Ziya Bünyadov 1923-cü il dekabrın 21-də Astara şəhərində anadan olmuşdur. 1939-cu ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakı Ali Birləşmiş Komandirlər məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. İkinci Dünya müharibəsində iştirak edərək, Berlinədək şərəfli döyüş yolu keçmişdir. Cəbhədə göstərdiyi qəhrəmanlıqlarına görə 1945-ci ilin fevralında ona Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdir. Ziya Bünyadov göstərdiyi igidlik və qəhrəmanlıqlara görə, həmçinin “Qırmızı Bayraq”, “Qırmızı Ulduz”, “Aleksandr Nevski”, II dərəcəli “Vətən Müharibəsi Ordenləri”, “Qafqazın müdafiəsinə görə”, “Varşavanın azad edilməsinə görə”, “Berlinin alınmasına görə” və “Almaniya üzərində qələbəyə görə” medalları ilə təltif edilmişdir. Ziya Bünyadov Almaniyanın ən yüksək mükafatlarından biri –“Vaffenbruderşaft” qızıl medalı ilə təltif edilmişdir. Almaniyanın Gənclər İttifaqı isə Ziya Bünyadovu “Artur Bekker” qızıl medalına layiq görmüşdür. Ordudan tərxis olunduqdan sonra Z.Bünyadov 1946-cı ildə Moskva Şərqşünaslıq İnstitutuna, 1950-ci ildə isə həmin institutun aspiranturasına daxil olmuşdur. 1954-cü ildə namizədlik dissertasiyasını müdafiə edən Ziya Bünyadov Moskva və ya Sankt-Peterburqda qalıb işləmək təkliflərini rədd edərək Azərbaycana qayıtmışdır. Vətənə qayıtdıqdan sonra Bakı Dövlət Universitetində pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan və Azərbaycan Elmlər Akademiyasının (EA) Tarix İnstitutunda elmi axtarışlarını davam etdirən gənc alim Ərəb Xilafəti və Azərbaycanın VII-XIII əsrlər tarixinin tədqiqatçılarından birinə çevrilmişdir. Z.Bünyadov 1960-cı ildə Qafqaz Albaniyası tarixçisi M.Qoşun “Alban xronikası” adlı əsərini ingilis dilindən, 1971-ci ildə Ə.Bakuvinin “Abidələrin xülasəsi və qüdrətli hökmdarın möcüzələri” adlı əsərini və 1973-cü ildə Şihabəddin Məhəmməd ən-Nəsəvinin “Sultan Cəlaləddin Mankburninin həyatının təsviri” əsərini ərəb dilindən rus dilinə tərcümə etmişdir. Z.Bünyadov 1964-cü ildən Yaxın və Orta Şərq Xalqları İnstitutunda Orta əsrlər tarixi şöbəsinin rəhbəri olmuşdur. Elə həmin ildə o, tarix elmləri doktoru elmi dərəcəsi və 1965-ci ildə isə professor adına layiq görülmüşdür. 1967-ci ildə Azərbaycan EA-nın müxbir üzvü, 1973-cü ildə akademiyanın həqiqi üzvü seçilmişdir. Eyni zamanda 1970-ci ildən “Azərbaycan EA-nın Xəbərləri” jurnalının tarix, fəlsəfə və hüquq seriyasının baş redaktoru olmuşdur. Görkəmli akademik 1980-ci ildə dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. Dünya şöhrətli alim 1981-ci ildən ömrünün sonunadək Azərbaycan EA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru vəzifəsini icra etmiş, 1990-cı ildə isə Azərbaycan EA-nın vitse-prezidenti seçilmişdir. Elmi fəaliyyəti ilə yanaşı, siyasətlə də məşğul olan Z. Bünyadov Milli Məclisin deputatı olduğu müddətdə öz çıxışlarında dəfələrlə saxtakar erməni tarixçilərinin əsassız iddialarını faktlarla ifşa etmişdir.
Akademik Ziya Bünyadov Berlin şəhərinin Pankov rayonunun (Almaniya), Urgənc (Özbəkistan), Astara və Göyçay şəhərlərinin fəxri vətəndaşı idi. Z. Bünyadovun daha çox “Azərbaycan VII-IX əsrlərdə”, “Azərbaycan Atabəylər dövləti” (1136-1225) “Qafqaz Albaniyası tarixindən”, “Xəzər dənizi ərəb məxəzlərində”, “Torpaq mülkiyyəti vergilərinin növləri: Vergilər və Xarəzmşahların vergi yığımı” (1097-1203), “Dinlər, təriqətlər, məzhəblər” adlı qiymətli elmi və “Polis məmuru Dümbül bəyin macərası” (bənzətmə), “Naxçıvan sancağının müfəssəl dəftəri”, “Tarixnamə” və s. monoqrafiyaları ilə şöhrət qazanmışdır.
Ziya Bünyadov həm də Şərq dillərinin bilicisi kimi gözəl tərcüməçi idi. Onun əsərləri Fransada, İraqda, Rusiyada, Türkiyədə və dünyanın bir sıra başqa ölkələrində nəşr olunmuşdur. O, dünyanın bir sıra alimlərinin əsərlərini ingilis, ərəb, rus və türk dillərindən tərcümə etmişdir. Görkəmli alim həyatının son illərində Tacəddin əs-Salmaninin “Tarixnamə”, V.V.Bartoldun “Xəzəryanı vilayətlərin müsəlman aləmində yeri” əsərlərini tərcümə etmişdir. Akademik Z.Bünyadovun ən yaddaqalan töhfələrindən biri də professor Vasim Məmmədəliyev ilə birgə “Qurani-Kərim”i Azərbaycan dilinə tərcümə etməsidir.
Mənbə: Mili.Az