Tibbdə AFT deyilən ağız içi yaraları ağız içərisində sıxlıqla yanaq və dodaq bölgəsində, yumşaq damaqda, dil üzərində, diş əti üzərində görülən solğun sarı-qırmızı və olduqca ağrılı xoralaşmış yaralardır.
Cəmiyyətin 18-20%-dən çoxu AFT problemi ilə qarşı-qarşıyadır. Qadınlarda daha sıxlıqla rast gəlinir. AFT ümumiyyətlə tək olaraq görünsə də eyni anda bir neçə bölgədə ola bilər.
AFT-in meydana gəlmə səbəbini müəyyən etmək üçün müxtəlif araşdırmalar aparılmışdır.
Ancaq AFT-nin meydana gəlməsinin səbəbi tam olaraq təyin oluna bilməmişdir. AFT-nin meydana gəlməsini sürətləndirən və yaxşılaşmasını gecikdirən faktorlardan bəhs etmək mümkündür.
AFT meydana gəlməsində hansı faktorlar əhəmiyyətlidir?
- Stress
Migren, yüksək təzyiq və gastrit kimi bir çox xəstəliyin səbəblərindən yaranan stress AFT-nin meydana gəlməsinin ən əhəmiyyətli səbəblərindən biridir.
Xanımlarda premenstural gərginlik(aybaşı əvvəli dövr) də AFT-nin meydana gəlməsini sürətləndirən faktorlardandır.
- Yeməklər
Sitrus bitkiləri, sirkə, turşu, cipsi, duzlu və ədviyyatlı yeməklər AFT meydana gəlməsini sürətləndirən əhəmiyyətli faktorlar arasında sayılmaqdadır. Bunların yanında bəzi orqanizmlər üçün allergik ola bilən qarabaşaq, çovdar, arpa, şokolad, fındıq, qabıqlı dəniz heyvanları, soya, pomidor, badımcan, alma, əncir, pendir kimi yeməklər də AFT meydana gəlməsini sürətləndirərlər.
- Zədə
Yanaq dil dodaq dişləmə, sərt yeməklərin yeyilməsi zamanı əzilmə və yumşaq olmayan diş fırçalama əməliyyatları və ağıza uyğun olmayan olmayan protezlər AFT üçün uyğun şəraitin meydana gəlməsinə köməkçi olarlar.
- Diş pastası
Diş pastalarının təmizləmə xüsusiyyətini artırmaq üçün köpük olaraq tərkibinə qatılan "Natrium Lauryl Sulfate" ( SLS ) ağız hüceyrələrinin dağıtmasını artıran kimyəvi maddədir. SLS bu xüsusiyyəti ilə AFT meydana gəlməsi üzərində birbaşa təsirli olan bir maddədir.
Xüsusilə AFT problemi olan insanların istifadə edə bilməsi üçün tərkibində daha az nisbətdə (1.25%) SLS olan diş pastaları vardır. (Tom's of Maine Natural Toothpaste , oral-B Sensitive Fluoride Toothpaste və s.)
- Digər səbəblər
B12 vitamini və dəmir çatışmamazlığı, siqaret çəkmək, tütün çeynəmək kimi vərdişlərin də AFT meydana gəlməsində iştirak edən əhəmiyyətli faktorlar olduğu müəyyən edilmişdir.
Ağız içi yaralarının (AFT) müalicəsi
AFT-lər hər hansı bir müalicə tətbiq olunmasa da 7-10 gün sonra özbaşına yaxşılaşmaqdadır. AFT problemi ilə qarşı-qarşıya olanların aşağıda sıralanan əməliyyatlardan birini ya da bir neçəsini tətbiq etdiklərində daha rahat bir dövr keçirmələri mümkündür.
Ağrını azaltmaq və yaxşılaşmağı tezləşdirmək üçün edilə biləcəklər bunlardır:
- İsti, qıcıqlandırıcı qidalardan qaçınılmalıdır.
- "2% Hydrogen Peroxidle məhluluna batırılan pambıq ya da tənzif ilə yara olan bölgə təmizlənə bilər.
- Su ilə karbonat qarışığından hazırlanan bir krem AFT üzərinə sürtülə bilər.
- Yarım stəkan suya yarım qaşıq duz əlavəsi ilə əldə edilən məhlulla gündə üç dəfə qarqara edilə bilər.
- Yeməkdən əvvəl AFT bölgəsinə ağız üçün hazırlanmış anestezik kremlər tətbiq oluna bilər. Bunlardan "Orabase", "Gly-oxide", "Cankaid","Ambesol" kimi ağız içi kremləri misal gətirmək olar.
- "Sucralfate" həbi ilıq suda əridib qarqara edilə bilər.
- Xüsusilə başlanğıc mərhələsində "Tetrasiklin" həbi suda əridərək əldə edilən məhlulu ilə qarqara etmək AFT-in böyüməsinə mane olar və ağrını azaldar.
AFT (canker sores = mouth ulcers) ilə UÇUQ (fever blisters = cold sores) arasındakı fərqliliklər
AFT ilə uçuq ümumiyyətlə eyni əlamətləri göstərdikləri üçün bir-birləri ilə qarışdırılır. Ancaq aralarında bir çox fərqlilik vardır:
AFT
1.Yalnız ağız içərsində yaranır.
2.Keçirici deyildir.
3. AFT-in meydana gəlməsinə viruslar səbəb olmaz.
Uçuq
1.İçi su toplamış kiçik qabarcıqlar (Blisters) şəklində başlayar.
2. Nadir olaraq ağız içərisində olsalar da əsasən ağız xaricində meydana gəlirlər. AFT ağız içərisində bütün bölgələrdə olur , uçuq isə yalnız ağız içərisində damaq bölgəsində hərəkətsiz yerləri tutar.
3. Keçiricidir.
4. Viruslar səbəbi ilə meydana gəlirlər.