Parkinson xəstəliyi gec proqressivləşən neyrodegenerativ (qabıqaltı nücələrdə hüceyrələrin məhv olunması ilə müşahidə edilən) beyin patologiyasıdır. Parkinson xəstələri diaqnoz qoyulduqdan sonra 20 il və ya daha uzun müddət bu xəstəliklə birlikdə həyatlarını davam etdirirlər. Lakin bu hal problemlə birlikdə həyat keyfiyyətində dəyişiklik olmayacağı mənasını ifadə etmir. Xəstəliyin tamamilə aradan qaldırılmasına və ya qarşısının alınmasına istiqamətlənən müalicə prosesi hələ də dəqiqləşdirilmədiyindən, xəstəlik simptomların nəzarət altına alınması üzərində fokuslanır.
Normal vəziyyətdə insan beynində müəyyən nahiyələrdə dopamin ifraz edən beyin hüceyrələri (neyronlar) mövcuddur. Bu hüceyrələr beynin substansiya nigra adlanan sahəsində yerləşir. Dopamin substansiya nigra ilə bədən hərəkətlərini nəzarətdə saxlayan beynin digər bölgələri arasında impulsları çatdıran vasitədir. Dopamin insanların axıcı və koordinasiya hərəkətlərini yerinə yetirməyi təmin edir. Dopamin ifraz edən hüceyrələrin 60-80 %-i məhv olduqda kifayət qədər dopamin istehsal olunmur və Parkinson xəstəliyinin motor simptomları ortaya çıxır. Bu müddəti neyrodegenerasiya olaraq adlandırmaq olar. Mövcud anlayışa əsasən Parkinson xəstəliyinin ən erkən simptomları enterik sinir sistemi, beyin kötüyü və qoxu yollarında ortaya çıxır. Bu qaydaya əsasən Parkinson xəstəliyi həmin nahiyələrdən beynin daha üst hissələrinə yəni substansiya nigra və beyin qabığına doğru yayılır. Nəticədə, qoxu hissiyatının itirilməsi və ya azalması, yuxu pozuntuları və qəbizlik simptomları, titrəmə və hərəkətlərdə yavaşlama kimi müşahidə edilən motor simptomlar daha əvvəl yaranmağa başlayır. Buna görə də son illərdə tədqiqatçılar xəstəliyin erkən mərhələsində müəyyənləşən qeyri-motor simptomları daha erkən diaqnozlaşdıraraq xəstəliyin proqressivləşməsini dayandırmağın yollarını axtarırlar.
Xəstəliyin müşahidə nisbəti:
Xəstəlik xüsusilə, orta yaşlarda meydana çıxır. 50 yaşından əvvəl başlaması çox nadir hallarda müşahidə edilir. Kişilərdə qadınlara nisbətdə iki dəfə artıq görülür. 60 yaşdan çox insanlarda görülmə sıxlığı 1 %-dir. Təxminən hər 100000 şəxsdən 300-də müşahidə edilir.
Parkinson xəstəliyini ortaya çıxaran faktorlar:
Genetik faktorların xüsusi əhəmiyyəti prosesin yaranmasında təsir göstərir. Xüsusilə son illərdə ortaya qoyulan bəzi genetik mutasiyalara sahib şəxslərdə (LRRK2, a-sinuklein, parkin genləri), bu mutasiyalara sahib olmayan insanlara nisbətdə daha çox müşahidə olunur. Anamnezi, əsasən gənc yaşda Parkinson xəstəliyi ortaya çıxan insanlarda daha qabarıqdır. Hər iki fərddə cüt yumurta əkizlərində müşahidə faizi tək yumurta əkizlərinə nisbətdə daha çoxdur.
Parkinson xəstəliyindən qorunmağın yolları:
Bu xəstəlikdən qorunmaq mümkün deyil. Lakin bəzi maddələri daha çox istifadə edən insanlarda Parkinson xəstəliyinin proqressivləşməsinin daha az olunduğu araşdırmalar nəticəsində ortaya çıxmışdır. İlk olaraq siqaret istifadəsini qeyd etmək mümkündür. Siqaret istifadəçilərində tutulma faizi 40 dəfə daha azdır. Bundan başqa kofein istifadə edən insanlarda da risk daha aşağıdır. Tədqiqatçılar kofeinin bu təsiri adenozin reseptorları vasitəsilə yaratdığını tədqiq ediblər.
Xəstəliyin simptomları:
Prosesdə müşahidə olunan əlamətlər parkinsionizm başlığı altında toplanır. Bu, dörd əsas mərhələdən ibarətdir:
1.İstirahət vəziyyətində titrəmə (tremor)
2.Hərəkətlərin yavaşlaması (bradikineziya)
3.Passiv oynaq hərəkətlərini çətinləşdirən əzələlərdə sərtləşmə (rigidlik)
4.Koordinasiyada disbalansın yaranması (postural instabilita)
Prosesin motor əlamətləri ortaya çıxmazdan əvvəl digər əlamətlər qeyd oluna bilər. Bunlar arasında ağrı, qoxu hissiyatında pozuntu, REM yuxu davranış pozuntusu (gecələr canlı yuxular görüb, ətrafdakılara zərər vermə kimi bəzi hərəkətlərlə ortaya çıxan yuxu pozuntusudur) və avtonom sistem (mədə-bağırsaq problemləri, qan təzyiqində yaranan dəyişikliklər kimi) pozuntular da müşahidə oluna bilər. Parkinson xəstəliyinin tipik əlamətləri ortaya çıxmağa başladıqda hərəkət edərkən qolları iki tərəfdə normal şəkildə sallaya bilməmə, əldə, ayaqlarda və ya çənədə istirahət müddətində titrəmə, mimikaların itməsi kimi maska üz ifadəsi, yazıların gedərək kiçilməsi, oxunması qeyri-mümkün xəttə sahib olma, göz qırpma sayında azalma, önə əyilmiş və yavaş şəkildə gəzmək, tez-tez yıxılmaların olması, kiçik addımlarla hərəkət etmə, donub qalmaq, hərəkətin və nitq sürətinin yavaşlaması, udma pozuntuları, qəbizlik, cinsi funksiya pozuntuları, depressiya, psixoz, xəyal görmə, hallüsinasiya, səhərlər yuxulama, impulsiv pozuntular, dəridə yağlanma (seboriya), qocalıq psixozu da müşahidə oluna bilər.
Parkinsionizm başqa xəstəliklərlə də birlikdə müşahidə oluna bilər?
Prosesin ən çox qeyd olunan səbəbi Parkinson xəstəliyi ilə yanaşı digər xəstəliklərdə də parkinsionizmin yaranmasıdır. Bunlar arasında hidrosefaliya, multisistem atrofiya, bəzi medikamentozlar, beyin-damar tutulması, xroniki beyin travmaları və bəzi beyin infeksiyaları. Bu xəstəliklərin diaqnozunda müşahidə edilən strategiya və terapiyalar Parkinson xəstəliyindən fərqlənir.
Problemin terapiyası:
Terapiya üç əsas başlıq altında toplanır. İlk əvvəl farmakoterapiya aparılır. Bu terapiyadan kifayət qədər fayda görməyən xəstələrdə cərrahi müdaxilə tətbiq edilir. Xəstəliyin diaqnpzu qoyulmuş xəstənin narahatlıqlarına əsasən psixoterapiya da tətbiq edilir.
Psixoterapiya:
Bu terapiya üsulu xəstəliyin ən əsas reabilitasiya proqramıdır. Xəstələrə nizamlı şəkildə məşqlər təklif edilir. Həmçinin ağrı, səhər saatlarında yuxululuq vəziyyəti, mədə-bağırsaq fəaliyyətində yavaşlama, REM yuxu davranış pozuntusu, qəbizlik, depressiya və digər Parkinson xəstəliyinin qeyri-motor simptomlarının reabilitasiyasına yönəlik terapiyalar tətbiq olunmalıdır.
Nərmin Quliyeva
Bənzər xəbərlər...
XƏBƏR LENTİ
190 manat veriləcək - Nazirdən açıqlama
Ümidləri puç olan müştərilər
Koronavirusun daha bir fəsadı aşkar edildi
Bakıda 47 qanunsuz stomatoloji kabinet aşkarlandı
Dəcəl Qadın.Net xanımları (2)
"Honkonq qripi"ndən artıq ölən var
Kağızdan əl işləri
"Dünya gözəli-2018" O oldu-FOTO
Sakit okeanı ilk dəfə avarla keçib
Azərbaycanda avtomobil idxalı azaldı
Məşhurlar dünən və bu gün
8 May-Şuşanın işğalı günüdür!
Billi Aylişin anası qızının qeyri-adi asılılığından danışdı - VİDEO/FOTO
Günün ulduz falı - 10.09.2013
Çimərlik geyimləri
Yaşları ilə görünüşləri üst-üstə düşməyən məşhurlar
Ərəb ölkəsində nikahdankənar yaşamağa icazə verildi
Ramazanın 17-ci günü: dua, imsak və iftar vaxtı
Quru dərilər üçün təbii nəm maskası
Bələdiyyə başçısının zarafatı sosial şəbəkədə müzakirə olundu
Twitter yeni şirkət alır
Lobyalı şorba
Seda Sayanın ayağına taxdığı saat gündəm oldu
Özümüzü tanıyırıqmı?
Bu tarixdə toy etməyin
Fatih Terim koronavirusdan tam sağaldı
Bakıda avtobuslarla bağlı daha bir yenilik
Çörəyin içərisindən sümük çıxdı - VİDEO
Dəbdəbəni sevən xanımlara
Ehtiyatlı olun! Sizi izləyirlər
11 il gizlədilən cinayətə görə 11 il həbs cəzası
Mart ayında HAVA necə olacaq?
İdeal bədən quruluşuna sahib modeldən AÇIQLAMA
Uşağa şəxsiyyət vəsiqəsi verilmir – SƏBƏB
Ermənilər Xankəndidən niyə əl çəkmir? - VİDEO
Azərbaycanda 40-dan çox orta təhsil müəssisəsi ləğv olundu - SİYAHI
Ev həsrətində olanlara şad xəbər
Bişmiş kəsmiklə qızardılmış çörək(foto resept)
"Maqnit adam" yeni rekordlara imza atdı
Türkiyənin yeni baş naziri bəlli oldu
Ermənilərdən şok etiraf
Ruslar niyə narahatdırlar?
Azərbaycanda hava şəraiti dəyişəcək
Maya maskası və faydaları
Bred Pitt və Ancelina Colinin qızlarının inanılmaz dəyişimi - FOTO
Bakılı sürücülər üçün xoş xəbər
Ceki Çan ölümlə üz-üzə
Paris moda həftəsində məşhurlar
Beyin üçün ən zərərli 3 qida
Alla Puqaçovanın 28 milyonluq evi-FOTO
- ŞƏRHLƏR