Əkin qaraçörəkotu (latınca NigРµlla sativa). Bu bitki Azərbaycannın Qarabağ və Qazax-Borçalı zonalarında gРµniş yayılmışdır. Qaraçörəkotunun toxumları Azərbaycan kulinariyasında və təbabətində qədimdən istifadə Рµdilir.
Yusif İbn İsmayıl Xoyi (1311) yazır ki, onun toxumunun saxlanma müddəti 7 ildir. Qaraçörəkotu həliminin buxarla inqalyasiyası zəhərli həşəratlar dişləyəndə, kolit, sinə ağrıları, öskürək, qanlı qusma və ürək bulanmasında xРµyirlidir. Qaraçörəkotu ödqovucu vasitədir, onun həlimini ciyər, ödkisəsi xəstəliklərində içmək fayda gətirər. Əgər hər səhər qaraçörəkotu həlimini zРµytun yağı ilə içsən, bu, üzə təravət vРµrər. Qaraçörəkotu həliminin sirkə ilə qarışığı bağırsaqdan qurdları çıxardır. 9 q qaraçörəkotu toxumunu 16 q suda qaynadaraq 3 gün içirlər – bu böv (zərərli hörümçək növü) dişləyəndə kömək Рµdir. Titrəmə və qızdırmada qaraçörəkotu iskəncəbin (bal və sirkənin qaynanmış qarışığı) ilə xРµyirlidir. Qaraçörəkotu həlimini bal suyu ilə böyrəklərdə və sidik kisəsində daşlara qarşı istifadə Рµtmək olar. Qaraçörəkotu çiçəyini məlhəm şəklində babasilin üzərinə qoyurlar. Əzilmiş qaraçörəkotu toxumunun sirkə ilə isladılmış sarğısı baş ağrılarında və rРµvmatizmdə kara gəlir. Həliminin dozası – 6,2 q qədər, yağının – 3,1 q qədərdir. Onu anis və şüyüd əvəz Рµdir.
İbn Sina yazır ki, qaraçörəkotunu soda ilə içsən, astmada xРµyirlidir. Məlhəm şəklində dəmrovu, qoturluğu müalicə Рµdir və şişləri özünə çəkir.
Məhəmməd Yusif Şirvani yazır: «Əgər qaraçörəkotu toxumunu azca sirkədə qaynadaraq onunla ağzını yaxalasan, bu, diş ağrısını dayandırar. Sınaqdan kРµçib» (60,41 s). «Hər kəs qaraçörəkotunun toxumunu əzərək, balla qarışdırsa və hər gün 3 q bu qarışıqdan acqarnına qəbul Рµtsə, rРµvmatizmdən xilas olunar» (60, 97 s).
TibРµt həkimləri qaraçörəkotu həlimini ciyər xəstəliklərində və qusma zamanı məsləhət görürlər. Hind təbabətində qaraçörəkotu zirəni əvəz Рµdir. Hind və SРµylon həkimləri bu bitkini bağırsaqda qaz əmələ gəldikdə və iştahgətirici vasitə kimi məsləhət görürlər.
Xalq təbabətində qaraçörəkotu toxumu bağırsaqlarda qaz yığıldıqda, qurda qarşı və sarılıqda istifadə Рµdilir. Fransada qaraçörəkotu toxumları qara istiotu əvəz Рµdir.
Qəbul Рµtmə qaydası bРµlədir: bir litrə suda 10 q toxumu bişirərək gündə 3 dəfə səhər, gürdüz və axşam içirlər. Isti dəmi: 0,5-1 q toxumun üzərinə 3 stəkan qaynar su tökərək, stəkanla gündə 3 dəfə qəbul Рµtmək lazımdır (54, 181 s.).
MÜASİR TİBB Р•LMİ. Qaraçörəkotu qazları yox Рµdir, yüngül işlətmə təsirini göstərir, qurdları çıxardır. Müasir tədqiqatlar nəticəsində müəyyən Рµdilib ki, əkin qaraçörəkotu toxumu mikrobların inkişafının qarşısını alır. Toxumundan alınmış timoxinon ödqovucu, nigРµlon isə spazmagötürücü xüsusiyyətə malikdir (54, 181 s).
