Avropa dünyaya A. Vivaldi, F. Hendel, İ. Bax, J. Haydn, T. Arne, F. Mendelson, C. Bize, R.Vaqner, C. Verdi, A. Dvorjak, F. List, İ. Ştraus, F. Şopen, N. Brams vУ™ başqa dahi bУ™stУ™karları bУ™xş edib. Lakin iki dahi bУ™stУ™kar var ki, mУ™nim üçün heç kimlУ™ müqayisУ™ oluna bilmУ™z. Bunlar – Volfqanq Amadey Motsart vУ™ Lüdviq Van Bethovendir. Motsart artıq 56 yaşı olanda musiqi bУ™stУ™lУ™mУ™yУ™, konsertlУ™r vermУ™yУ™, Avropanı gУ™zmУ™yУ™ başlamışdı. Londonda 10 yaşında ilk simfoniyasını, 11 yaşında ilk operasını yazmışdı. 18 yaşına qУ™dУ™r bu vunderkind artıq 25 simfoniya bУ™stУ™lУ™mişdi. O, çox qısa (cУ™mi 35 yaş) ömrü boyu “Sehrli fleyta”, “Don Juan”, “Fiqaronun toyu” kimi У™srlУ™r boyu dünyanın У™n mУ™şhur sУ™hnУ™lУ™rinin repertuarından düşmУ™yУ™n operalar, 41 simfoniya, fortepiano vУ™ orkestr üçün konsertlУ™r, skripka, fleyta vУ™ orkestr üçün konsertlУ™r, divertismentlУ™r, sonatalar, serenada vУ™ fortepiano pyeslУ™ri yazıb. Şedevr musiqi yaradıcılığının hУ™cminУ™ görУ™ Motsartın tayıbУ™rabУ™ri yoxdur. Motsart musiqiyУ™ işıq gУ™tirdi, öz musiqisi ilУ™ insanlara sevinc, nikbinlik, insanların У™n çУ™tin mУ™qamlarında onlara hУ™yat, yaşamaq eşqi, ümidi bУ™xş elУ™di. NeçУ™ У™srlУ™rdir ki, Motsart musiqisi insanları sevgiyУ™, hУ™yatdan hУ™zz almağa çağırır. TУ™У™ssüf ki, bu dahinin şУ™xsi hУ™yatı onun işıqlı musiqisi ilУ™ uzlaşmadı. O, ömrünün sonlarını sУ™falУ™t içУ™risindУ™ keçirdi. XУ™stУ™lik, tУ™nhalıq, cУ™miyyУ™tdУ™n tУ™crid olunmaq, heç kimУ™ lazım olmamaq, unudulmaq fikri onun ömrünün sonu gУ™ldiyindУ™n xУ™bУ™r verirdi. O, bu hisslУ™rin tУ™siri altında dahiyanУ™, lakin onun optimist ruhuna uyğun gУ™lmУ™yУ™n “Rekviyem”i yazır (ölümünУ™ az qalmış). “Rekviyem” onun ölüm himni idi. Bax belУ™cУ™, У™dalУ™tsiz cУ™miyyУ™t, onun fantastik yaradıcılıq uğurlarını gözü götürmУ™yУ™nlУ™r, onu ölüm ayağına gУ™tirdilУ™r, öldürdülУ™r. Öz musiqisi ilУ™ milyonlarla insana sevinc gУ™tirУ™n bir dahinin dУ™fnindУ™ cУ™mi bir neçУ™ iştirak etdi. BУ™zУ™n fikirlУ™şirУ™m ki, tУ™ki Motsart “Rekviyem”i yazmayaydı. GözümdУ™ nikbin, optimist, hУ™yatı, insanları sevУ™n Motsart kimi qalaydı. Lakin “Rekviyem”in У™dalУ™tsiz, riyakar cУ™miyyУ™tУ™, insanlara, haqsızlığa, layiq olmadığı sУ™falУ™tУ™, unutqanlığa etiraz himni kimi sУ™slУ™ndiyini qУ™bul etdikdУ™, nУ™ yaxşı ki, “Rekviyem” yazılıb qУ™naУ™tinУ™ gУ™lirУ™m. Lüdviq Van Bethoven musiqiyУ™ У™zУ™mУ™t, möhtУ™şУ™mlik, qУ™hrУ™manlıq gУ™tirdi. Onun 9cu, 6cı simfoniyaları, “Eqmont” simfonik süitası simfonizmУ™ yeni sУ™slУ™r gУ™tirdi, simfonik orkestrin bütün imkanlarından necУ™ istifadУ™ etmУ™yin nümunУ™lУ™ri oldu. Bethoven simfoniyaları, opera musiqisi, fortepiano vУ™ simfonik orkestr üçün konsertlУ™ri ilУ™ ciddi, У™zmkar, pafoslu, tУ™ntУ™nУ™li göründüyü halda sonataları ilУ™, “Elizaya” şedevri ilУ™ necУ™ bir incУ™ qУ™lbУ™, mУ™rhУ™mУ™tУ™, coşqun sevgiyУ™ malik olduğunu göstУ™rdi. Bu musiqi У™sУ™rlУ™ri Bethovenin nУ™hУ™ng istedadının ifadУ™si kimi sУ™slУ™nir. NУ™zУ™rУ™ alsaq ki, bu dahi bУ™stУ™kar bu möcüzУ™ У™sУ™rlУ™rinin çoxunu eşitmУ™kdУ™n mУ™hrum olandan sonra yazıb, insan heyrУ™tlУ™nmУ™yУ™ bilmir. Motsart vУ™ Bethoven Haydnı öz müУ™llimlУ™ri hesab edirdilУ™r. Doğrudur, Haydnın tУ™siri Motsarta daha çox olmuşdu, lakin hУ™r iki istedadlı şagirdlУ™r birbirindУ™n fУ™rqli, öz yolları ilУ™ getmişdilУ™r. HУ™tta adi musiqisevУ™r Motsartla Bethovenin musiqisini qarışdırmaz. Memarlıqda olduğu kimi, musiqidУ™ dУ™ barokko üslubu var. Bu üslubun У™n görkУ™mli simaları Antoni Vivaldi, Fredrik Hendel, İohan Sebastyan Baxdır.
Vivaldinin “İlin fУ™sillУ™ri” orkestrlУ™rimizin, musiqiçilУ™rimizin ifasında gözУ™l sУ™slУ™nir. Hendel tУ™biУ™t vurğunu idi. Bu, onun musiqisindУ™ (XüsusilУ™ “Water music” (“Su musiqisi”) У™sУ™rindУ™) qırmızı xУ™tlУ™ keçir. Bax öz orqan musiqisi ilУ™ (xüsusilУ™ “Toqatta”) mУ™şhurlaşıb. MusiqidУ™ intibah dövrünün У™n parlaq simalarından biri Josef Haydndır. O, yüzdУ™n çox simfoniyanın müУ™llifidir. Haydnın, qeyd etdiyim kimi, Motsartın, Bethovenin yaradıcılığına böyük tУ™siri olub. Alman bУ™stУ™karı Riçard Vaqnerin musiqisini sevУ™ bilmirУ™m. Onun musiqisindУ™ bir sУ™rtlik, qorxu, vahimУ™, hУ™tta, amansızlıq hiss edirУ™m. Vaqner Hitlerin sevimli bУ™stУ™karı idi. BУ™lkУ™ elУ™ bu fakt da mУ™nУ™ tУ™sir edib. BУ™stУ™kar nУ™ qУ™dУ™r mУ™şhur olsa da, onu daha da mУ™şhurlaşdıran, tanınmış orkestrlУ™rin repertuarından düşmУ™yУ™n, konsertlУ™rdУ™ mütУ™madi sУ™slУ™nУ™n У™sУ™rlУ™ri olur. MУ™sУ™lУ™n, Bramsın “Macar rУ™qslУ™ri”, Listin “Macar rapsodiyası”, Dvorjakın “Slavyan rУ™qslУ™ri”, Ştrausun valsları, polkaları, marşları belУ™ У™sУ™rlУ™rdУ™ndir. Fortepianonun Allahı sayılan Fredrik Şopen insanın ruhuna oxşayan valsları (mУ™nim üçün, У™n sevimlisi “Valsfantaziya”, Vals в„–7), etüdlУ™ri, noktürnlУ™ri ilУ™ mУ™şhurlaşıb. İtalyan xalqının fУ™xri Cüzeppe Verdi çoxsaylı operaları içУ™risindУ™ “Nabukko”, “Otello”, “Aida”, “Trubadur”, “Traviata”, “Riqoletto” operaları ilУ™ dünya şöhrУ™ti qazanıb. NeçУ™ У™srlУ™rdir, bu operalar dünyanın У™n mУ™şhur sУ™hnУ™lУ™rindУ™n düşmür. Puççininin “Toska”, “Turandod”, “Bohema”, “Madam Batterflyay (ÇioÇioSan)” operaları У™srlУ™r keçsУ™ dУ™, şöhrУ™ti azalmayan У™sУ™rlУ™rdir. Feliks Mendelsonun “Toy marşı” (bizdУ™ “Vağzalı” ilУ™ yanaşı) toyların yaraşığıdır. Leonkavallo çoxsaylı operettaların müУ™llifi olsa da, AzУ™rbaycanda daha çox “MУ™zhУ™kУ™çilУ™r (Payatsı)” operası ilУ™ tanınır. İoqan Ştrausun “Yarasa”, “İndiqo vУ™ qırx quldur”, Leqarın “ŞУ™n dul qadın”, “Qaraçı sevgisi” operettaları keçmiş sovet xalqlarına, o cümlУ™dУ™n azУ™rbaycanlılara yaxşı mУ™lumdur. Rus klassiklУ™ri içУ™risindУ™ P. Çaykovski xüsusi yer tutur. O, yaradıcılığının genişliyi ilУ™ bütün bУ™stУ™karları geridУ™ qoyur. Musiqinin elУ™ bir janrı yoxdur ki, o, orada dУ™rin iz qoymasın. “Yevgeni Onegin”, “Qaratoxmaq qadın”, “İolanta”, “Mazepa”, “Çarodeyka” operaları, “Yatmış gözУ™l”, “Qu gölü”,“Şelkunçik” baletlУ™ri, fortepiano vУ™ orkestr üçün konsertlУ™ri, simfoniyaları, “İtalyan kapriççiosu”, “Motsartiana” simfonik У™sУ™rlУ™ri, “İlin fУ™sillУ™ri” У™sУ™rlУ™ri, romansları onu dünya musiqisinin dahilУ™ri sırasına daxil edib. M. Qlinkanın da rus klassik musiqisinin inkişafında misilsiz xidmУ™tlУ™ri olub. “İvan Susanin”, “Ruslan vУ™ Lyudmila” operaları, “İspan kapriççiousu”, “Araqon xotası” simfonik У™sУ™rlУ™ri, romansları müУ™llifУ™ У™bУ™di şöhrУ™t gУ™tirib. İspan mövzusunda yazılmış У™sУ™rlУ™r o dУ™rУ™cУ™dУ™ ispan ruhludur ki, onların müУ™llifinin rus olması inanılmaz görünür. S. Raxmaninov hУ™m dahi pianoçu kimi, hУ™m dУ™ fortepiano vУ™ orkestr üçün konsertlУ™ri ilУ™ dünyada mУ™şhurdur. A. Borodin “Knyaz İqor”, M. Musorqski “Xovanşına” operaları vУ™ simfonik У™sУ™rlУ™ri ilУ™, RimskiKorsakov “ŞУ™hrizad” simfonik süitası vУ™ başqa simfonik У™sУ™rlУ™ri ilУ™ tanınır.
Yüngül musiqi İndi pop, rok, caz adlandırılan musiqini У™vvУ™llУ™r ümumilikdУ™ yüngül musiqi adlandırırdılar. Hayküy, qışqırtı, bağırtı ilУ™ müşayiУ™t olunan “musiqi”ni nУ™zУ™rУ™ almasaq, insanın ruhunu oxşayan, xoş У™hvalruhiyyУ™ yaradan yüngül musiqi nümunУ™lУ™ri kifayУ™t qУ™dУ™rdir. SevУ™sevУ™ qulaq asdığım bir neçУ™ nümunУ™lУ™ri sadalaya bilУ™rУ™m: “Chariots of fire”, “Old San Juan”, “Butterfly”, “The fool”, “The Lonely Shepherd”, “The Magus” vУ™ Yanninin başqa musiqilУ™ri vУ™ s. Riyaziyyatçımexanik ixtisasım mУ™ni hУ™r şeyУ™ ciddi yanaşmağa, düşünmУ™yУ™, araşdırmağa öyrУ™şdirib. Bu azmış kimi, musiqiyУ™, У™dУ™biyyata münasibУ™tim, üstУ™lik, hУ™yat qayğıları mУ™ni rahat, qayğısız yaşamağa qoymur. Lakin bir musiqi janrı var ki, onu dinlУ™yУ™ndУ™, real hУ™yatdan ayrılıram, heç nУ™ barУ™dУ™ fikirlУ™şmirУ™m, düşüncУ™lУ™rim yox olur. Bu, roknroldur. ÜmumiyyУ™tlУ™, insan rУ™qs edУ™ndУ™, dУ™rdisУ™ri unudur, qayğısız görünür. Odur ki, bütün insanlara mУ™slУ™hУ™t görУ™rdim ki, sУ™hУ™r gözünü roknrolla açsın. Cazın mУ™nУ™ У™n böyük lУ™zzУ™t verУ™n bir növü var. Bu növ musiqidУ™ alУ™tlУ™r bir mövzuya, süjetУ™ tabe deyillУ™r, hУ™r alУ™t öz bildiyi kimi çalır, saksofon bir söz deyir, truba başqa söz, zУ™rb alУ™tlУ™ri, hУ™tta, kontrabas da sУ™rbУ™stliyini tam qoruyur, bir sözlУ™, nizamlı xaos yaranır. Bu musiqi başdanayağa improvizУ™dir. Adama elУ™ gУ™lir ki, eyni musiqi hУ™r dУ™fУ™ fУ™rqli çalınır. Yalnız ritm saxlanılır. MУ™n bu musiqini qayğısız musiqi adlandırıram.
Xəlil Məcidoğlu "Musiqi haqqında"