1939-ci ildə həyata keçirilən bu təcrübədə 22 yetim qalmış uşaqdan istifadə edildi. Bunlardan 10 nəfəri danışma problemi olan və kəkələyənlər olaraq təyin edilmişdi. Uşaqlar bərabər olaraq 2 qrupa ayrıldı. Bir qrupun danışma terapisti uşaqlarda gördüyü inkişaf və axıcı danışma vəziyyətində onları mükafatlandıran davranışların göstərdiyi "müsbət" müalicə tətbiq etdi, digər danışma terapisti isə ən kiçik bir səhvdən belə uşaqları açıq şəkildə cəzalandırdığı bir üsulu tətbiq etdi. Nəticə göstərdi ki, mənfi davranılan uşaqlar psixoloji cəhətdən çox ağır zədə aldılar. Ancaq bundan da pisi o oldu ki, müalicədən əvvəl danışma problemi olmayan uşaqlarda da nitqlərində problemlər oldu. 2007-ci ildə yetim qalmış bu uşaqlardan altısı məruz qaldıqları bu vəziyyət qarşısında 925.000 Amerika dolları miqdarında təzminat aldılar.
CIA 50 və 60-cı illərdə MK-Ultra layihəsi çərçivəsində zehin və psixologiya idarəsi ilə əlaqədar bir çox etikadan kənar təcrübə etdi. Teodor Kaçinski digər adıyla Unabomberun CIA-nın narahatedici təcrübələrinə məruz qaldığı və bu təcrübələrin onda zehni pozğunluğa gətirib çıxarmış ola biləcəyi qeyd edildi. Başqa bir hadisədə də, Amerika ordusu bioloji silahlar mütəxəssisi Frank Olsona LSD tətbiq olundu və bu tətbiqin şüurunda böhrana yol açaraq axtarışını bütün dünyaya tanıtmaq istəyinin səbəb olduğu düşünüldü. Olsonun bir cinayətə qurban getdiyi ilə əlaqədar güclü dəlillər olmasına baxmayaraq, qaldığı otelin 13-cü mərtəbəsindən tullanaraq intihar etdiyi deyildi və təcrübələrdə uzun müddət ortaya çıxmış ola biləcək psixoloji zərərlərdən heç danışılmadı.
Homoseksuallıqdan soyutma müalicəsi (1960)
1960-cı illərdə hormoseksualizm zehni bir xəstəlik olaraq tanınırdı. Eyni cinsdən bir-birlərinə cinsi olaraq cazibədar gələn insanların öz-özlərini yaxşılaşdırmanın yolunu tapmaq üçün könüllülər axtarılırdı. Təcrübədə iştirak edənlərə homoseksual görünüşlər ilə qoşalaşmış elektrik şoku verilərək və infeksiya yolu ilə mədə bulantısına gətirib çıxaran iyrənmə müalicəsi kimi təcrübələr həyata keçirirdilər. Buradakı əsas məqsəd xəstə olduğu düşünülən adamın homoseksuallıqla ağrını bir tutacağı düşüncəsiydi. Aparılan bu təcrübələr homoseksuallığı "müalicə etmək"-dən çox psixoloji olaraq ağır ziyan yaratdı. Hətta bir dəfə "müalicə" zamanı komaya girən xəstə az qala öləcəkdi.
1962-ci ild, Oklahoma Citydə olan Lincoln zoopark direktoru Warren Tomas Tuskon adlı bir filə bir insan vurula biləcək LSD dozasının 3000 qat çoxunu vurdu. (LSD tibbdəbilinən ən təsirli narkotik maddələrdən biridir. 25 milliqram LSD bir insanı yarım gün boyunca gicəldə bilər. Tuskoya verilənin ümumi miqdarı 297 milliqram idi.) Təcrübə narkotikin cinsi təcavüzkarlıq və dəlilik deyə adlandırıla biləcək"musth" təsirini ölçməyi hədəfləyirdi. Tuskon bu əməliyyatdan qısa bir müddət sonra yerə yıxıldı və titrəyərək öldü.
1963-ci ildə soyqırım faciəsinin səbəb olduğunu şoku başa düşmək üçün Stanley Milgram alman xalqının soyqırıma qoşulması və buna icazə vermələrinə səbəb olan xüsusi bir şeylər olduğu iddiasını sübut etmək üçün bir təcrübə hazırladı. İnsanın necə öyrəndiyinə dair bir yalandan təcrübə altında təcrübəyə qatılan normal insanlar görə bilmədikləri otaqda bəziləri olduğunu, onlardan suallar soruşacaq və səhv cavab verdikləri təqdirdə elektrik şoku vermələrini istədikləri bir qurğu hazırladı. Şok verilən adam bir oyunçu və elektrik şoku da gerçək deyildi, lakin təcrübəyə qatılanlar bunu bilmirdilər. Yaxşı, bu təcrübənin ürküdücü tərəfi nə idi? Şoku vermələri istənən subyektləri əzici bir üstünlüklə yoxlayacağı təlimatlarını yerinə yetirdilər. Daha da maraqlı tərəfi oyunçu mövqesindəki şoku alan adamın ağrılı qışqırığı və kömək istəməsinə baxmayaraq nəzarətçilərin bunu davam ettirmələri idi.
Üçüncü dalğa (1967)
Psixoloq Milgram tərəfindən edilən təcrübəyə bənzər bir mövzuda həyata keçirilən bu təcrübə 1967-ci ildə həyata keçirilən üçüncü dalğa təcrübəsi idi. Təcrübə demokratik cəmiyyətlərdə belə faşizmin cazibədarlığının cəmiyyətin içinə sızıb-sızmayacağını axtarmaq üzrə hazırlandı. Bunun üçün təcrübəni edənlər bəzi məktəb şagirdlərini istifadə edərək onların nüfuzlu bir qrupa aid olduqlarını düşündükləri bir sistem meydana gətirdi. Şagirdlər gedərək artan bir öyrənmə motivasiyası göstərdilər, amma onların qrupunda olmayanlara qarşı iyrənclik hissləri baş qaldırdı və getdikcə güclənməyə başladı. Çox daha qorxuncu is, bu davranış son dərəcə istəkli bir formada idi, sinif xaricində də davam etdirdilər. Yalnız 4 gün sonra təcrübənin nəzarət xaricinə çıxacağı düşünülərək, dayandırıldı.
Stanford həbsxana təcrübəsi (1971)
1971-ci ildə ictimai psixologiya mütəxəssisi Philip Zimbardo yaradılmış saxta bir həbsxanada hansı insanların ictimai rollara uyğunlaşma göstərdiyini başa düşmək üçün bir qrup universitet şagirdini iki həftəlik uzun və davamlı bir təcrübəyə aldı. Təcrübəyə qatılanların yarısına məhkum, yarısına gözətçi rolu verildi. Nəticə tam bir fəlakət idi. Sıravi universitet tələbələri mərhəmətsiz, qəddar bir gözətçiyə ya da gedərək artan şəkildə qorxaq bir məhkuma çevrildilər. Yalnız altı gün sonra Zimbardoa tərəfindən yaradılmış bu saxta həbsxana vəziyyətində yaşanan qəddarlıqların həqiqətə çevrilməsi nəticəsində təcrübəyə vaxtından əvvəl son verildi.
XƏBƏR LENTİ
Yun paltarlara qulluq- Vacib qaydalar!
Qorxunc PROQNOZ: Fəsillər yox olur
Uşaq "Bismillah" dedi, avtobusdan qovuldu
Türkiyə parlamentinin sədri: “Atatürkün Naxçıvan sərhəd qapısına verdiyi önəm illər sonra səmərəsini verdi”
Çoxuşaqlılığa görə müqavimət alan analar
22 yaşlı tələbə evdə sınaq keçirmək istədi, şok nəticə
“Eurovision-2019”un aparıcısı supermodel olacaq
Öskürəyə qarşı ballı qəhvə
Səhiyyə Nazirliyi yeni peyvənd sifariş verib
Ebola bitmədi
Sevgilisinə 50 min dollarlıq sırğa bağışladı
Maraqlı mətbəx əşyaları
Ağlayan keks (video-resept)
Christopher McCandles-Cəmiyyət
Nemtsovun qətlini kim sifariş verib?
Olimpiya məşəli tarixdə ilk dəfə açıq kosmosa çıxarıldı
Burak Özçivit 14 fevralda 80 qadınla görüşəcək
Pərviz "Survivor"dan yazdı
Fəlakət robotu ən güclü oldu
Gün var əsrə bərabər: ötənləri yada salaq
Kökəlməmək üçün bunları yeyin
Dəb və sevgi diyarı "Fransa"
Çox sevilən içki - kapuçino
Müəllimlərin işə qəbulu üçün elektron ərizələrin qəbulu başa çatır
"Cəbhənin düşmən tərəfində yerləşən kəndlər köçürülüb"
Piylənmə ömürü 8 il qısaldır
Azərbaycanlı şagirdlərin üz qarası
Yağış yağacaq, temperatur yüksələcək
"Rusiya Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması üçün əlindən gələni edir"
İspaniyanın ən gözəl şəhərləri
Selena Gomezdən gözlənilməz açıqlama- VİDEO
Yuxugörmənin öyrənilmə tarixindən (son)
Əmək kitabçaları tarixə qovuşur
Türkiyə dənizçiləri 466 liviyalı qaçqını xilas etdilər
Rihannadan FOTOsessiya
Ölümü proqnozlaşdıran texnologiya yaradıldı
"Rocketman"hər kəsin diqqətini çəkir-FOTO
Ledi Qaqanın AYRILIQ səbəbi məlum oldu-FOTO
Manat nə vaxt ucuzlaşacaq?
Kartoflu çörək (video-resept)
"Küləklə sovrulan"ın əfsanəvi kostyumu satıldı
Bayram süfrəsinin bəzədilməsi üçün 10 aksessuar
Şərf və yaylıq bağlama üsulları - 2
Uşağımın dostu yoxdur...!
Azərbaycanda koronavirusa yoluxanların sayı yenidən 100-ü keçdi
Siyənək ilə kartof
2014-cü ilin hörüklü saç düzümləri
Toyda çəkilən FOTO hər kəsi TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ
Tele ulduz geyimi ilə HEYRƏTLƏNDİRDİ
Əsla bunu YEMƏYİN!
- ŞƏRHLƏR