Ötən əsrin əvvəllərindən etibarən həkimlər xəstələrə müalicə yazarkən yaşadığımız ətraf mühitin meteo-klimatik faktorlarını da nəzərə alırlar. Çünki bu faktorlar insan orqanizminə bəlli təsiri var. Bunu Azərbaycan Tibb Universitetinin Kliniki farmakologiya kafedrasının assistenti, Tədris Terapevtik klinikasının terapevt-kardioloqu Arzu Bəydəmirova açıqlayıb.
A.Bəydəmirovanın sözlərinə görə, xarici mühit amillərinin insan orqanizminə təsirinin öyrənilməsində yerin maqnit sahəsinin, xüsusən geomaqnit qasırğaları zamanı müxtəlif funksional sistemlərdə baş verən dəyişikliklərin araşdırılması mühüm yer tutur. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının hesabatına görə, insan orqanizminə ultra kiçik tezlikli sahələrin təsiri neyrohəssaslıq, neyroendokrin sistem, neyrodegenerativ pozğunluqlar yaradır ki, bu da özünü kəskin, xroniki bioloji effektlərin əmələ gəlməsinə səbəb olur:
"Məlum olub ki, Günəş qığılcımından dərhal sonra insanların vəziyyəti pisləşir. Bu vəziyyət maqnit qasırğasının başlanması ilə maksimal həddə çatır. Bu onunla izah olunur ki, günəş qığılcımından təxminən 8 dəqiqə sonra günəş işığı yerin atmosferini keçir və orada orqanizmin fəaliyyətinə təsir edir. Geomaqnit qasırğasından 1 gün əvvəl müxtəlif patoloji reaksiyaların artması məhz bununla əlaqədardır. Bu ona görə baş verir ki, insan orqanizmində maqnitə həssas reseptor sistemi mövcuddur. Məsələn, orientasiyaya görə cavabdeh olan mərkəz qlabbelladan 3-4 sm dərinliyində - yəni pazabənzər sümüyün beyinlə, qoxu və görmə sinirləri ilə birləşdiyi nöqtədə yerləşir. Tədqiqatlar göstərir ki, orqanizmdə böyrəküstü vəzilərdə maqnit qasırğasına cavab verən güclü maqnit reseptorları var ki, qasırğa baş verən bu reseptorlar qıcıqlanır. Nəticədə adrenalin ifrazı kəskin artır, adrenalin və noradrenalinin sintezi sürətlənir".
Həkim-kardioloq bildirir ki, adrenalin və noradrenalin trombositlərin aqreqasiyasının güclü indikatoru sayılır. Onların sintezinin sürətlənməsi bir tərəfdən damarların daralmasına, digər tərəfdən isə hiperkoaqulyasiyanın artmasına səbəb olur.
İlk reaksiya-arterial təzyiqin artmasıdır
Mütəxəssis vurğulayıb ki, arterial təzyiqin artması da öz növbəsində kapillyar qan dövranında qanın hərəkət sürətini zəiflədir, həmçinin mikrosirkulyator damar torunun spazmasını yaradır. Kapillyar qan dövranında pozulma hallarında qadınlara nisbətən kişilərdə daha çox rast gəlinməsi də bununla izah edilir.
A.Bəydəmirova bildirir ki, maqnit qasırğası zamanı böyrəküstü vəzidə yerləşən maqnit reseptorların qıcıqlanması nəticəsində kortikosteroidlərin də sintezi sürətlənir. Nəticədə vegetativ sinir sistemində tarazlıq pozulur: "Bu da bütün üzvlərdə ciddi dəyişikliklərin baş verməsinə səbəb olur. Bu dəyişikliklərin başlıca hədəfi ürək-qan damar sistemi olur. Ürək-qan damar sistemi tərəfindən ilk reaksiya arterial təzyiqin yüksəlməsi kimi özünü büruzə verir. Bu, ilk növbədə geomaqnit qasırğasının təsirindən qanda hormonların konsentrasiyasının dəyişməsi ilə əlaqədardır".
Qasırğa zamanı sağlam orqanizm özünü daha yaxşı hiss edir?
Həkim qeyd edir ki, bir sıra tədqiqatlar insanların ümumi vəziyyəti ilə "maqnit qasırğası"nın gücü arasında əlaqənin olduğunu təsdiq edir. Amma hər kəs geomaqnit qasırğasına eyni reaksiya vermir, burada orqanizmin fərdi xüsusiyyətləri rol oynayır. Sağlam və xəstə orqanizm geofiziki şəraitə və kosmik dəyişiklərə eyni reaksiya vermir. Zəifləmiş, yorğun, emosional cəhətdən qeyri-stabil şəxslərdə enerji dəyişiklikləri, immunoloji müdafiəyə, orqanizmin müxtəlif fizioloji sistemlərinin vəziyyətinə, psixi gərginliyi təsir edir. Psixoloji və fiziki cəhətdən sağlam orqanizm öz xarici mühitinə uyğun daxili imkanları dəyişmək qabiliyyətinə malikdir. Bu zaman onlarda immun sistem aktivləşir, buna müvafiq sinir və endokrinoloji sistemlərin fəaliyyəti, iş qabiliyyəti saxlanılır. Subyektiv olaraq, sağlam orqanizm özünü daha yaxşı hiss edir.
Beləliklə, geomaqnit qasırğası zamanı arterial təzyiqin yüksəlməsi xüsusiyyətlərini araşdırdıqda məlum olur ki, bu orqanizmin xarici qıcıq faktorlarına qarşı verdiyi reaksiya, zəncirvari bir prosesdir. Bu proses zamanı orqanizmin demək olar ki, bütün üzv və toxumalarında ciddi dəyişikliklər gedir. Bu dəyişiklər də həyati vacib orqanların funksiyalarında dəyişiklik yaradır. Buna görə də geomaqnit qasırğası zamanı ən çox zərbə alan da həmin həyati vacib orqanlar olur. Bu orqanlarda da xarici qıcıq olan geomaqnit qasırğasına qarşı müxtəlif patoloji reaksiyalarla cavab verir