Zəlzələlər
Tektonik proseslərin təsirindən Yer səthinin ani anda titrəməsi zəlzələ adlanır. Zəlzələləri seysmologiya elmi öyrənir. Zəlzələlər dağıdıcı təsirinə görə 12 ballıq (Rixter sistemi) şkala ilə qiymətləndirilir.
1-4 bal-zəif və mülayim; Dağıntı və təlafat olmur.
5-7 bal-güclü; Binalarda çatlar yaranır, köhnə və qəza vəziyyətində olan binalar qismən dağılır, bəzi insanlar zədələnir.
8-10 bal-dağıdıcı; Binalar qismən və ya tamamilə dağılır, kommunikasiya xətləri və yollar zədələnir, böyük insan tələfatı olur.
11-12 bal-fəlakətli; Bütün tikintilər tamamilə dağılır. Yerin relyefi böyük dəyişikliyə məruz qalır, kütləvi insan tələfatı olur.
Zəlzələlərin gücü və yeri seysmoqraf cihazı ilə müəyyən olunur. Yerin daxilində zəlzələ baş verən yer zəlzələ ocağı və ya hiposentr (10-700 km dərinlikdə), hiposentrin Yer səthində olan proyeksiyası zəlzələ mərkəzi və ya episentr adlanır. Ən güclü təkanlar və dağıntılar episentrdə olur. Seysmoloji stansiyalarda seysmik xəritələr tərtib olunur. Eyni gücə malik təkanların olduğu məntəqələri birləşdirən xətlər izoseystlər adlanır. Geosinklinal qurşaqlar fəal seysmik zonalar hesab olunur. Əsas seysmik qurşaqlar Sakit okeanın Avrasiya və Amerika sahilləri və Alp-Himalay qurşağıdır.
Vulkanlar, isti bulaqlar və qeyzerlər
Üst mantiyada olan ərimiş maddələrin (maqmanın) yer səthinə çıxması prosesi maqmatizm, əmələ gələn kəsik konus formasında olan dağlara isə vulkan deyilir. Maqmanın Yer səthinə çıxdığı kanal vulkan boğazı, püskürmə zamanı yaranan çökəklik krater, diametrləri 1,5-2 km-dən çox olan kraterlər kaldera, ətrafa yayılan odlu maye isə lava adlanır. Eroziya və denudasiya prosesləri vulkanik dağı aşındırır, lakin vulkan boğazında qalıb soyuyaraq bərkimiş lava nekk adlanan qayalı relyef əmələ gətirir.
Vulkanlar sönmüş və fəaliyyətdə olan (püskürmə tarixi mənbələrdə və insanların hafizəsində qalan) növlərə bölünür. Fəaliyyətdə olan vulkanların sayına görə İndoneziya dünyada birinci yeri tutur.
Ən məşhur vulkanlar: Etna, Vezuvi, Hekla (Avropa), Klyuçi Sopkası, Fudziyama, Krakatau (Asiya), Klimancaro, Kamerun (Afrika), Orisabo, Taxumulko, Reynir, Ruis, San-Pedro, Kotopaxi (Amerika), Mauna-Loa, Mauna-Kea (Okeaniya), Erebus (Antarktida).
Qafqaz dağlarındakı Elbrus və Kazbek, Qarabağ vulkanik yaylasındakl Qızıl boğaz və Böyük İşıqlı sönmüş vulkanlardır.
Vulkanlar litosfer tavalarının sərhədlərində (Sakit okean "odlu qövsü", Alp-Himalay orogen qurşağının qərbi, Orta okean silsilələri) geniş yayılıb. Vulkan lavası sıyıq olduqda qalxanvari relyef forması yaranır (Havay tipli vulkanlar). Lava qatı olduqda əsl konus yaranır (stratovulkan).
Maqmatizm prosesi ilə bağlı olmayan palçıq püskürmələri palçıq vulkanları (psevdovulkan) adlanır. Onlara neftli-qazlı ərazilərdə rast gəlinir (Qobustan-Abşeron, Xəzərin şelfi, Cənub-Şərqu Şirvan, Saxalin, Yeni Zelandiya və s.). Palçıq vulkanlarının yaranma dərinliyi 4-6 km-dir. Vulkan borusunun ətrafında toplanan kəsəkli palçıq brekçiya (salza) adlanır. Dünyada olan palçıq vulkanlarının yarısı (250-dən artıq) Azərbaycanda yerləşir. Onlardan ən hündürü Torağaydır (400 m).
Vulkan və zəlzələlərin çox olduğu yerlərdə isti bulaqlar və qeyzerlər fəaliyyət göstərir. Təzyiqlə yer səthinə fəvvarə vuran isti bulaqlar qeyzer adlanır. Qeyzerlərin səthdə əmələ gətirdiyi çökəkliyə qrifon, onun ətrafında toplanan süxurlara isə qeyzerit deyilir. Qeyzerlər İslandiya, İtaliya, Kamçatka, Yeni Zelandiya, ABŞ və s.-də geniş yayılıb.
Azərbaycanın termal sularından ən məşhuru Kəlbəcər rayonu ərazisində yerləşən İstisudur.
Tərkibində müxtəlif duzlar və qazlar olan sular isə mineral sular adlanır.
XƏBƏR LENTİ
Bədənə görə şalvar seçimi
Mübariz Mənsimov QƏRAR VERDİ - "Xəzər Lənkəran" fəaliyyətini dayandırdı
Azərbaycan polisi Xocavənddə postlar qurdu
Bir piramida 5 milyard dollara başa gəlir
Böyük faciə necə baş verdi?
Əvvəllər insanlar heyvanları gəzintiyə çıxarırdı, indi isə...
Ayaqqabı seçimində 7 qayda
İran Sərhəd Polisi: Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən heç bir narkotik maddə keçirilmir
Rəngarəng qablar
Rus dili - РџРї
Kolleclərin boş qalan plan yerlərinə qəbul elan edilib
"Ən çox Mehribanın hazırladıqları yeməkləri xoşlayıram" - İlham Əliyev
İrandan Azərbaycana maraqlı təklif
Zamana meydan oxuyan trendlər
Ramazan ayının ikinci gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
Kraliça üçün qızıl kareta hazırlandı
Milli Geyim Gününün təsis edilməsi ideyası dəstəkləndi - FOTO
Hamilə qadınların ölkəyə girişi qadağan edilir - SƏBƏB
Gələcəyimizi "kor"qoyanlar
"Beynəlxalq Çempionlar Kuboku" turnirinin təqvimi açıqlanıb
Şakira haqda film çəkilir
20 yaşlı "Kainat gözəli" öldü-SƏBƏB
Bu teatrda aktyorlar da, tamaşaçılar da çılpaqdır- FOTO
Su və bitkilər arasındakı ahəng
Azərbaycanda dövlət orqanlarında vakant dövlət qulluğu vəzifələrinin tutulması üçün müsabiqə elan edilib
Ronaldinyodan Messi etirafı
Böyük sinə qadının həyatını cəhənnəmə çevirib - FOTO
Koronavirusun daha bir simptomu aşkarlandı
Evdə idman hərəkələri
Çağla Şikelin qazancı TƏƏCCÜBLƏNDİRDİ
Bu il də Rusiyanı O Təmsil Edəcək!
"Yahoo!" 5 ofisini bağlayacaq
Bir Hacıbaba Bağırov vardı...
Xalq təbabətində alma
"Miss World" gözəllik yarışmasının qalibi müəyyən oldu
Mehriban Əliyeva buğlama bişirdi - FOTOLAR
Biskvitli muhallebi (foto resept)
Metroda konsert olacaq
Gündə 100 ədəd saç teliniz tökülərsə...
Ərdoğandan möhtəşəm film
Metro istifadəçilərinə ŞAD XƏBƏR
Məşhur aparıcı karantindən sonra ilk dəfə-FOTO
Niyə hirslənərik və hirsimizi necə idarə edə bilərik?
Hər qadına 5 dost
Onkoloji xəstələrin müalicəsi ödənişli, yaxud ödənişsiz edilməlidir?
Pişik 40 dəqiqə paltaryuyan maşında yuyuldu, sağ qaldı
Azərbaycanlılar Türkiyənin daşınmaz əmlak bazarında beşincidir
"Qalatasaray"da böyük şok
İnstaqram şəkillərinin arxa planı
Putin: “Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın bir hissəsidir”
- ŞƏRHLƏR