Öd kisəsi daşının yol açdığı tutulma başqa hansı xəstəliklərə yol açır?
Öd kisəsi və yollarında olan daşlar mikrobların yapışması və çoxalması üçün uyğun vasitədir. Bu səbəblə daşı olan xəstələrin böyük bir qisminin ödü mikrob toplamaqdadır. Normal öd axarı sürərkən bu hal adətən problem yaratmaz ancaq daş tıxanıqlığına səbəb olarsa, bu mikroblar öd yolları iltihabına səbəb ola bilər. Yəni tıxanıqlıqdan əlavə hal hazırda olan mikrob həmçinin qan yoluyla gələn mikroblar öd yolları iltihabı yaradır. Bu vəziyyəti öd yollarının sətəlcəmi (kolanjid) adlandırırıq. Öd yollarının sətəlcəmi bəzən çox ağır nəticələrə qədər gedib cıxır. Qanda mikrob çoxalmasına da səbəb ola bilər. Təcili bir əməliyyat tətbiq edilməsi ən doğru yoldur.
Əlamət göstərməyən öd kisəsi daşlarının diaqnozu necə qoyulur?
Bu növ daşların mövcudluğu ümumiyyətlə təsadüfən, ultra səs ilə ortaya çıxır.
Heç bir şikayətə yol açmayan bu daşların xaric edilməsi lazımdırmı?
Bu, çox əhəmiyyətli bir problemdir. Bunu xəstəylə müzakirə etmək lazımdır. Səssiz öd kisəsi daşlarının yüksək bir ehtimal ilə ciddi problemlərə yol açdığı barədə məlumat yoxdur. Bu barədə fərqli fikirlər var. Bunların problem ortaya çıxarma riski bir neçə işə görə təxminən ildə % 2-ci yəni xəstə, “Heç Bir şikayətim yoxdur.Buna görə hələlik orada qala bilərlər.Narahatçılıq yaradarsa əməliyyat olunaram” deyərək gələcəkdə yarana biləcək narazılıqlar riskini göz önünə almalıdırlar.Burada ən əhəmiyyətli nöqtə, bu məlumat və risklərin xəstəylə paylaşılması yəni qərar vermə proseslərinə xəstənin də iştirakının təmin edilməsidir.
Nəyə görə qadınlarda daha çox rastlanır?
Yəqin ki, hormonlardan qaynaqlanır, amma qəti olaraq bilinən bir səbəbi yoxdur.
Öd kisəsi daşı əmələ gəlməsinin qidalanma ilə ya da həyat tərzi ilə bir əlaqəsi varmı?
Yəqin ki, var. Amma bunun qarşısını alacaq konkret bir qidalanma təklifimiz yoxdur. Yəni bunu yesən onu yeməsən öd kisəsi daşı əmələ gəlməsinin qarşısını alarsınız deyə bilmirik. Birəbir səbəb nəticə əlaqəsi yoxdur amma genetik və metabolik müəyyən əlaqələr vardır. Məsələn, bəzi insanların xolesterini yüksəkdir. Xolesterinin yüksək olmasının səbəbi çox vaxt genetik quruluşuqdan gələn bir şeydir. Amma çəkisi çox olan insanlarda rastlanma ehtimalının daha yüksək olduğunu deyə bilərik. Eyni şəkildə həyat tərzi ilə də öd kisəsi daşı əmələ gəlməsinin bir əlaqəsi yoxdur. Xülasə olaraq öd kisəsi daşı əmələ gəlməsini xarici amillərlə qarşısını almağın da bir yolu yoxdur. Bunun da qarşısını almaq mümkün deyil.
Öd daşlarının növləri olur?
Bəli, öd daşları fərqlidir. Hamısı eyni tip deyil. Piqment daşları və ya xolesterin daşları ola bilər və bunlar bəzən problem yaradır. Bu daşlar gün keçdikcə böyüyür. Üzərindəki çöküntülər, ya da kisənin içində qatı hala keçid artır. Kiçik halda başlayır, zaman içərisində get gedə böyüyür.
Bəzən də bir dənə böyük deyil, bir neçə parça halında olur. Hətta balaca yüzlərlə daş da yarana bilər.
Öd kisəsi daşı əmələ gəlməsi çoxmudur?
Çox geniş yayılmışdır. Yaşla birlikdə artır. Bütün ölümlərə baxanda, % 11-36-sında öd kisəsi daşına rast gəlinir. Köklük, hamiləlik, Crohn xəstəliyi kimi hallar daş inkişafını artırır. Xüsusilə qırmızı qan kürəciklərinin çevrilmə sürətinin yüksək olduğu qan xəstəliyi olan insanlarda daha tez-tez görülür. Qadınlarda kişilərə nisbətən üç qat daha çox rast gəlinir.
Daşın çıxarılmayaraq uzun müddət laqeyd yanaşılması xərçəng xəstəliyinin yaranmasına yol açarmı,yoxsa?
Bu mübahisə həmişə vardır. Amma bu gün hələ də əlimizdə öd kisəsi xərçənglərinin daşda görə yarandığına dair bir sübut yoxdur. Amma belə maraqlı bir müşahidə var; Öd kisəsi xərçəngi olan xəstələrin % 90-ında öd kisəsində daş, birlikdə görünə bilər. Amma bir xəstənin öd kisəsində daş olduğu üçün xərçəngə tutulduğu barədə dəqiq bir məlumat yoxdur. Öd kisəsi xərçəngi nadir görülür. Müalicələri də asan deyil. Bir az aqressiv bir xərçəng növüdür.
Hamiləlik dövründə yarandığı zaman xəstə əməliyyat edilə bilərmi?
Hamiləlik dövründə, öd kisəsindəki daş təsadüfən müəyyən olunubsa, bu dövrdə hər hansı bir müdaxilə etməmək lazımdır. Amma bir ağırlaşma olarsa hamiləlikdən ayrı olaraq, hamiləlik var ikən də müalicə etmək lazımdır. Bu əməliyyat, hamiləliyin son dövründə belə olsa həyata keçirilə bilər.
Öd kisəsi daşı uşaqlarda olurmu?
Bəli, az miqdarda da olsa kiçik uşaqlarda belə görülə bilər. Amma bunların altında tez-tez anatomik pozğunluq, ya da bir qan xəstəliyi var. Onlar da, böyüklər kimi əməliyyat edilməlidir.
Öd kisəsi daşının əmələ gəlməsində genin təsiri varmıdır?
Öd kisəsi daşının əmələ gəlməsində genin birbaşa bir təsiri yoxdur. Amma az öncə də dediyim kimi, öd kisəsi daşı əmələ gəlməsində qan xəstəliklərinin da təsiri var. Qan xəstəliklərinin bir çoxu da genetik. Bu xəstəliklər əsasən əlamət göstərmirlər. Hətta bir qisminə çox az diaqnoz qoymaq olur. Beləliklə, səssiz qan xəstəlikləri olan ailələrdə öd kisəsi daşı əmələ gəlmə ehtimalı da artır.
Fuad Nəzərov