Osteoporoz ən geniş yayılmış metabolik sümük xəstəliyidir. Gözlənilən ömrün uzanması ilə mühüm bir sağlamlıq problemi halına gəlmişdir. Osteoporoz xəstəliyində sümük qırılqanlığı artır. Aşağı travma nəticəsində sınıq yarana bilər. Adətən 45 yaşdan sonra başlayır və yaşla birlikdə görülməsi də artır. 50-60 yaş arası xanımlara %40-55, 60-70 yaş arasında %75, 70 yaş üzərində isə %85-90 olur.
Osteoporoz cəmiyyət sağlamlıq problemi halına gətirən səbəbi sınıqla olan əlaqəsidir. Ağ irqdə 50 yaşında qadınların 40%, kişilərin %13-ün geri qalan həyat dövründə sınıq yaşayacaqları nəzərdə tutulur. Osteoporotik sınıqlar əsasənonurğa, bud və əl biləyi şəklindədir.
Osteoporoz üçün risk faktorları nələrdir?
Osteoporoza səbəb olan çox sayda risk faktoruolmaqdadır. Bu risk amillərinin bir qismi dəyişdirilə bilməz (yaş, irq, genetik quruluş kimi), bir qismi isədəyişdirilə bilər (qidalanma, sedanter həyat tərzi, siqaret kimi) amillərdir.Yetərli kalsium qəbulunun böyümə və inkişaf dövründə sağlam sümük inkişafı baxımından əhəmiyyətli olduğu qədər, irəli yaşlarda da sümük kütləsi qorunması baxımından da böyük əhəmiyyətə malikdir.
Kifayət miqdarda qəbul edilən müxtəlif vitamin və minerallar (maqnezium, sink, mis, fluorid, vitamin C,K, A kimi) və ya çox miqdarda istehlak edilən zülal, sodium, kofein, alkoqol, siqaret kimi maddələr osteoporoz baxımından əhəmiyyətli risk amilləri yaradır. Nizamlı məşq sümük mineral sıxlığını artırır.
Diaqnozu
Osteoporoz diaqnozu sümük mineral sıxlıq ölçümü ilə qoyulur, qısa vaxt alan ağrısız ölçümdür. Sümük mineral sıxlığına görə şəxs üç kateqoriyadan birinə aid edilir: Normal, aşağı sümük kütləsi (osteopeniya) və osteoporoz. Sümük mineral sıxlığı nə qədər aşağıdırsa sınıq riskinin o qədər yüksək olduğu qəbul edilir.
Osteoporozdan necə qorunmaq olar?
Osteoporozdan qorunmaq uşaqlıq çağından başlayır və həyat boyu davam edir. Qorunma, yetərli kalsium qəbulu, nizamlı məşq və qadınlarda kifayət qədər ostrogen kişilərdə isə kifayət qədər testosteron səviyyələrinin təmin olunmasıdır. Uşaqlıq, adolesan (gənclik) dövrlərində güclü sümüklər qazanılması irəli yaşlarda osteoporoz inkişafından qorunmaq üçün əhəmiyyətlidir.
Müntəzəm fiziki fəallıq, məsələn yürüyüş, aerobika və ya pilləkən enmək-çıxmaq, sümük gücünü artırmada əhəmiyyətlidir.
İrəli yaşlarda sümük əriməsindən necə qorunmaq olar?
Qadınlarda sümük əriməsi adətən 40 yaşlarında başlayır. Xroniki xəstəliyi olan, sümük itkisini arttırıcı dərman istifadə edən və ya digər risk amillərinə malik insanlarda daha erkən yaşlarda başlaya bilər. Sümük itkisi menopauzadan sonra ilk bir neçə ildə çox sürətlidir. Kişilərdə isə sümük itkisi 50 yaşlarında başlayır. Yaşlı qadın və kişilər üçün kifayət qədərkalsium (1200mg/gün) və D vitamini (400-800 IU/gün) qəbulu böyük əhəmiyyət daşıyır. Bundan başqa, fiziki olaraq aktiv qalmaq, əzələlərin güclü qalması, oynaqların elastikliyi və sümük qüvvəsi baxımından əhəmiyyətlidir.
Fuad Nəzərov