Özofagusun daxili döşəyici təbəqəsindən inkişaf edən bədxassəli şişdir. Orqanın daxili təbəqəsindən inkişaf edən şiş, yemək borusunun içində aşağı, yuxarı və içəridən çölə doğru yayılır. Eyni zamanda limfa və qan damarları yoluyla da orqanizmin digər sahələrinə sıçraya bilər.
Ortaya Çıxması Necədir?
Özofagus xərçəngləri dünya üzrə bütün xərçənglər arasında 6-cı sırada yer alır. Bütün xərçənglərin yüzdə 1,5-2-i, həzm sistemi xərçənglərinin isə yüzdə 5-7-i təşkil edir.Görülməsi coğrafi bölgələrə görə dəyişir.Xüsusilə şərq bölgələrində çox görülür. Özofagus xərçəngi, 50-60 yaşlarında çox görülür, 30 yaşın altında nadir hallarda (%0,2) görülür. Kişilərdə qadınlara nisbətən təxminən 3 dəfə daha çox rast gəlinir.Özofagus xərçəngi, xəstələrin yarısında yemək borusunun orta hissəsində, üçdə birində alt hissəsində, geri qalanında isə üst hissəsində yerləşir. Yaşayış yerinə görə tətbiq olunan müalicə üsulları də dəyişiklik göstərir.
Özofagus xərçənginin səbəbləri, risk faktorları nələrdir?
Özofagus xərçəng xəstəliklərində risk amilləri:
–Siqaret, alkoqol istehlakı və maddə bağlılıqları,
–Qidalanma ilə bağlı faktorlar,
–Genetik və ekoloji faktorlar,
–Xərçəngə səbəb olan digər xəstəliklər də sadalana bilər.
ABŞ və Qərbi Avropada Özofagus xərçənginin ən mühüm səbəbi siqaretvə alkoqol istehlakıdır.Özofagus xərçənginin tez-tez görüldüyü digər bölgələrdə qidalanma ilə bağlı amillər siqaret və alkoqoldan daha ön plandadır.Alkoqolun təsiri tək başına olduqca az olub, siqaret ilə birlikdə Özofagus xərçəng riski doza və müddətə müvafiq olaraq çox yüksəlir.
Qidalanma ilə bağlı Faktorlar
Beta karoten, A, B, C, E vitaminləri, fol turşusu, riboflavin (vitamin növü),mineral və metallardan maqnezium, sink, selenyum,molibdenin antioksidant təsirləri, hüceyrə regenerasiyası və hüceyrə bölünməsi üzərindəki təsirləri məlumdur. Bu maddələrin kifayətsiz qəbul edilməsi xüsusilə buğda, qarğıdalı və düyüdən zəngin, təzə meyvə və tərəvəzdən qıt olan pəhriz nəticəsində önəmli risk yaratmaqdadır. Siqaret, alkoqol, təzə tərəvəz və meyvənin normadan az qəbul edilməsi, Özofagus xərçəngi üçün risk yaradan ən mühüm 3 amil kimi qəbul edilmişdir. Bu 3 amil Özofagus xərçəng xəstəlikli xəstələrdə %83 nisbətində müəyyən edilmişdir.
Qidalanma vərdişləri, xüsusilə də çox isti içkilərin çox miqdarda və tez-tez qəbul edilməsi əsas risk faktoru olaraq qəbul edilir.
Özofagus xərçənginin əlamətləri nələrdir?
–Udma çətinliyi
–Çəki itkisi
–Döş bölgəsində yanma və ağrı
–Qusma, qidaların ağıza geri gəlməsi
–Boyunda şişlik
–Anoreksiya- İştahsızlıq
–Səs tutulması
–Qanaxma
–Öskürək və boğulma hissi
Diaqnozu
Özofagus xərçəng xəstəliyi şübhəsi olan bütün xəstələrdəendoskopik müayinə ən mühüm diaqnoz vasitəsidir.Özofagoskopinin əhəmiyyəti yalnız diaqnoz qoyulmasında deyil, müalicənin nə şəkildə aparılacağının müəyyən edilməsi baxımından da böyükdür.
Müalicəsi
Özofagus xərçəng xəstəliklərində müalicənin növü ilk növbədəşişin mərhələsi və yeri olmaq üzrə bir çox faktora bağlıdır. Ancaq erkən təyin edilmiş faktlarda ən təsirli müalicə üsulu cərrahi müdaxilədir. Sadəcə cərrahi müalicənin və ya radioterapiyanınyetərli olmayacağı bəzi hallarda kombine (birlikdə) müalicələr aparıla bilər. İrəliləmiş xəstəlik hallarında cərrahi müalicə yalnız xəstənin qidalanmasının təminatına yönəlik olaraq edilə bilər.
Şişin yerləşdiyi yer də müalicə seçimində önəmlidir. Adətən Özofagusun 1/3 alt hissəsindəki şişlər cərrahi olaraq asan müalicə edilir. Üst hissədəki şişlərin isə cərrahi müalicə şansı daha azdır. Erkən lezyonlar cərrahiyyə üçün uyğun ikən ətraf toxumalara yayılım və metastazlar cərrahiyyə xaric üsulların axtarışını tələb edən səbəblərdir. Lezyonun boyu, dərinliyi və kütlənin total böyüklüyü müalicə seçimini istiqamətləndirə bilir çünki 7-8 sm-dən uzun şişlərin qonşutoxumalara yayılması ehtimalı çoxdur. Digər tərəfdən əlamətlərin müddəti də xəstəliyin mərhələsi baxımından əhəmiyyətlidir.
Fuad Nəzərov