Ağacların yaşı necə hesablanır? Yer üzündə əsrlərdir olan ağacların keçirdikləri mərhələləri müəyyən etmək mümkündürmü?
Ağacların yaşı yarılma üsuluyla təyin olunur. Ağacların həyatı gövdələrində yer alan halqalara qeyd olunur. Bu halqalar oxunaraq ağaclar haqqındakı məlumatlar əldə edilə bilinir. Bu hadisə ilə məşğul olan elmə Dendroxronologiya adı verilir.
Ağacların kök, gövdə və budaqlarında müxtəlif halqalar meydana gəlməkdədir. Bu halqalar ağacın var olduğundan etibarən ağacda yer alır və dairə şəklindədir. Ağacda yer alan bu halqalar sayəsində ağacın yanğına, şiddətli küləyə uğrayıb uğramadığı bilinir. Bu halqalar yalnız reallaşan hadisələri göstərməz, hansı tarixdə reallaşdığını də göstərir.
Dairə formasındakı halqalar ağacın davamlı qeydini tutan bir yaddaş kimi düşünülür. Ağacların eninə kəsintidə yer alan halqalar sayəsində ağacların böyümə miqdarları, yaş, odun tipi, budanıp budanmadığı, yara alıb almadığı, çatlar, heyvanların vermiş olduğu zərərlər, zərərlərin bağlanma formaları, kimi məlumatlar çox qəti bir şəkildə əldə edilə bilməkdədir.
Ağaclarda olan halqalar, bağlı olduqları mövsüm şərtləri birbaşa əlaqəlidir. Mövsümi fərqliliklərin yer aldığı bölgələrdə, böyümə davamlı deyildir. Bu bölgələrdəki böyümə hərəkəti, yazda sürətli bir şəkildə olarkən, yay mövsümündə bu sürət azalır. Beləcə böyümə sürəti fərqi meydana gəlir.
Sürətli böyümədə odun halqaları açıq rəngli olur, yaz mövsümündə isə bu halqalar tünd rəngli olur. Yəni ağacda bir açıq, bir tünd rəngli halqa olmasının səbəbi budur. Bu halqalara illik halqalar adı verilir və bir illik böyüməyi ifadə edərlər. İllik halqaların sayı isə ağacın yaşını göstərir.
Yaşayan canlı haldakı ağacın yaşı da, artıq təyin olunur. Bu təyin etmə əməliyyatı Artım Burgusu adı verilən bir alət vasitəsilə reallaşdırılır. Bu alət daha çox meşə mühəndislərinin işinə yaramaqdadır. Artım Burgusu adı verilən alət ağacın 1.30 metr yüksəkliyindən gövdəyə soxulur. Bu əməliyyatın ardından bir yaş halqası alət köməyi ilə çölə çıxarılır. Bu çubuq ağacın illik halqalarının çox asan və rahat bir şəkildə sayılmasına imkan verir. Əməliyyatın qısaca reallaşması bu şəkildədir, lakin işin daha çox texniki hissəsi vardır. Dünya üzərində ən yaşlı ağac Kaliforniya bölgəsində yetişmiş olan bir şam ağacıdır. Bu ağac tam 4900 yaşındadır.
İllik halqalar sayəsində nələr müəyyən edilir?
İllik halqalar ən çox ağacın yaşını təyin etmək məqsədiylə istifadə edilir. Bu halqalardan başqa bir çox məlumat də əldə edilə bilinir.
Keçmişdə yaşanmış iqlim dəyişiklikləri, arxeoloji qalıqların yaşı, meşə yanğınlarının tarixi.
Bu cür məlumatların əldə edilə bilməsi, təbiət hadisələrinin ağaclara bir şəkildə təsir etməsi yolu ilə əlaqələndirilir. Təbiət hadisələrinin ağaclara təsirləri, illik halqaların şəkil dəyişdirməsinə yol açır. Hər hadisə bu halqalara dəyişik şəkillərdə təsir edir və bu təsir bu məlumatların əldə edilməsini təmin edir. Ağaclar illərə görə dəyişən istilik və yağış dəyərlərindən olduqca təsirlənirlər. Bu dəyişmələr illik halqalardakı silsilələri dəyişdirir.
Uçqun kimi təbiət hadisələrində düşən daşlar, ağaclara dəyərək yara meydana gətirər. Uçqun səbəbiylə yaranmış olan yaralar daha sonradan illik halqalarda izlər buraxar. Ağacda meydana gələn yaradan alınan halqalar sayılaraq uçqunun meydana gəldiyi tarix müəyyən edilir.
Vulkanik hadisələrin hesablanması:
Vulkanik partlayışlar nəticəsində axan lavalar ağacların kömürləşməsinə səbəb olmaqdadır. Bu hadisədə ağac gövdələrindəki illik halqalardan dar bölmələr meydana gəlir. Bu dar halqalar vulkan patlamalarının sübutu olaraq qiymətləndirilir.
Zəlzələlərin hesablanması:
Ağac halqalarından zəlzələ və tarixlərinin müəyyənləşdirilməsi olduqca çətindir. Bunu həyata keçirmək üçün zəlzələ bölgəsində olan ağacların araşdırılması lazımdır. Zəlzələlər illik halqalarda çox ani daralmalar meydana gətirməkdədir. Bu daralma səbəbi isə zəlzələ zamanı yaranan hidroloji hadisələrdir.
Arxeoloji hesablanma:
Bu əməliyyat bəzi arxeoloji strukturların tarixləşdirilməsində istifadə edilən bir əməliyyatdır. Qədim tarixi şəhərlərdə olduqca çox istifadə edilməkdədir. Bu cür hesablama kəsilmiş ağaclar vasitəsilə aparılır. Lakin ağaclar kəsilmədən də ağac halqalarından məlumatlar əldə edilə bilməkdədir.