
Könüllü işləmək istəyənlərin nəzərinə
İdeal bayram süfrəsi
Beyonce və Cey Zi 4 milıyonluq saatla diqqət çəkdilər_FOTO
Kökəlmədən yeyə biləcəyiniz 4 ərzaq
Gəncənin 4 saylı tam orta məktəbi "İlin ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi" seçilib
Günün qoroskopu: mühüm məsələlərin həlli üçün yaxşı fondur
Azərbaycanda sutka ərzində daha dörd nəfər koronavirusdan öldü: 331 yeni yoluxma
Azərbaycan ordusunun Kəlbəcərə daxil olması “Haber Global”da - VİDEO
Məşhur oyunlara qadağa qoyuldu
Kibritdən hazırlanan əşyalar
Neon rəngli çanta və ayaqqabılar
Dünyanın ən bahalı atı-FOTO
Həm düşünək, həm gülək
Məşhur aktyor AÇIQLAMA VERDİ-FOTO
"Qalatasaray" darmadağın oldu, "Real" 1/8 finalda
Azərbaycanda daha iki nəfər koronavirusdan öldü: 149 yeni yoluxma - RƏSMİ
Dünyanın ən böyük teleskopu
Yapon qadınlarının arıq olmasının sirri
Qışda artıq çəki probleminin həlli
Bavariya mətbəxindən sobada toyuq (foto resept)
Natavan: "Qürura görə sevgidən vaz keçməyin"
13 yaşlı idmançımız beynəlxalq turnirdə birinci oldu
Azərbaycanda ən çox qar yağan yer açıqlandı
Buraxılış imtahanın keçiriləcəyi şəhər və rayonların adları açıqlandı - SİYAHI
Çağatay Ulusoy koronavirusdan belə qorunur - FOTO
İnstagram fenomeni sərvət toplayır-FOTO
“Dərsdən sonra” teleproqramına start verilir
Qocalmağın qarşısını alan pəhriz
Evlərə "kupça"nı necə almaq olar?
Nəqliyyat Nazirliyi sürücülərə çağırış etdi
Məleykə Abbaszadə valideynlərə və abituriyentlərə xəbərdarlıq etdi: ehtiyatlı olun!
Smartfonun batareyası çox qızırsa, nələrə fikir vermək lazımdır?
“Fikri oxuyan” qurğu yaradıldı - VİDEO
Qadın paxıllığı
Maraqlı əşyalar və dekorasiyalar
2020-ci ilin sağlamlıq QOROSKOPU
- ŞƏRHLƏR