Svetlana Aleksandrovna Aleksiyeviçin “Müharibə qadın simalı deyil”
“XAN” nəşriyyatının “Ən yeni Nobelçilər” silsiləsində nəşr etdiyi “Müharibə qadın simalı deyil” əsərinin ilk səhifəsində Böyülk Vətən Müharibəsi iştirakçısı Nina Yakoblevnanın belə bir frazası yer alıb:
“Biz hələ həyatın nə demək olduğunu bilmədən həyat uğrunda ölürdük…”
Bəli, onlar müharibəyə yollananda hələ 16 yaşları təzəcə tamam olmuşdu. Hətta müharibə vaxtı boyları da artırdı.
Bu əsərdə vahid süjet xətti yoxdur. Sovet ordusunda sayları milyona yaxın olan, orduda bütün hərbi peşələrə yiyələnən qadınların xatirələri qələmə alınıb. Xatirələr də nə xatirələr, dəhşət dolu! Valentina Çudayevaya görə isə “xatırlamaq dəhşətlidir, amma heç xatırlamamaq daha dəhşətlidir”.
“Qadın müharibəsinin öz rəngləri, öz qoxuları, öz işıqlandırılması var. Öz sözləri var.
Stanislava Volkova üçün müharibə torpaq rəngindədir. Bir sapyor üçün… torpağın qara, gil rəngi…
Əsərin “ilk qeydlərdən…” başlıqlı hissəsində yazıçının öz fikir və hisləri yer alıb. Eyni zamanda, həmin qadınlarla görüşlərdə yaşadığı hislər və bəzi frazalar.
“İnsan müharibədən daha böyükdür.”
Yazıçı xanım qeyd edir ki, “müharibə haqqında deyil, müharibədə olan insan haqqında yazır. Müharibənin deyil, hislərin tarixini qələmə alır.” O, ruhun tarixçisidir.
“İnsan hər şeydən daha çox müharibədə, bir də ola bilsin ki, məhəbbətdə görünə bilir və özünü açır.”
1985-ci ildə qələmə alınan bu əsər 2015-ci ildə “zamanımızda əzab və igidliyin heykəlini yaratdığına görə” yazıçıya Nobel mükafatını qazandırır.
“Hər şey ədəbiyyata çevrilə bilər.”
Svetlana xanım da bir növ araşdırma janrında yazdığı bu əsərini ədəbiyyata çevirə bilir. 17 il sonra 2002-2004-cü illərdə o, öz gündəliyini oxuyur… Bu əsəri yazan zaman necə bir adam olduğunu xatırlamağa çalışır. Senzuranın üzərindən xətt çəkdiyi sətirlərdə belə bir fikir var:
“Mənim bu kitabı oxuyacaq insanlara yazığım gəlir, oxumayacaq insanlara da eləcə…”
Əsər onu oxuyan insanın müharibə haqqındakı düşüncələrinə təsir edə bilirsə, deməli, onu yazanın da düşüncəsinə çoxdan təsir edib.
“Müharibə qadın simalı deyil” kulminasiya nöqtəsinə elə ilk səhifələrdə, yazıçının “Öz seçdiklərimdən” başlıqlı qeydlərində çatır. Sonra gərginlik bir az səngiyir. Müharibədə müxtəlif peşə sahibləri olan xanımlar hadisələri detallı şəkildə anlatmağa çalışırlar. Əsər bir də öz kulminasiyasına sonlarda qovuşur.
“Su və torpaq qırmızı rəngdə.”
“Heç vaxt öz qəlbini tanıya bilmirsən”.
“Əgər hər şeyi dəqiqliklə təsvir etsən, bu müharibə haqqında yazılmış son kitab olacaq”.
Əsərdə mənə maraqlı qalan bir detal oldu. “Mən o gözləri indi də xatırlayıram” başlıqlı Zaida Vasilyevnanın xatirələrində eyniadlı fraza iki almanla qarşılaşmasında qeyd olunur. Bilmədim, başlığa hansı almanla qarşılaşdığı situasiyanın adı verilib. Tanketi vuran almanın, yoxsa çalada qarşılaşdığı almanın?
Müharibənin bitməsini gözləyən hər kəsdən fərqli olaraq Sofya K-viç öz sevgilisindən ayrılmaması üçün müharibənin bitməməsini arzu edirmiş…
Sovet rejiminin özü güclü bir ideoloq idi. Az qala, bütün xanımların fikirlərində “əsas ideyadı” deyə oxuyuruq. Hətta “analıq hissindən daha güclü hiss var, bu ideyaya inam hissidi” deyə vurğulayır xanımlardan biri. Fikirləşəndə insan dəhşətə gəlir. Beyinləri bu cür gözəl yumağı sovet rejimi necə bacarmışdı?
Bir də bu xanımlar üçün ən dəhşətli məqam onların müharibədə gördükləri deyil, müharibədən qayıtdıqdan sonra cəmiyyətdən eşitdikləridi.
Müharibə mövzusunda yazılmış çox kitab oxumuşam. Hərəsinin öz ağırlığı var.
Bu əsəri “oxuyun” demirəm, oxumaq Sizlərin seçimidir, elə oxumamaq da…
Gözəl tərcüməyə görə isə Nərgiz Cabbarlıya xüsusi təşəkkürlər!
İlahə Eldarqızı