Xanəmir Telmanoğlunun “Qapısı Vyananın Təkkə” romanı haqqında
Bu roman “Avanqard” jurnalının birinci nömrəsində çap olunub.
Xanəmir bəy bu kiçik romanı 2002-ci ildə yazıb (jurnal səhifəsiylə 17 səhifədir), amma deyəsən bundan qabaq heç yerdə çap olunmayıb.
Mən hansısa əsəri oxuyanda ən əvvəl onun dilinə fikir verirəm. Bu romanın unikal dili var. Necə deyim, sadədən sadə, mürəkkəbdən mürəkkəb, axıcı, şirin, mahnı kimi.
Bundan başqa sufi fikirləri romanı bəzəyir. Az qala hər cümlənin alt qatında bir kitablıq məna var. Elə romanın birinci cümləsinin yarım səhifəlik açıqlaması var. Amma uzunçuluq olmasın deyə burda yazmıram. Maraqlananlar axtarıb araşdırıb tapa bilərlər.
Romanda Mövlanə Cəlaləddin Ruminin həyatı təsvir olunub. Mövlanənin atası, Sultanül-Uləma Bahəddin Vələd Karamanda bir xeyli yaşayıb Xoca dərvişlər yetişdirir. Zəhmətinin hədər getmədiyinə əmin olandan sonra rahatlıqla neçə illərdir onun yolunu gözləyən Səlcuqlu sultanı Ələddin Keyqubadın dəvətini qəbul edib Konyaya gedir. Mövlanə burda atasından elm öyrənir, amma ona gözləmədiyi itki üz verir – o atasını itirir. Atasından sonra vaxtikən atasının tələbəsi olmuş Bürhanəddin Muhaqqiq Konyaya gəlib Mövlanəyə dərs verməyə davam edir. Muhaqqiqin dərsi qurtarsa da Mövlanə özünü hələ tam hazır hesab etməyib elm oxumaq üçün Şama, sonra Hələbə gedir. Dörd ilə səfərini tamamlayıb əvvəlcə Kayseridə Bürhanəddin Muhaqqiqi ziyarət edib dualarını, icazətini alır, sonra təzədən Konyaya qayıdır. Və illər sonra Şəms Təbrizi onun sorağına düşüb Konyaya gəlir…
Amma… Əslində nə Cəlaləddin Rumi bildiyimiz Cəlaləddin Rumidir, nə də Şəms Təbrizi bildiyimiz Şəms Təbrizi… Bu bir həqiqətdir ki, nə tarix kitablarında yazılıb, nə də altıcildlik Məsnəvidə…
Heç nə gizli qalmır. Bu gizlin də başqa gizlinlər kimi açılır və əsrlər sonra Xəzərin sahilində quşdilixanəmirkülsoyuğu bu həqiqəti quş dilində bizə çatdırır…
Bununla belə romanı adi oxucunun başa düşməsi çox çətindir. Yuxarıda romanın gözəl dili olduğunu vurğulamışdım. Amma bu romanın qəlizliyini azaltmır. Xanəmir bəy tam hazırlıqlı oxucu üçün yazır. Onu anlamaq üçün təsəvvüfü, islamı, sufiliyi, bəzən hətta qədim əfsanələri də maksimum şəkildə bilməlisən. Mürəkkəb cümlələrin bəzilərində lazımi durğu işarəsinin qoyulmamağı da öz növbəsində işi bir qədər çətinləşdirir. Bəzən bir cümləni başa düşmək üçün iki-üç dəfə təkrar oxumalı olursan.
Bir də romanda bir-iki yerdə “dağ oğlu dağ”, “çöl(lər) oğlu çöl(lər)” ifadələri var. Çox güman ki, müəllif Mövlanənin əslində kim olduğunu anlatmaq istədiyi oxucuya belə müraciət edir. Əlbəttə, səhv də edə bilərəm. Hər halda bu ifadələr şəxsən mənə xoş gəlmədi. Ya yazmamaq, ya da daha yumşaq bir sözlə dəyişmək olardı. Məsəlçün, olsun elə “adam oğlu adam”.
Istənilən halda “Qapısı Vyananın Təkkə” romanı Mövlanənin həyatını öyrənmək istəyənlər üçün gözəl mənbədir.
Həmid Piriyev