"Zaman çapır öz atını!" Səməd Vurğun.
Zaman dedikdə nəyi nəzərdə tuturuq?
İnsan üçün ən zəruri olan anlayışlardan biri də zamandır. Biz deyirik: "Bu, dünən baş vermişdir, o sabah olacaq". Hadisələrin ardıcıllığı, onların əvəzlənməsi, bizim üçün zamanda əks olunur. Zaman-hər şeyi çəkib aparan axındır.
İ.Hötenin "Faust" faciəsində "Dayan, ey anım, sən gözəlsən!" - deyə çağıran qəhrəman kimi, digər insanlar da zamanın axarını kəsmək, onu saxlamaq, arxaya döndərmək gücündə deyillər. Bizim dünyamızda zaman dönməz, birölçülü olub, keçmişdən gələcəyə doğru istiqamətlənmişdir. Lakin çox inanamaq istəyirsən ki, Kainatda dünyalar var ki, orada zaman bizdəki kimi axmır. Zamanın dönməzliyi problemi müxtəlif dövr mütəfəkkirlərini maraqlandıran ciddi məsələdir. Məsələn, qədim yunan filosofu Fales demişdir: "Zaman hər şeydən müdrikdir, çünki o hər şeyi aşkarlayır". Həqiqətən də biz zamanla yalan və yanlışlığı aydınlaşdırır, maskalar arxasında gizlənmiş rəzalət və şöhrət düşkünlüyünü dərk edirik. Bütün sirrlər gec-tez aydınlaşır. Zaman dostluğu, etibarı, həqiqəti, sadiqliyi sınaqdan keçirir, itkilərin yarasını sağaldır. Tez-tez belə sözlər işlədirik: " Hər şeyin zamana ehtiyacı var".
Zaman biristiqamətli, dönməz bir varlıqdır. Zaman bir daha təkraralanmır. Lakin biristiqamətli zaman daxilində hadisələr təkrarlana bilər. Ona görə də Nizami yazır:
Ən uca nöqtəni aşarsa bir xətt,
Öz əski halına meyl edər, fəqət.
Fikir nə zaman ki, son xəttə çatar,
Dayana bilməyib geri qayıdar.
Təkrar dolansa da öz dövrəsinə.
Birinci nöqtədə dayanar yenə.
Zaman ölçüsü. Təqvim.
İlk təqvimlər uzaq keçmişdə meydana gəlmişdir. Onların vətəni qədim iki çayarası (Mesopotamiya) və Misirdir. Əvvəlki təqvimlər yöndəmsiz və təqribi idi. Çünki yaddaş və müşahidələr təbiət hadisələri əsasında qurulmuşdu.
İlk təqvim Ay təqvimi olmuşdur. O, Günəş sutkasından daha böyük zaman kəsiklərini ölçməyə imkan verirdi. Başqa sözlə, yəni Aydan o biri yeni Ayın başlanmasınadək bir ay vaxt ölçmək - "otuz günəş" ölçməkdən daha asan idi. Qədim Şumer ölkəsində kahinlərin astronomik müşahidələri nəticəsində ilk Ay təqvimi yarandı. Bu təqvim üzrə ilin uzunluğu 354 gündür. Çatışmayan 11 gün ilin sonunda 13-cü ay kimi əlavə olunurdu. Bu təqvim çox mürəkkəb idi. Çünki təkcə Günəş və Ay hərəkətlərinə əsaslanmırdı. Başqa planetlərin hərəkəti haqqında bilikləri də əks etdirirdi. Şumer kahinlərinə beş planetin adı məlum idi. Ona görə də həftənin beş günü bu planetlərin adı ilə adlanırdı. Bir çox xalqların dillərində həftənin günlərini ifadə edən qədim planet adları indiyədək qalmaqdadaır. Qədim yunanalar və romalılar Ay təqvimindən istifadə etsələr də onlarda həftə yox idi. Çox sonralar onlar bunu şumerlərdən öyrənmişdilər.Şumerlərin Şabatı romalılırda Saturna çevrilmişdi. Bu planet iş görmək üçün yaxşı əlmət hesab olunmadığından romalılar şənbə günü istirahət edirdilər.
İlk Günəş təqvimini Misir kahinləri tərtib etmişdilər. Bu təqviminə əsasən il 365 gün, hər dörd ildən bir isə 366 gün hesablanırdı. İl dörd fəslə və 12 aya bölünmüşdü. Təqvimdə artıq qalan 4 günü isə misirlilər bayramlar keçirərdilər.
Ayin Yer, Yerinsə Günəş ətrafında dolanma vaxtı tam ədədlə ifadə olunmadığından təqvimlərdə həmişə dolaşıqlıq olurdu. Romada Qay Yuli Sezarın əmri ilə Yuli təqvimi adlanan təqvim tərtib olundu. Bu təqvim Misir təqvimi əsasında tərtib olunmuşdu. 1582-ci ilədə isə Roma papası XIII Qriqori tərəfindən Qriqori təqvimi tərtib edildi. İndi ilin ümümi uzunluğu Yerin Günəş ətrafında dolanma müddətinə daha dəqiq uyğunlaşdırılıb. Dörd ildən bir uzun ilin tətbiqi yanlışlığı aradan qaldırır. İlin başlanğıc tarixi isə şərtidir. Bu şərtilik bəzi adamlarda çaşqınlıq yaradır. Çoxları bilmir ki, niyə 2000-ci il üçüncü minilliyin başlanğıcı olmalıdı. Çünki onlar hər şeyin başlanğıcını sıfırdan götürməyə meyillidirlər. Biz indi təqvimdə öz dəqiqliyimizlə öyünürük. Ancaq qədim şumerlər Ayın dolanma dövrünü yarım saniyə dəqiqliklə hesablamışlar. Mayya kahinləri isə Günəş ilinin uzunluğunu heyratamiz dəqiqliklə müəyyən etmişdilər. Onlar yalnız 18 saniyə xətaya yol vermişdilər.
Təqvim bizim gündəlik həyatımızdır. Bu təqvim vasitəsilə günlərin, həftələrin, ayların və illərin bir-birini əvəzləməsini izləyə bilirik. Təqvimə nəzər salsaq, orada qırmızı rənglə verilən günləri görə bilərik. Təqvimdə qırmızı rənglə verilən günlər bizim dövlətçilik və milli-mənəvi dəyərlərimizdən irəli gələn bayramlar və istirahət günləridir. Bayramlar xalqımızın və dövlətimizin taleyində çox böyük rol oynamış hadisələri göstərir. Məsələn: 28 may - Respublika günü, 15 iyun - Qurtuluş günü, 26 iyun - Milli Ordu günü, 20-21 mart - Novruz bayramı və s.
Lakin elə günlər də vardır ki, onlar təqvimdə qara çərçivəyə alınmışdır. Bu 20 yanvar günüdür. Həmin gün dünyada özünü "sülhün carçısı" elan etmiş bir dövlətin ordusu Bakı şəhərinə təcavüz etmiş, öz vətəndaşlarına misilsiz qəddarlıqla divan tutmuşdur.
XƏBƏR LENTİ
HAVA necə olacaq?
Azərbaycana qar yağır
Cenner -2 dərəcə şaxtada soyundu-FOTO
Arda Turan Barselonada?
Ən uzun bığlı adam: "Bığ mənim ləyaqətimdir"
Diqqət: bu xəstəlik hər 2 dəqiqədə bir qadını öldürür
"Azərbaycan" jurnalının yeni sayı işıq üzü gördü
Pudinqli Çizkek (video-resept)
Moskvada XİN rəhbərlərinin Qarabağ danışıqları başladı - VİDEO
Nazirlikdən əlil uşaqlara xidmət
Dünyanın ən ciddi məşhur anaları - FOTO
Messidən gözlənilən jest
Tələbələrə ŞAD XƏBƏR: növbəti tədris ilində tətbiq olunacaq
Ermənistanla sərhəddə Rusiya zastavasının atəşə tutması məlumatı yalandır - RƏSMİ
Möhtəşəm geyimlər
Burakdan Fahriyeyə böyük sürpriz - FOTO
Deniz Akkaya və Seren Serengil polisə müraciət etdilər
Mən quldur Ermənistan hakimiyyətindən xilas olmağımızı həsrətlə gözləyirəm!
"Oskar" mərasimi - Ən yaxşılar seçildi - FOTO
Emrah karyerasını bitirməyə çalışır
Şamaxılılar böyük təhlükə qarşısında!
Arıqlamağın ən asan yolu: gülmək
Poliplərdə xərçəng inkişafı
Türkiyənin keçmiş müdafiə naziri fikir bildirdi
LG "ağıllı" texnika satacaq
İlon Mask daha bir neçə milyarderi geridə qoydu
Dövlət Komitəsi: Ramazan bayramı dini amillərdən asılı olduğundan fitva vermək səlahiyyəti QMİ-nindir
Bir neçə rayonda təbii qaz problemi olacaq
Məşhur aktyorun evi yanıb kül oldu - FOTO
Dünya universitetlərinin növbəti reytinq cədvəli açıqlandı
90 adası olan göl -FOTO
Şampunlarınıza şəkər əlavə edin
Qarabağda atəşkəsə nəzarət edəcək Türkiyə hərbçiləri Azərbaycanda
Ötən gecə cəbhə xəttində atəşkəs pozulub
Meqan Marklın 3200 dollarlıq obrazı - FOTO
Məşhur zərgərlik şirkəti bağlandı-SƏBƏB
Avakado ilə saç və dəriyə qulluq
Urmiya gölündə suyun səviyyəsi qalxır
Anne Laure Maisin ilham verən toyu
Xına ustası peçenye bişirərsə
Elmin İnkişafı Fondu Facebook-da sualları cavablandıracaq
Azərbaycanın ali məktəblərində tədris ili uzadıldı - RƏSMİ
Hansı kişilər kök qadınları sevirlər?
Portağallı puding (foto-resept)
Sürücülərə XƏBƏRDARLIQ: "Ayaq tərləyir və sürüşür"
Saçların tez yağlanmasının səbəbləri
Paris Hiltonun maskası tənqid olundu – FOTO
Bakıda 37 metrlik yolka
Fotoçərçivələr
Oxatan və Balıq bürcü uyğunluğu
- ŞƏRHLƏR