Günümüzdə cırtdanboylu və yekəpər insanlara bir çoxları qeyri-adi baxır. Bəzilərinin kinayəli baxışları onları narahat edir və həyatdan küsdürür. Ancaq unutmaq lazım deyil ki, onlar da bizim kimi insanlardır. Aramızdakı isə boy fərqidir.
Cırtdanboyluluq
Həkim-endokrinoloq Fərqanə Məmmədli Milli.Az-a bildirir ki, xəstəliyi doğru ifadə etmək üçün hipofizar infantilizim, akromikriya, hipofizar mikrosomiya kimi terminlərə ciddi yanaşmaq lazımdır. Hipofizar cırtdanboyluluq infantilizmlə (cinsi inkişafsızlıq) birlikdə getdikdə və cinsiyyət orqanlarının distrofiyası ilk plana keçdikdə xəstəlik hipofizar infantilizm adlanır. Akromikriyada boyun inkişafdan qalması daha az nəzərə çarpır: “Lakin buna baxmayaraq, ətrafların distal hissəsinin və üzün zəif inkişaf etdiyi müşahidə olunur. Hipofizar mikrosomiya (ön hipofiz çatışmazlığı) termini, hipofizar cırtdanboyluluğun müxtəlif sindromlarını əhatə edərək somatik cinsi inkişafın zəifləməsi ilə xarakterizə olunur. Bu da alt beyinin zədələnməsi və ya bu vəzi oyadan mərkəzlərin pozulması, sinir-humoral (maye) balansın normadan kənara çıxması nəticəsində bir və ya bir neçə hipofizotrop funksiyanın azalmasından irəli gəlir.
Hipofizdə problem
“Patoloji anatomik cəhətdən hipofizin ön payında pozğunluq böyüməkdə olan şişin təsiri nəticəsində yaranır. Hipofizin atrofiyaya uğraması iltihabi prosesdən, qansızmadan, həmçinin anadangəlmə olur. Proses əsas etibarilə ön payı əhatə edir və nadir hallarda bütün hipofizə yayılır.
Çox vaxt hipofizar cırtdanboyluluğun səbəbini aydınlaşdırmaq mümkün olmur. Ancaq bir sıra hallarda xəstəlik infeksiya və intoksikasiya ilə əlaqələndirilir. Hipofiz şişləri də, həmçinin xəstəliyin inkişafına səbəb olur. Xəstəliyin əsasını isə hipofizin və ya vəzinin hipotalamusdakı mərkəzlərinin zədələnməsi, bunun nəticəsində də boy hormonun az ifraz olunması təşkil edir. Ancaq bu çatışmazlıq təklikdə baş vermir. Eyni zamanda ön payın başqa hormonlarında (tireotrop, kortikotrop, qonadotrop) da çatışmazlıq müşahidə edilir. Belə kompleks çatışmazlıq hipofizar paninfantilizm əmələ gətirir”.
130-150 santimetrlik boy
F.Məmmədli bildirib ki, boyun inkişafdan qalması adətən uşaq yaşlarından başlayır. Bəzən isə xəstəlik anadangəlmə xarakter daşıyır. Böyük yaşlıların boyu 130-150 santimetr olur. Belə xəstələri müayinə etdikdə orqanizmdə inkişaf çatışmazlığı dərhal nəzərə çarpır. Belə ki, sümüklər və oynaqlar qısa və nazik, yuxarı və aşağı ətrafların distal hissələri və başın ölçüləri kiçik olur. Üzün sümük çıxıntıları zəif inkişaf edir. Sümük hipoplaziyası əlamətləri qeyd olunur. Dəri nazik, çox vaxt quru və qırışmış olur. Saçlar nazilir, əzələ sistemi inkişafdan qalır. Qan təzyiqi azalır, nəbz yavaşlayır. Bir çox hallarda cinsiyyət orqanları inkişafdan qalır və qalxanabənzər vəzi çatışmazlığı müşahidə olunur.
Xəstəlyin gedişi və proqnozu həmin xəstəliyi törədən patoloji prosesin xarakterindən və lokalizasiyasından asılı olara dəyişir. Şiş olduğu zaman xəstəliyi ciddi qəbul etmək lazımdır. Funksional pozğunluqlarda isə proqnoz nisbətən yüngül xarakter daşıyır. Ağır hallarda isə xəstələr adətən cavan yaşlarda dünyasını dəyişir. Ancaq buna baxmayaraq uzun müddət yaşayan xəstələr də mövcuddur.
Hormonal terapiya
Həkimin söylədiyinə görə, xəstəliyin diaqnozu boy inkişafının dayanmasına və başqa xarakterik simptomlara əsasən qoyulur. Müalicə zamanı hər şeydən əvvəl xəstəliyi törədən amillərin (siflis, vərəm və s.) aradan qaldırılmasına diqqət etmək lazımdır. Hipofizar cırtdanboyluluğun müalicəsində hormonal terapiya (testosteron, androgen, estrogen) xüsusi yer tutur. Bu tərkibli dərman vasitələri boyun artmasına səbəb olur: “Qeyd etmək istərdim ki, müalicə zamanı hər bir xəstəyə fərdi yanaşmaq lazımdır. Çünki bəzi hallarda cırtdanboyluluq böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsinin fəaliyyətinin zəifləməsi ilə yanaşı gedir. Bəzi hallarda isə xəstəlik qalxanabənzər vəzinin çatışmazlığı ilə müşahidə olunur ki, bu zaman fərqli tərkibli preparatlardan istifadə olunur. Hazırda orqanizmin endokrin funksiyasının pozulmasını nəzərə almaq şərti ilə kompleks müalicəyə üstünlük verilir. Belə ki, müalicə zamanı xəstələr vitaminlərlə zəngin keyfiyyətli qidalar qəbul etməli və onların yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılmasına diqqət edilməlidir”.
Giqantizm
Endokrinoloqun dediyinə görə, giqantizmə uşaq və gənc yaşlarında təsadüf edilir və epifizar yarıqların sümükləşməsi prosesi başa çatıncaya qədər davam edir. Giqantizm zamanı boy həddən artıq uzanır. Bu uzanma başdan başlayıb ətraflara qədər davam edir və nəticədə boy iki metrə çatır. Xəstəlik çox vaxt keçirilmiş infeksiyalardan- skarlatina, qarın yatalağı, vərəmdən sonra əmələ gəldiyindən bu infeksiyaları giqantizmi inkişaf etdirən amillərdən saymaq olar. Belə hesab edilir ki, infeksiya əvvəlcə ensefalit (beyin iltihabı) əmələ gətirir, sonra ara beyin bu prosesə cəlb olunur və nəticədə hipofizin funksiyasında pozğunluqlar baş verir. Nəticədə boy hormonlarında ciddi artım ortaya çıxır.
Türk yəhəri
F.Məmmədli vurğulayıb ki, giqantizm iki formaya ayrılır: akromeqalik giqantizm və infantil giqantizm. Birincidə böyümə hormonunun həddən artıq ifrazı müşahidə edildiyi halda, ikincidə ali sinir fəaliyyətində müəyyən pozğunluqlar baş verir. Rentgen müayinəsi zamanı hipofiz vəzinin yerləşdiyi türk yəhəri çuxurunun genəlməsi və sümüklərin uzununa böyüməsi kimi dəyişikliklər müşahidə olunur.
Həkim deyir ki, giqantizmin gedişi müəyyən dərəcədə xəstəliyin vaxtında aşkara çıxarılmasından və müvafiq müalicə və profilaktik tədbirlərin görülməsindən asılıdır. Əgər hipofizdə şiş yoxdursa, o zaman hormonal müalicə yaxşı təsir göstərir. Bundan başqa, rentgen müalicəsi də məsləhət görülür. Lakin türk yəhəri nahiyəsində pozğunluqlar artdıqda və görmə sinirinin sıxılması simptomları meydana çıxdıqda cərrahi müalicə üsulundan istifadə edilir.
Milli.Az