Vitiliqo, pigment itkisi ilə əlaqədar dəridə ağ, yamaq tərzində ləkələrlə özünü büruzə verən bir dəri xəstəliyidir. Bədənin hər hansı bir hissəsində özünü göstərə bilər. Ən çox vitiliqonun yayıldığı sahələr: üz, dodaqlar, əllər, qollar, ayaqar və genital bölgələrdir.Yüz adamın 1,2 -sində bu xəstəlik olur. Xəstəlik, ümumiyyətlə 20 yaşdan əvvəl başlayır. 1/5 xəstədə ailəvi xəstəlikdir. Vitiliqolu xəstələrin çoxunun ümumi sağlamlıq vəziyyəti yaxşıdır.
Dəri, saç, və göz rəngini təyin edən melanin pigmentidir.Melanosit deyilən hüceyrələrdə istehsal edilir.Əgər bu hüceyrələr ölsə və ya melanin hazırlaya bilməsə dəri rəngi açılır və ya tamamilə ağ olur.
Vitiliqoya səbəb nədir?
Vitiliqo, dərinin melanosit hüceyrələrinin itkisinin nəticəsidir. Bunun səbəbi naməlumdur. 4 tipi vardır: Xallar halında, yayılan, universal (bütün bədəndə), Halo Nevus.
Vitiliqo necə inkişaf edir?
Xəstəliyin yayılması və şiddəti hər insanda bir cür olur.Açıq dərili insanlarda, vitiliqolu sahələr ilə normal dəri arasındakı rəng fərqini ya birbaşa, ya da qaralmadan sonra hiss edilir.Əsmər insanlanlarda vitiliqo il boyunca daha asan görünür. Məşhur vitiliqo, bəzən bütün bədəndə pigment itkisinə səbəb ola bilər. Nə qədər pigment itkisi olacağını əvvəldən bilmək çətindir. Tipik vitiliqo, süd ağı rəngdə özünü göstərir. Vitiliqo sahəsində pigment kölgələri və ya sahənin ətrafında tünd rəngli halqa ola bilər.
Vitiliqo, ümumiyyətlə sürətli pigment itkisiylə başlayır. Pigment itkisi dövrünü daha sonra, pigmentin dəyişmədiyi dövrlər əvəz edir. Bu period sonsuza qədər davam edə bilər. Vitiliqo xəstələrində dəri rənginin özbaşına geri dönməsi nadirdir. Artıq vitiliqosu olmayacağına inanan xəstələrin, əslində bütün pigmentləri itmiş olur və dərilərində ziddlik yaradan sahə qalmır. Bədənlərində tək rəng olur, ancaq vitiligoları davam edir.
Vitiliqo necə müalicə edilər?
Bəzən vitiliqo üçün ən yaxşı müalicə, heç müalicə etməməkdir.Açıq rəngli kəslərdə qaralmaqdan yayınmaq, dəridə ziddlik meydana gəlməsinin qarşısını alır. Vitiliqolu sahənin günəşə olan təbii müdafiəsi itmişdir.Bu sahələrdə asanlıqla günəş yanığı ola bilər. Buna görə, ən az 15 faktorlu bir günəş qoruyucusu istifadə edilməlidir.Günəşdən qorunmalıdır.Vitiliqonu makiyaj və ya boyalarla örtmək etibarlı və asan bir üsuldur.Suya dayanıqlı kosmetikalar, az qala hər dəri tipi üçün mövcuddur.Həm də qaraldıcı mürəkkəblər də mövcuddur. Bunlar, dihidroksi aston deyilən bir kimyəvi maddə tərkiblidir və dəriyə əsmər rəng qata bilmək üçün melanositlere ehtiyac duymur. Ancaq bunlar xəstəliyi yaxşılaşdırmır.Yalnız görünüşü düzəldir.Döymələr də kiçik vitiliqo sahəsində mikropigmentasyona kömək ola bilər. Vitiliqonun müalicəsi, ya normal dəri rənginə dönüş (repigmentasyon), ya da az miqdarda qalmış normal rəngdəki sahələrin rəngini açmaq (depigmentasyon ) şəklində ola bilər. Repigmentasyon metodlarının heç biri qalıcı deyil.
1. Topikal kortikosteroid: Kortikosteroid tərkibli kremlər, kiçik vitiliqolu sahələrin rənginin geri dönməsində təsirlidir. Bu üsul, digər müalicələrlə birlikdə də tətbiq oluna bilər. Ancaq, bu kremlərin, dərini naziltmə kimi əks təsirləri vardır və həkim nəzarətində istifadə edilməlidirlər.
2. PUVA müalicəsi: Psoralen adında bir maddə istifadə edilir. Bu, dərini işığa həssas edir. Sonra dəri, xüsusi bir tip UV işığına məruz qoyulur.Xüsusi bir tibbi təchizat lazımdır. Əgər vitiliqo məhdud bir sahədədirsə, UVA müalicəsindən əvvəl psoralen yalnız dəriyə tətbiq oluna bilər. Ancaq, ümumiyyətlə həb olaraq ağıza verilir.PUVA ilə müalicədə üz, bədən, qol və ayaqların bədənə yaxın qisimlərində köhnə dəri rənginin qazanılma ehtimalı 50-70%-dir. Əl və ayaqlar zəif cavab verir. Ümumiyyətlə, 1 il boyunca həftədə 2 dəfə müalicə lazımdır. PUVA-in günəş yanığına bənzər reaksiya meydana gətirməsinə sıx rast gəlinir. Uzun dövrdə istifadə edildikdə, dəridə çillənmə görülə bilər və dəri xərçəngi riskini artırar.Psoralen, gözləri də işığa daha həssas etdiyi üçün PUVA bloka edici günəş eynəyi günbatana qədər istifadə edilməlidir. Beləliklə katarakta meydana gəlmə riski azalır. PUVA, 12 yaşından az uşaqlarda, hamilələrdə, süd əmizdirən analarda və ya müəyyən bəzi vəziyyətlərdə (dərman istifadəsi, xəstəlik) tətbiq olunmur.
Qreftləmə:
Normal dəri sahəsinin vitiliqolu sahəyə transferi yalnız bəzi mərkəzlərdə və müəyyən bir qrup xəstədə edilə bilər. Ümumiyyətlə, müalicə edilən sahələrdə rəng tamamilə geri dönməz.
Depigmentasiya müalicəsi:
Vitiliqosu çox yayılan xəstələr üçün ən praktik üsul, qalan pigmentli sahənin rənginin açılıb bütün bədənə eyni rəngin qazandırılmasıdır. Bu, hidrokinonların monobenzil efir forması ilə təmin edilə bilər. Bu müalicə təxminən bir il davam edir. Nəticə qalıcıdır.
Uşaqlarda vitiliqonun müalicəsi:
Uşaqlar üçün ümumiyyətlə çox sıx müalicələr təklif edilmir .Günəşdən qoruyucular və makiyaj ən yaxşı üsuldur. Kortikosteroidli məlhəmlər istifadə edilə bilər, ancaq idarəli olmalıdır.12 yaşa qədər PUVA təklif edilmir.Yenə də fayda və zərəri müqayisə edilərək qərar verilməlidir.
Vitiliqo tamamilə müalicə edilə bilərmi?
Araşdırmalar davam edir və yeni müalicələrin inkişaf edəcəyi ümid edilir.