Qan vermək
Qan istehsal edilməyən bir toxumadır və hazırda yeganə mənbəyi sağlam qan ianəçiləridir. Qan ianəsi həm ictimai, həm fərdi baxımdan əhəmiyyət daşıyır. Əgər qan verilsə orqanizm yeni qan istehsal edir və bunun orqanizm üçün faydası çoxdur. Qan ianəsi, sağlam olan şəxsdən alınan bir miqdar qanın ehtiyac sahibi olan bir şəxsə ötürülməsi prosesidir. Qan vermək məlum olduğu kimi, bizim cəmiyyətdə və digər inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə fəzilətli bir davranış olaraq qəbul edilir. Kütlələri hərəkətə keçirmək üçün qan ianə mitinqləri, yürüşləri və düşərgələri keçirilir. Qan bu düşərgələrdə toplanaraq müxtəlif əməliyyatlar nəticəsində komponentləri işlənilir. Böyük xəstəxanalarda qan toplama mərkəzləri yerləşir. Toplanan qan ehtiyac duyulduqda istifadə edilmək üzrə soyuq şkaflarda saxlanmaqdadır.
Kimlər qan verə bilər?
18-65 Yaş aralığı, ağırlığı ən azı 50 kq və üzərində olan hər sağlam fərd qan verə bilər.
Qan vermək nə qədər vaxt alır?
Qeydiyyat, müayinə, qan vermə əməliyyatlarının hamısı təxminən 30-35 dəqiqə qədər vaxt alır. Bir həyatın qurtarılması üçün bu müddəti gözdən çıxarmaq lazımdır.
Qan verməyin uyğun olub olmadığı nəyə görə qiymətləndirilir?
Müayinə nəticəsində həkim veriləcək qanın sizə yada qanı alacaq xəstəyə zərər verə biləcəyi qərarını vermiş isə səbəbini sizə açıqlayaraq qan ianəsini bir müddət təxirə salır. Bəzən (daşıyıcı xəstəlik və s.) isə mövcud vəziyyət həyatınız boyu sizin qan verməyinizə maneə yaradır.
Kimlər qan verə bilməz?
Bəzi hallar da sizin qan verməyinizə mane ola bilər. Əgər yuxarıda sadalananlardan hər hansı biri var isə, qan vermək üçün gözləməlisiniz.
–Müayinədə 37.5 dərəcədən artıq bədən temperaturu olanlar.
–Nəbz atış sayı dəqiqədə 50-dən az 100-dən artıq olanlar.
–Damardan narkotik asılılığı olanlar.
–Laxtalanma faktor konsentrasiyası ilə müalicə olanlar.
–Son 24 saatda həddindən artıq miqdarda alkoqol qəbul edənlər.
–Cinsi yolla yoluxmuş bir xəstəlik keçirənlər və keçirmə riski yüksək cinsi əlaqədə olanlar.
–Soyuqdəymə keçirənlər şikayətlərinin kəsilməsindən 3 gün sonra qan verə bilərlər.
–Son 12 ay ərzində; Yoluxucu sarılığı olan biri ilə yaxın təmasda olanlar.
–Orqan və ya toxuma köçürülməsi olanlar.
–İynəbatırma ilə döymə dərinizin hər hansı bir yerinə dəlik açmaq (qulaq deşdirmə kimi) kimi əməliyyat etdirənlər.
–Son 3 il ərzində malyariya xəstəliyi keçirənlər qan verə bilməzlər.
–Malyariya xəstəliyinin epidemiya olaraq yerləşdiyi coğrafi bölgələrdə 6 aydan çox qalanlar 2 il müddət ilə, 6 aydan az qalanlar isə 12 ay qan verə bilməzlər.
–İstifadə etməkdə olduğunuz dərmanlar varsa mütləq qan verdiyiniz mərkəzdəki həkimə bildirin.
–İnfarkt keçirən bir adam qan verə bilməz.
Qan verərkən qansızlıq yaranırmı?
Verilən qan 450 mln. qədərdir. Bədəndə orta hesabla 5000-6000 mln. qan olur. Alınan qan bədəndəki qanın təxmini dəyəri, 1/13-i qədəri olaraq, zərər verməz. Ayrıca qan ianəsindən əvvəl qan sayımı aparılır, həkim tərəfindən qiymətləndirilir. Qan ianəsindən əvvəl aparılan müayinədə, qan səviyyəsi aşağı olduğu (anemiya) müşahidə edilərsə qan vermək olmaz. Qan səviyyəsinin normalda sağlam fərdlər qan verərlərsə azalan qan hüceyrələri sümük iliyinin çalışması ilə sürətlə yeniləyər. Onsuz da bədən, bu hüceyrələrin yaradılması və dağıdılması fəaliyyətlərini davamlı olaraq həyata keçirir. Alınan qan miqdarı isə sağlamlığa mənfi təsir edəcək səviyyədə olmadığına görə qansız qalmaq kimi bir vəziyyət yaratmır.
Qan verməyin əhəmiyyəti nədir?
Qanaxmalı bir xəstədə və ya böyük bir əməliyyatda 6-8 qutu qana və 4-5 qutu təzə dondurulmuş plazmaya ehtiyac duyulur. Problemli hamiləlik keçirən və ya qanaxmalı hamilə bir qadının həyatını davam etdirməsi üçün qan və qan məhsullarına ehtiyac olur. Həyatında qan və qan məhsullarını almaq məcburiyyətində olan hemofiliya və talessemiya xəstələrinin yaşamağı üçün qana ehtiyacı vardır. Yenidoğulan və qanın dəyişməsi üçün çox təzə qana ehtiyacı olan uşaqlar sizin qanınızı gözləməkdədirlər. Ağır böyrək xəstələrinin də həyatlarını davam etdirmələri üçün qan və qan məhsullarına ehtiyacı vardır.Qan istehsal edilməyən yeganə dərmandır. Bir gün hər kəsin qan və qan məhsullarına ehtiyacı ola bilər. Verəcəyiniz hər qan üçün pulsuz olaraq qan qrupu müəyyən edilir, gepatit B, gepatit C,frengi və AİDStestləri də aparılır.
Qan verməyin yan təsirləri (side effects) nələrdir?
Qan ianə etmək üçün qan verən insanda axtarılan xüsusiyyətlər vardır. Bunlar insanın sağlam olması, ən azı 17 yaşını doldurmuş olması, qan verənin son 8 həftə ərzində qan verməmiş olması, qan verənin antibiotik və ya digər qan durulaşdırıcı dərman vasitələrindən istifadə etməməsi kimi şeylərdir. Bu qaydalar təbii ki, bəzi ölkələrə görə dəyişir. Ancaq əsas xüsusiyyətlər eyni qalır. Bu əsas qaydalara riayət edilməzsə qan alan və ya verən adamda yaxşı nəticələrə səbəb olmur.
Qan ianə zamanı yüngül baş dönməsi və ya baş dönməsi olması ümumiyyətlə olan bir şeydir. Qan ianəsinin əks göstərişləri ən çox gənclər arasında təsirlidir. Görülən yan təsirləri bunlardır;
–Tərləmə və Titrəmə
–Özündən getmə və Yıxılma
–Oynaqlarda Sərtləşmə
–Stress
–Mədə bulanması
–Dodaq və burunda uyuşma
Fuad Nəzərov