Sintaksis qrammatikanın bir şöbəsi olub söz birləşmələrini və cümlələri öyrənir.
Söz birləşməsi
Söz birləşməsi iki və daha artıq müstəqil sözün məna və qrammatik cəhətdən birləşməsindən əmələ gəlir: yurdu qorumaq, ana ürəyi və s.
Söz birləşməsi ən azı iki müstəqil mənalı sözün birləşməsindən əmələ gəlir. Buna görə də müstəqil sözlə köməkçi sözün birləşməsi söz birləşməsi sayılmır: bizə tərəf, sənin üçün.
Söz birləşmələri quruluşca iki cür olur: sadə və mürəkkəb. Sadə söz birləşmələri iki müstəqil mənalı sözdən (mənim arzum), mürəkkəb söz birləşmələri üç və daha artıq müstəqil mənalı sözdən (Türkün qədim torpağı) ibarət olur.
Köməkçi nitq hissələri söz birləşməsinin quruluşuna təsir göstərmir.
Söz birləşməsi və söz
Söz birləşməsi ilə söz arasında aşağıdakı oxşar cəhətlər var:
- Hər ikisi ad bildirir: məktəb, direktor-məktəb direktoru.
- Hər ikisi cümlənin qurulmasında bir vasitədir: kitabdır-Sənin kitabındır.
- Həm mürəkkəb söz, həm də söz birləşməsi sözlərdən təşkil olunur: ölkələrarası, ölkə prezidenti.
Söz birləşməsi ilə söz arasında aşağıdakı fərqli cəhətlər var:
- Sözlər səslərdən, söz birləşmələri sözlərdən düzəlir.
- Söz birləşmələri sözə nisbətən daha konkretlik bildirir: "hava" dedikdə bütün havalar və havanın bütün əlamətləri nəzərdə tutulur. "Dağ havası" dedikdə isə məhz dağın havasından danışıldığı başa düşülür.
- Söz leksik, söz birləşməsi isə sintaktik vahiddir. Yəni sözlər dilimizin lüğət tərkibində hazır şəkildə olduğu halda, söz birləşmələri nitq prosesində meydana gəlir.
- Söz birləşməsində tərəflərin ayrıca öz vurğusu olduğu halda, sözlərin bir vurğusu olur.
- Sözlərdən fərqli olaraq söz birləşmələrində əsas və asılı tərəflər olur.
Söz birləşməsi və cümlə
1. Oxşar cəhətlər:
- Həm söz birləşmələri, həm də cümlələr sözlərdən təşkil olunub: təbiəti sevmək, təbiəti sevirəm.
- Həm söz birləşmələrindəki, həm də cümlələrdəki sözlər müəyyən ardıcıllıqla sıralanır.
2. Fərqli cəhətlər:
- Cümlədən fərqli olaraq söz birləşməsində bitmiş fikir və intonasiya olmur. Mənim dostum-Mənim dostumdur.
- Söz birləşməsi bir sözdən ibarət ola bilmədiyi halda, cümlə bir sözdən ibarət ola bilir: Ayaqqabıdır. Səhərdir.
- Cümlə söz birləşməsinə nisbətdə daha böyük sintaktik vahiddir.
Söz birləşməsinin növləri
Söz birləşmələrinin iki tərəfi olur: birinci tərəf, ikinci tərəf. Dilimizdə birinci tərəfə həmişə asılı, ikinci tərəfə isə əsas tərəf deyilir. Əgər söz birləşməsi üç və ya daha artıq sözün birləşməsindən əmələ gəlibsə, yalnız sonuncu söz əsas, ondan əvvəlkilər asılı tərəf sayılır. İkinci tərəf birinci tərəfi özünə tabe etdiyi üçün bəzən bu terminlərin yerində tabe olan (asılı), tabe edən (əsas) sözləri də işlədilir. Məs: "Çiçək ətri" birləşməsində çiçək asılı, ətri isə əsas tərəfdir. Bəzən inversiyadan istifadə edərək söz birləşməsində tərəflərin yerini dəyişmək olar: mənim vətənim-vətənim mənim.
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
İsveçrənin əyaləti hicabı yasaqladı
Azərbaycanlı professordan MÖHTƏŞƏM YENİLİK -Tibbdə inqilab!
Sıla hamilədir!
Kıvanç Tatlıtuğ xəstəxanaya yerləşdirildi
Çin rəssamının nağıl portretləri
Qubadlının işğalından 21 il ötür
Paraqvay Xocalı soyqırımını tanıdı - FOTO
Smart saat sevgilisinin xəyanətini aşkarladı
Yerin yumru olduğunu sübut et, 25 min qazan
Ədəbiyyatdan sınaq - 1
Rus jurnalistdən ermənilərə layiqli cavab: "Bu, lap ermənicədir"
Daşınmaz əmlak bazarında SON QİYMƏTLƏR
Fəaliyyətinə icazə veriləcək sahələr - SİYAHI
Arıqladan ərzaqlar
Antaliya otellərinə Mayamidən ağ qum gətirirlər-SƏBƏB
5 əsas qaydanı bil və hamını cəlb et!
"Şrek" geri dönür
Mehriban Əliyeva Azərbaycanın hərbi qulluqçularını və veteranları təbrik edib
Prezidentin köməkçisindən Fransaya SƏRT REAKSİYA: “Ermənidən daha çox erməni olmaq istəyir”
Yeni şəxsiyyət vəsiqəsi belədir
"Çukur" serialının əyləncəli görüntüləri - VİDEO
Suxarili salat (foto resept)
İki rayona QAR YAДћDI
Bakı-Xırdalan-Sumqayıt qatarında gediş pulsuz olacaq
Məşhur müğənni qəzaya düşdü-FOTO
Sevgidə bəxti gətirməyən filosoflar
Tatlısəs vəfat etdi - FOTO
Dünyaca məşhur aktyor VARİSİNİ açıqladı-FOTO
iPhone istifadəçilərinə şad xəbər
Dünyanın ən gözəl kitab dükanları - FOTO
Dadlı tost (foto-resept)
Qubadlını artilleriya atəşinə tutan düşmənə cavab atəşi açılıb - RƏSMİ
Azərbaycanda şəkərli diabetdən ölənlərin sayı açıqlandı
Onu 1 milyon insan izləyir - FOTO
Doğru bildiyiniz 7 səhv vərdiş
Günəş kremləri alarkən diqqətli olun!
Kiyevin adı dəyişdirildi
Məşhurların şəkillərini təqlid edən Tom
İnternetin səbəb olduğu xəstəliklər
Həyat yoldaşınızı keçmişinə qısqanırsınız?
Sosial şəbəkələrlə bağlı ən sərt cəza gəlir
Pandemiya yalnız bu iki ehtimalın gerçəkləşməsilə bitəcək - Mütəxəssis
Bilərzik hazırla
Temperatur yüksəlir
Enrike İglesias üçüncü dəfə ata olacaq-FOTO
Ard-arda terror Türkiyəni sarsıtdı: 3 ölü, 35 yaralı
Dilinin altına qənd qoy!
İngilis dili-İlk Sınaq İmtahanı
Afrikada qadın prezident seçildi
Dumada partlayış: yaralanan var
- ŞƏRHLƏR